ΤΖΟΝ ΓΚΡΕΪ, Βρετανός φιλόσοφος
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Τάσο Τσακίρογλου
«Είναι ένας φιλόσοφος εξειδικευμένος στο να θέτει
ενοχλητικές ερωτήσεις για τις δημοκρατικές-καπιταλιστικές φαντασιώσεις,
επομένως τώρα είναι ο καιρός του». Με αυτά τα λόγια εισάγει την ανθολογία των
κειμένων τού Τζον Γκρέι ο καθηγητής Πολιτικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο του
Κέιμπριτζ, Ντέιβιντ Ράνσιμαν. Ο Γκρέι, ο οποίος έχει διανύσει όλο το πολιτικό
φάσμα –από την Αριστερά στα φοιτητικά του χρόνια, σύμβουλος της Θάτσερ και από
εκεί στους Νέους Εργατικούς, και πάλι πίσω στον πολιτικό φιλελευθερισμό–
χαρακτηρίζει «μύθο» την πίστη στην ατέρμονη και χωρίς πισωγυρίσματα πρόοδο και
ενστερνίζεται ουσιαστικά μια κυκλική θεώρηση της Ιστορίας.
«Ο κίνδυνος σήμερα δεν είναι να επιβληθούν και πάλι οι
δικτατορίες του Μεσοπολέμου, αλλά να μολυνθεί και να δηλητηριαστεί η δημοκρατία»
• Τι κίνδυνο βλέπετε
από την άνοδο του ακροδεξιού και ναζιστικού εξτρεμισμού σε διάφορες χώρες της
Ευρώπης, δεδομένης της διαπίστωσής σας πως «ενώ πιστεύουμε ότι δεν μπορούμε να
πισωγυρίσουμε, στην πραγματικότητα αυτό είναι δυνατό»;
Η ακροδεξιά επανακάμπτει ως πολιτική δύναμη σε μια σειρά
ευρωπαϊκών χωρών και όχι μόνο στην Ελλάδα. Οι παλαιοί δαίμονες της Ευρώπης –ο
αντισημιτισμός, το μίσος για τους Ρομά, τους γκέι και τους μετανάστες– είναι
και πάλι ζωντανοί σε μια πολιτική αυξανόμενου μίσους. Ο κίνδυνος δεν είναι να
επιβληθούν και πάλι οι δικτατορίες του Μεσοπολέμου, αλλά να μολυνθεί και να
δηλητηριαστεί η δημοκρατία –μια διαδικασία που βρίσκεται σ’ εξέλιξη στην
Ουγγαρία, για παράδειγμα. Το 2008 προέβλεψα την άνοδο της ακροδεξιάς στην
Ευρώπη ως αποτέλεσμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης, αλλά τότε κανένας δεν έδειξε
ενδιαφέρον.
• Οι περισσότεροι
σήμερα πιστεύουν στην ιδέα μιας αργής και προοδευτικής εξέλιξης στην ανθρώπινη
Ιστορία, κάτι που εσείς θεωρείτε ως «περισσότερο φανταστικό και από την πίστη
ότι ο Θεός θα μας αναστήσει από τους νεκρούς». Αποτελεί η πρόοδος έναν απλό
μύθο;
Πολλοί άνθρωποι κάνουν ότι δεν καταλαβαίνουν τον
ισχυρισμό μου ότι η πρόοδος είναι ένας μύθος. Αυτό όμως που εννοώ είναι ότι
απλώς η ανάπτυξη και η παρακμή του πολιτισμού είναι μια διαδικασία στην οποία
ό,τι έχει κερδηθεί, στο τέλος πάντα χάνεται· ένα γεγονός που οι αρχαίοι Ελληνες
και Ρωμαίοι το θεωρούσαν δεδομένο. Η επικρατούσα πίστη στην πρόοδο είναι η ιδέα
ότι ο πολιτισμός μπορεί να προοδεύσει με τον ίδιο τρόπο που αναπτύσσεται η
γνώση· με άλλα λόγια, περισσότερο ή λιγότερο αμετάκλητα. Ο,τι και να συμβεί, η
αλχημεία και η αστρολογία δεν πρόκειται να επιστρέψουν και να αντικαταστήσουν
τη χημεία και την αστρονομία. Στην ηθική και στην πολιτική, όμως, το παλαιό
Κακό επιστρέφει με διαφορετικά ονόματα: τα βασανιστήρια και η δουλεία
επέστρεψαν με νέες ονομασίες, όπως «ενισχυμένη ανάκριση» και «παράνομη
διακίνηση ανθρώπων». Η πρόοδος στην επιστήμη είναι σωρευτική, ενώ η αλλαγή
στους πολιτισμούς είναι κυκλική ή χαοτική. Εάν ορισμένοι δεν μπορούν να
αντιληφθούν ή δεν θέλουν να αποδεχτούν αυτό το γεγονός, είναι πρόβλημά τους.
• Στο βιβλίο σας «Η
σιωπή των ζώων» ισχυρίζεστε ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένα ζώο που ποθεί την
ελευθερία, αλλά, αντίθετα, αυτό που αναζητούμε συχνά είναι η τυραννία, αφού,
όπως λέτε, «η τυραννία προσφέρει ανακούφιση από το βάρος της λογικής σκέψης και
μας επιτρέπει να ενεργοποιήσουμε τις απαγορευμένες παρορμήσεις του μίσους και
της βίας». Μπορείτε να μας το εξηγήσετε;
Η Ιστορία καταδεικνύει ότι μεγάλα τμήματα της
ανθρωπότητας προτιμούν επανειλημμένως την τυραννία από οποιοδήποτε είδος
ελευθερίας. Αρχίζουμε να το βλέπουμε αυτό όταν η κατάσταση γίνεται απρόβλεπτη,
όταν υπάρχουν κίνδυνοι, ειδικά τέτοιοι που οι άνθρωποι δεν μπορούν να τους
κατανοήσουν. Τότε τείνουν να αναζητούν λύσεις σ’ αυτά τα προβλήματα, οι οποίες
περιλαμβάνουν περιορισμό των ελευθεριών. Με άλλα λόγια, όταν η ζωή γίνεται
σκληρή, η ανάγκη για ελευθερία, η οποία είναι πραγματική, τείνει να αποσύρεται
προς όφελος άλλων αναγκών, όπως η ασφάλεια. Το γεγονός αυτό δεν απαιτεί
περαιτέρω εξήγηση.
• Σε μια τεχνοκρατική
κοινωνία, όπως η δική μας, οι περισσότεροι επενδύουν στην επιστήμη και στη
γνώση, ελπίζοντας ότι αυτές μπορούν να τους εξασφαλίσουν ένα καλύτερο μέλλον,
με λιγότερο παραλογισμό και βία. Τι σκέφτεστε γι’ αυτό;
Η ανάπτυξη της ανθρώπινης γνώσης δεν κάνει τίποτα για να
καταστήσει τις ανθρώπινες υπάρξεις πιο ορθολογικές, απλώς αυξάνει την ανθρώπινη
εξουσία. Η γνώση επεκτείνεται και αλλάζει, ενώ η ανθρώπινη συμπεριφορά
παραμένει κατά κανόνα ίδια.
• Η εφημερίδα
«Τέλεγκραφ» σας έχει περιγράψει ως τον «πιο επιφανή προφήτη της Συντέλειας».
«Εάν πιστεύαμε ότι γινόμαστε όλο και πιο πολιτισμένοι, τότε θα εξαπατούσαμε τον
εαυτό μας» έχετε δηλώσει. Τελικά, μήπως είστε ένας κλασικός πεσιμιστής;
Τέτοιες κουβέντες περί πεσιμισμού και συντέλειας είναι
ανόητες και παράλογες. Ηταν πεσιμιστής ή προφήτης της συντέλειας ο Ομηρος,
επειδή δεν συγκαταλέγεται σ’ αυτούς που προσυπογράφουν τον σύγχρονο μύθο της
προόδου; Ηταν ο Μοντέν; Μέχρι πριν από μερικές εκατοντάδες χρόνια, κανένας δεν
πίστευε ότι ο πολιτισμός προοδεύει με τον ίδιο τρόπο που αναπτύσσεται η
ανθρώπινη γνώση· και έκαναν πολύ σωστά.
• Ποιες είναι οι
συνέπειες της κυρίαρχης ανθρωποκεντρικής θεώρησης για τους ανθρώπους και τα
υπόλοιπα είδη-συγκατοίκους μας στη Γη;
Βλέπουμε τη μεγαλύτερη εξαφάνιση άλλων ειδών εδώ και
εκατομμύρια χρόνια, αλλά αυτό δεν συμβαίνει εξαιτίας κάποιας πίστης στον
ανθρωποκεντρισμό. Είναι συνέπεια μιας χωρίς προηγούμενο αύξησης στον αριθμό των
ανθρώπων. Η αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού μοιάζει να σταθεροποιείται. Ηδη
έχει γίνει μια τεράστια καταστροφή στη βιόσφαιρα, αλλά ο πλανήτης θα επιβιώσει
και θα ευδοκιμήσει για πολύ καιρό, αφότου το ανθρώπινο είδος θα έχει
εξαφανιστεί χωρίς ν’ αφήσει κανένα ίχνος.
• Εχετε χαρακτηρίσει
τον εαυτό σας ως ένα «ριζοσπαστικό ευρωσκεπτικιστή». Ποιες είναι οι προοπτικές
για την Ευρώπη και ποια είναι η γνώμη σας για την πολιτική του Ντέιβιντ
Κάμερον;
Η Ευρώπη θα παραμείνει κολλημένη στο ανεφάρμοστο σχέδιο
του ενιαίου νομίσματος για το ορατό μέλλον. Το ευρώ και το τραπεζικό σύστημα
έχουν σταθεροποιηθεί εις βάρος της πραγματικής οικονομίας και των κοινωνικών
αξιών του πολιτισμού. Η τοξική πολιτική του μίσους θα συνεχίσει να
επεκτείνεται. Δεν θα υπάρξει λύση μέχρι το ευρώ να διαλυθεί. Είμαι
ευρωσκεπτικιστής, επειδή δεν πιστεύω ότι ένα μετα-εθνικό κράτος είναι εφικτό ή
επιθυμητό. Παρότι το ενιαίο νόμισμα προτάθηκε από τη Γαλλία κατά την περίοδο
Μιτεράν, το ευρώ λειτουργεί τώρα ως μηχανισμός της γερμανικής ηγεμονίας.
Δεδομένης της ζημιάς που προκαλεί το ευρώ στη λεγόμενη «περιφέρεια», αυτή δεν
είναι μια βιώσιμη θέση, αλλά το πότε και το πώς θα διαλυθεί το ευρώ δεν μπορείς
να το ξέρεις εκ των προτέρων.
• Και ο Κάμερον;
Στόχος του Κάμερον είναι να κρατήσει τη Βρετανία στην
Ε.Ε. Πρακτικά, η Βρετανία θα αποκόπτεται όλο και περισσότερο από την Ε.Ε., ενώ
η ευρωζώνη θα ενοποιείται όλο και περισσότερο, μέχρι που οι άκαμπτες δομές της
θα πυροδοτήσουν μια πραγματική κατάρρευση.
Πηγή : εφ. των συντακτών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου