Ένωση όπως λέμε δέσμευση

Σοφοκλέους 10

Είμαστε τώρα στο πέμπτο (για κάποιους έκτο) έτος λιτότητας και είναι σαφές ότι η οικονομία δεν βαίνει καλώς. Κάποιος - ή ο Albert Einstein ή ο Roy Keane - είπε κάποτε ο ορισμός της τρέλας είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και να αναμένεις διαφορετικά αποτελέσματα. Μήπως είμαστε όλοι τρελοί λοιπόν στην Ευρώπη;;

Ας πάρουμε για παράδειγμα την Ιρλανδία που αναμένεται (μετά τυμπανοκρουσιών) να αποτάξει τα ΄δεσμά΄του μνημονίου σε μερικούς μήνες.

Τα οικονομικά του ιρλανδικού λαού πήραν την κατιούσα γιατί από τη μια πλευρά έχουμε περιουσιακά στοιχεία - σπίτια, οικόπεδα και διαμερίσματα - που πέφτουν σε αξία, αλλά από την άλλη, έχουμε χρέη, τα οποία έχουν καθοριστεί σε αξία. Σε μια εποχή όπου το εισόδημα μειώνεται, λόγω της αυξανόμενης ανεργίας και των φόρων, αυτό σημαίνει ότι η επιβάρυνση του χρέους γίνεται όλο και βαρύτερη κάθε μέρα σε σχέση με το εισόδημα.

Ως αποτέλεσμα, τα άτομα με αποταμιεύσεις αποταμιεύουν ακόμα περισσότερο. Εκείνοι με χρέη που προσπαθούν να τα μειώσουν. Το ίδιο ισχύει και για τις επιχειρήσεις. Ποσοστό των αποταμιεύσεων της Ιρλανδίας έχει εκτιναχθεί στο 17 τοις εκατό του εισοδήματος. Ήταν μείον 5 τοις εκατό το 2007.

Από την αρχή της διαδικασίας, ο ισχυρισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ότι το δημοσιονομικό σύμφωνο και τα μνημόνια θα έλυναν το δίλημμά της Ιρλανδίας, θύμιζε την παλιά λαΐκή ρήση «σας φτύνουνε και λέτε ότι βρέχει.» Η παρούσα φορολογική συνθήκη προσφέρει περισσότερα από τα ίδια. Προβάλλεται ως δημοσιονομική ένωση, αλλά πρόκειται για ένα φορολογικό κλοιό. Τιμωρεί τις αδύναμες χώρες, όταν οι περισσότερες χρειάζονται απλά βοήθεια. Μια πραγματική δημοσιονομική ένωση θα πρέπει να μοιάζει (τουλάχιστον) με τις ΗΠΑ. Πολλά χρόνια πριν, πολλοί Ιρλανδοί μετανάστευσαν ψάχνοντας δουλειά. Πολλοί κατέληξαν στη Βοστώνη των ΗΠΑ. Η Βοστώνη είχε επίσης μια ατυχέστατη οικονομική στιγμή το 1980, αλλά, όταν κατέρρευσε το υπόλοιπο των ΗΠΑ δεν έσπευσε να την τιμωρήσει, αλλά μετέφερε χρήματα μέσω του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού για να τη βοηθήσει να ανακάμψει.

Με το περίφημο δημοσιονομικό σύμφωνο, η ΕΕ προβλέπει στο αντίθετο: τη μείωση των δαπανών στην περιφέρεια, όταν τα περισσότερα μέλη της χρειάζονται βοήθεια.

Με τον τρόπο αυτό, δημιουργεί χαμηλότερη ανάπτυξη, υψηλότερη ανεργία, περισσότερη πολιτική αστάθεια (βλέπε Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα και Λεπέν στη Γαλλία) και ροές κεφαλαίων από την περιφέρεια στον πυρήνα. Όλα αυτά με στόχο να καταστεί πιο αξιόπιστη η ευρωζώνη. Στην πράξη αυτό δεν γίνεται. Όταν ο κίνδυνος είναι ο αποπληθωρισμός, δημιουργώντας ακόμη περισσότερο αποπληθωρισμό μοιάζει με αυτοκτονία.

Ας είμαστε ξεκάθαροι, παρά τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης, το δημοσιονομικό σύμφωνο δεν θα λύσει την κρίση της Ευρώπης. Η κρίση στην Ισπανία και την Ιρλανδία είναι αποτέλεσμα υπερβολικού διασυνοριακού δανεισμού του ιδιωτικού τομέα. Η οικονομική κρίση της Ιρλανδίας δεν καταστρέφει τον πλούτο της χώρας - αποκάλυψε απλώς  πόσος πλούτος είχε ήδη καταστραφεί από την αλόγιστη δανειοδότηση και την κερδοσκοπία. Επιβάλλοντας μείωση του κρατικού ελλείμματος για να διορθώσει τις ανισορροπίες στα ιδιωτικά κεφάλαια, συγκρίνεται με τη συνταγογράφηση χημειοθεραπείας για την καρδοπάθεια.

Τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα σήμερα είναι αποτέλεσμα, όχι αιτία, της κρίσης στην Ιρλανδία και την Ισπανία. Το δημόσιο χρέους και των δύο χωρών ήταν μάλιστα αναλόγως χαμηλότερο από ότι της Γερμανίας το 2008 - αλλά τα ιδιωτικά χρέη είχαν εκτοξευθεί. Από τότε που η Ιρλανδία υιοθέτησε το ευρώ, η αναλογία του χρέους των νοικοκυριών προς το εισόδημα αυξήθηκε από το 93 τοις εκατό στο 220 τοις εκατό.

Αυτά τα τεράστια χρέη των καταναλωτών υποδηλώνουν ότι χωρίς ανάπτυξη, ακόμα περισσότερα δάνεια δε θα εξυπηρετηθούν σύντομα. Η Ιρλανδία έχει υπερβολικό χρέος, που επιδεινώθηκε από την επιμονή της ΕΚΤ ότι η κυβέρνησή πρέπει να συνεχίσει να καταβάλλει ποσά στους ακάλυπτους ομολογιούχους των κατεστραμμένων τραπεζών.

Δεδομένου ότι ακόμη και σε μια ανοικτή οικονομία, όπως η Ιρλανδία, οι περισσότεροι απασχολούνται στον ιδιωτικό τομέα, οι δαπάνες είναι πραγματικά έσοδα και εισόδημά συγχρόνως. Το εισόδημά είναι επίσης η ρίζα των αποταμιεύσεων. Αλλά, όπως παρατήρησε ο Keynes στο παράδοξο της λιτότητας, αν όλοι αποταμιεύευτε την ίδια στιγμή, ποιος ξοδεύει; Και αν κανείς δεν αντικαθιστά τις δαπάνες μας, τότε θα μειωθεί η ζήτηση όλο και περισσότερο. Οι έμποροι λιανικής πώλησης αντιδρούν στην πτώση της ζήτησης με μείωση των τιμών για να μας καταφέρουν να αγοράσουμε. Αλλά η πτώση των τιμών πείθει τους ανθρώπους ότι οι τιμές θα υποχωρήσουν περαιτέρω και νέες ευκαιρίες θα έρθουν τον επόμενο μήνα ή το προσεχές έτος. Έτσι, οι νόμοι της οικονομίας παύουν να ισχύουν. Παραδόξως, όταν οι τιμές πέφτουν, η ζήτηση δεν ανεβαίνει, κατεβαίνει. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να δανειστούν επειδή έχουν πάρα πολύ χρέος και οι τράπεζες δεν θέλουν να δανείζουν επειδή έχουν πάρα πολύ κακό χρέος. Ωστόσο, η απομόχλευση καταστρέφει την κεφαλαιακή τους βάση πάρα πολύ.

Και πάλι, το παράδοξο είναι ότι η απομόχλευση του ισολογισμού μου μπορεί να κάνει καλύτερα τη θέση μου, αλλά όταν όλοι μειώνουν τις πιστώσεις με την ίδια φορά, θα μειώσει περαιτέρω τις τιμές του ενεργητικού, απαιτώντας ακόμα πιο απομόχλευσης.

Καθώς η ζήτηση μειώνεται, οι πραγματικοί μισθοί δεν εμπίπτουν επειδή τα άτομα με θέσεις εργασίας προστατεύουν τον εαυτό τους και η προσαρμογή έρχεται μέσω της ανεργίας. Η ιρλανδική ανεργία έχει τριπλασιαστεί μέσα σε τέσσερα χρόνια. Η ανεργία των νέων έφτασε το 29 τοις εκατό. Αυτό δίνει μεγαλύτερη πίεση στα δημόσια οικονομικά.

Η συνταγή της Ιρλανδίας εφαρμόστηκε και αλλού – και αποτελεί πλέον και πρότυπο 'δημοσιονομικής συμπεριφοράς΄στην ΕΕ όπως εκφράζεται μέσα από το γερμανοτραφές δημοσιονομικό σύμφωνο. Η ερώτηση στα χείλη όλων είναι τι συμβαίνει πίσω από τα νούμερα, και ποιο θα είναι το μέλλον για τις 'μνημονιακές' χώρες όταν η τρόικα θεωρήσει ότι η αποστολή της έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία.