Ο κεντρικός ρόλος των κεντρικών τραπεζών

Σοφοκλέους 10

Με τις προηγμένες οικονομίες να αγωνίζονται για να αποφευχθεί η οικονομική κατάρρευση, και η ύφεση, αλλά και επικεντρωμένες στη μείωση της ανεργίας και την αποκατάσταση της ανάπτυξης, οι κεντρικές τράπεζες καλούνται να αντιμετωπίσουν, μερικές φορές ταυτόχρονα, τις αυξανόμενες ανισορροπίες.

Αυτό έχει προκαλέσει μια αναζήτηση για ένα ριζικό επαναπροσδιορισμό των στόχων των κεντρικών τραπεζών - και θέτει αμφιβολίες σχετικά με τη σκοπιμότητα της διατήρησης της ανεξαρτησίας τους. Η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει εγείρει θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τις αρμοδιότητες των κεντρικών τραπεζών.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες έχουν επικεντρωθεί στη σταθερότητα των τιμών ως ενιαίο και πρωταρχικό στόχο τους.

Αυτή η εστίαση υποστήριξε την υπεροχή στόχευσης του πληθωρισμού, ως το ιδανικό πλαίσιο νομισματικής πολιτικής και, με τη σειρά του, οδήγησε στη λειτουργική ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών.

Η πολιτική αυτή αποτέλεσε μια επιτυχία: η πειθαρχία που επιβάλλει αυστηρή και άτεγκτη συγκέντρωση σε ένα μοναδικό στόχο δυνατότητα χάραξης πολιτικής για τον έλεγχο - και στη συνέχεια τη νίκη κατά - του πληθωρισμού. Αλλά, ως συνέπεια αυτής της στενής προσέγγισης, η πολιτική δεν έλαβε υπόψη το σχηματισμό φούσκας στον τομέα των περιουσιακών στοιχείων και των βασικών τιμών, και αγνόησε το αποτέλεσμα της αστάθειας του τραπεζικού τομέα. Αυτό, από μόνο του, ζητά την αναθεώρηση της συνολικής αποτελεσματικότητας στόχευσης του πληθωρισμού.

Επιπλέον, μετά την οικονομική κρίση, οι κεντρικές τράπεζες είναι πλέον όλο και περισσότερο υποχρεωμένες να απομακρυνθεί από τη στόχευση του πληθωρισμού, και να εφαρμόσουν μη συμβατικές νομισματικές πολιτικές, προκειμένου να βελτιώσουν τις συνέπειες της κατάρρευσης και για να διευκολυνθεί η οικονομική ανάκαμψη. Συγκεκριμένα, η συμπεριφορά των κεντρικών τραπεζών κατά τη διάρκεια της κρίσης έχει θέσει υπό αμφισβήτηση αν ο στόχος του πληθωρισμού και μόνο είναι ένα αποτελεσματικό πλαίσιο  παρουσία συστημικών κρίσεων, και, ευρύτερα, αν μπορεί να διατηρηθεί σε όλους τους οικονομικούς κύκλους.

Εξάλλου, ένα καθεστώς πολιτικής που ακυρώνει το μόνο στόχο της κατά τη διάρκεια μιας κρίσης φαίνεται να μην έχει την ικανότητα να αντιμετωπίσει απροσδόκητες προκλήσεις. Οι επικριτές το ονομάζουν «σύνδρομο κρίσης ζουρλομανδύα» και το θεωρούον ως το κύριο πρόβλημα με τα μονομανή στόχευση του πληθωρισμού. Ενώ θεωρητικά επιχειρήματα μπορούν να δικαιολογήσουν την πρόσφατη αλλαγή πολιτικής, η πραγματικότητα είναι ότι στον κόσμο μετά την κρίση, οι στόχοι των κεντρικών τραπεζών προηγμένων χωρών δεν περιορίζονται πλέον στην σταθερότητα των τιμών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα έχει υιοθετήσει ουσιαστικά ένα ποσοτικό στόχο για την απασχόληση, με τον ονομαστικό στόχο του ΑΕΠ και άλλες παραλλαγές υπό συζήτηση και σε άλλες χώρες. Και η χρηματοπιστωτική σταθερότητα είναι και πάλι η ευθύνη μιας κεντρικής τράπεζας, κάτι που ισχύει και για την πιο συντηρητική Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Αυτή η στροφή προς πολλαπλούς στόχους πολιτικής, μειώνει αναπόφευκτα την ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας.

Ορισμένοι αναλυτές έχουν πρόσφατα ισχυριστεί ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η επιδίωξη της αύξησης του ΑΕΠ, η δημιουργία θέσεων εργασίας, και η χρηματοπιστωτική σταθερότητα, καθώς και η θέσπιση προτεραιοτήτων, όταν υπάρχουν ανταλλαγές, σαφώς απαιτεί πολιτικές αποφάσεις, οι οποίες δεν πρέπει να γίνονται από μη εκλεγμένους αξιωματούχους και μόνο.

Επιπλέον, ωθώντας τα επιτόκια προς το μηδέν, η τρέχουσα πολιτική της ποσοτικής χαλάρωσης (αύξηση της προσφοράς χρήματος με την αγορά τίτλων του Δημοσίου) έχει ισχυρή, συχνά αρνητική, επίδραση στο εισόδημα. Οι αντίπαλοι της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας υποστηρίζουν ότι, με δεδομένες τις αναδιανεμητικές επιπτώσεις της τρέχουσας νομισματικής πολιτικής, η λήψη αποφάσεων από τις κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να υπόκειται σε πολιτικό έλεγχο.

Όμως, το επιχείρημα αυτό αγνοεί ένα σημαντικό σημείο. Ενώ είναι αλήθεια ότι η πολιτική πολλαπλών στόχων τείνει να αυξάνει την πολιτική ευαισθησία των αποφάσεων των κεντρικών τραπεζών, εστιάζοντας μόνο στη σταθερότητα των τιμών έχει επίσης σημαντικές αναδιανεμητικές και πολιτικές επιπτώσεις. Ο πραγματικός λόγος για τον οποίο η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών τείνει να δημιουργήσει ένα δημοκρατικό έλλειμμα κάτω από ένα καθεστώς νομισματικής πολιτικής πολλαπλών στόχων, και γιατί έχει γίνει όλο και πιο ευάλωτη, είναι ότι τα δύο κύρια επιχειρήματα υπέρ της δεν ισχύουν πλέον.

Το πρώτο επιχείρημα υπέρ της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας είναι ότι, χωρίς αυτήν, οι πολιτικοί μπορούν να καρπωθούν θετικές βραχυχρόνιες επεκτατικές νομισματικές πολιτικές κατά την προεκλογική περίοδο, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι μακροχρόνιες πληθωριστικές συνέπειες. Αλλά το επιχείρημα αυτό είναι άνευ αντικειμένου όταν η διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών δεν είναι πλέον αποκλειστικό καθήκον της νομισματικής πολιτικής.

Το δεύτερο επιχείρημα για τη θεσμική ανεξαρτησία είναι ότι οι κεντρικές τράπεζες έχουν ένα σαφές συγκριτικό πλεονέκτημα στην αντιμετώπιση νομισματικών ζητημάτων, και συνεπώς μπορούν να θέσουν και να επιδιώξουν τους στόχους τους ανεξάρτητα. Όμως, το πλεονέκτημα αυτό δεν επεκτείνεται σε άλλους τομείς πολιτικής.

Για να εξασφαλιστεί ένα θετικό αποτέλεσμα, η χάραξη πολιτικής θα πρέπει να αναπτύξει ένα πλήρως διαφανές πλαίσιο με σαφώς καθορισμένους «κανόνες εμπλοκής». Ένα αυστηρό πλαίσιο που να επιτραπεί, και ταυτόχρονα να περιορίζει τη συμμετοχή της κυβέρνησης στη λήψη αποφάσεων της κεντρικής τράπεζας είναι ιδιαίτερα σημαντικό στις αναδυόμενες αγορές, δεδομένου ότι, στις περισσότερες από αυτές, η ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας έχει συμβάλει όχι μόνο στην εξάλειψη του πληθωρισμού, αλλά και στην οικοδόμηση των θεσμών. Η ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας είναι μια ιδιαίτερη θεσμική καινοτομία. Φαινομενικά αδιάψευστα θεωρητικά μοντέλα αποτελούν τη βάση για μια πραγματικότητα που έχει αλλάξει σημαντικά, και αν διατηρηθεί, είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει σοβαρά πολιτικά προβλήματα.

Είτε μας αρέσει είτε όχι, οι πολιτικοί πρέπει να αποδεχθούν ότι  η ανεξαρτησία αυτή θα συνεχίσει να αποδυναμώνεται, και θα πρέπει να προετοιμαστούν για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες.