Iδού το δίλημμα: Χρεοκοπία ή πληθωρισμός

Σοφοκλέους 10

Τα δοκίμασαν όλα. Και δεν τους βγαίνει. Περιορισμός δαπανών, δημοσιονομική πειθαρχία, διαχείριση του δημοσίου χρέους, ταμεία σταθερότητας και στήριξης, ανταλλαγές ομολόγων. Ο κατάλογος είναι μακρύς. Και το αποτέλεσμα αποκαρδιωτικό. Μια ασήμαντη, για τα ευρωπαϊκά και παγκόσμια μεγέθη, οικονομία όπως η ελληνική δείχνει ότι τα μοντέλα της ορθόδοξης μακροοικονομικής διαχείρισης και διάσωσης δεν λειτουργούν, δεν πείθουν τις αγορές, βρίσκονται διαρκώς ένα βήμα πίσω από τις εξελίξεις. Το τελευταίο ταμπού και ίσως η μοναδική πραγματική λύση διάσωσης για την ευρωπαϊκή, αλλά και την αμερικανική, οικονομία είναι το μοναδικό το οποίο δεν προεξοφλούν οι αγορές: η επιστροφή του πληθωρισμού. Ο οποίος έσωσε την παγκόσμια οικονομία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Γίγαντες με πόδια νάνου…

Δύο χρόνια μόλις έφτασαν για να αποκαλυφθεί η πραγματική αδυναμία των ανεπτυγμένων χωρών. Μπορεί η σημερινή κρίση να ξεκίνησε από τη χώρα μας και να οξύνθηκε, για μας τουλάχιστον από τις δικές μας αμαρτίες της δημιουργικής λογιστικής και της κρατικοδίαιτης σπατάλης, όμως αυτό το οποίο συμβαίνει αυτές τις ημέρες είναι ενδεικτικό μιας γενικότερης νοσηρής κατάστασης όσον αφορά τα δημόσια οικονομικά σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες.

Η υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης των ΗΠΑ τον περασμένο Αύγουστο, η ανεμπόδιστη πλέον εξάπλωση της κρίσης σε Ιταλία και Ισπανία και οι τριγμοί στη γαλλική οικονομία οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην αποτυχημένη, όπως εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται, μακροοικονομική πολιτική των ανεπτυγμένων χωρών από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα. Η συντονισμένη προσπάθεια των κεντρικών τραπεζών να καταπολεμήσουν τον πληθωρισμό πέτυχε μεν, όμως οι παρενέργειες αποδεικνύονται σημαντικότερες και πιο επικίνδυνες από τα οφέλη. Με αντάλλαγμα τη σταθερότητα των τιμών, γιγαντώθηκε το κρατικό χρέος, αλλά και το ιδιωτικό, με αποτέλεσμα οι ανεπτυγμένες χώρες να προσομοιάζουν στη Lehman Brothers το Σαββατοκύριακο πριν από την κατάρρευση. Τεράστιο ενεργητικό, μοχλευμένο και χρηματοδοτημένο με φθηνά δανεικά, στηριζόμενο στην οικονομική ανάπτυξη την οποία έφερε η αντιπληθωριστική πολιτική των τελευταίων τριάντα ετών. Μια πλασματική γιγάντωση δηλαδή, μια φούσκα, η οποία στην πράξη δεν στηρίζεται πουθενά.

Πληρώνεις, χρεοκοπείς ή «πληθωρίζεις»…

Δεν υπάρχουν πολλά πράγματα τα οποία μπορεί να κάνει ένα κράτος όσον αφορά στο δημόσιο χρέος. Η πρώτη λύση είναι να το πληρώσει. Να εξυπηρετεί δηλαδή τις δανειακές υποχρεώσεις, εφόσον βέβαια μπορεί και επιθυμεί. Αυτό προϋποθέτει κατ’ αρχάς ότι υπάρχουν χρήματα για να γίνει. Το μνημόνιο και το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα αυτό ακριβώς επιδιώκουν να επιτύχουν, ανεξάρτητα από το πόσο εφαρμόσιμα είναι σε επίπεδο πολιτικής διαχείρισης εκ μέρους της κυβέρνησης και του κρατικού μηχανισμού, αλλά και λόγω του όποιου κοινωνικού κόστους. Ακόμα και η άτολμη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα μέσω της «εθελοντικής» ανταλλαγής προσπαθεί να κάνει το χρέος πιο διαχειρίσιμο. Ενα οικονομικό μοντέλο το οποίο βασίζεται στον γερμανικό τρόπο σκέψης, όπως αυτός έχει διαμορφωθεί μετά την τραυματική για τη χώρα εμπειρία του υπερπληθωρισμού της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης κατά τη δεκαετία του 1930. Ισοσκελισμός των δαπανών και των εσόδων, περιορισμός του χρέους είναι το μάντρα του οικονομικού μοντέλου της Γερμανίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και αυτό επέβαλαν στην Ε.Ε. ως αντάλλαγμα για να εγκαταλείψουν το μάρκο όταν δημιουργήθηκε η Ευρωζώνη. Και πειθαρχία χωρίς ποινές δεν υπάρχει, οπότε είχαν επιμείνει να υπάρξουν ποινές για τους παραβάτες της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Στοιχείο ποινής για τις ελληνικές «ατασθαλίες» είχαν άλλωστε και τα υπέρογκα επιτόκια του πρώτου πακέτου στήριξης προς τη χώρα μας. Αν όμως το γερμανικό μοντέλο προωθεί έναν τρόπο διαχείρισης του χρέους, υπάρχει και ένας άλλος ο οποίος στο παρελθόν είχε χρησιμοποιηθεί ευρέως. Ο πληθωρισμός του χρέους ήταν, μέχρι και τη δεκαετία του 1980, η πιο συνηθισμένη μορφή διαχείρισης του δημοσίου χρέους όταν αυτό γινόταν μη βιώσιμο.

Το baby boom της δεκαετίας του ’60

Την τακτική αυτή ακολούθησαν οι ΗΠΑ αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν το δημόσιο χρέος τους είχε ξεπεράσει το 150% του ΑΕΠ. «Πληθωρίζοντας» το χρέος, αυξανόταν το ονομαστικό ΑΕΠ, με αποτέλεσμα το χρέος, το οποίο ήταν σε σταθερά δολάρια, να μειώνεται. Το baby boom της δεκαετίας του 1960 σε αυτήν ακριβώς την πολιτική βασίσθηκε, μια πολιτική η οποία τερματίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν τα αποτελέσματα των πετρελαϊκών κρίσεων οδήγησαν σε ανεξέλεγκτα ύψη τον παγκόσμιο πληθωρισμό. Εκτοτε, η νομισματική πολιτική επικεντρώθηκε στον περιορισμό του πληθωρισμού, σε επίπεδα πρωτόγνωρα για την παγκόσμια οικονομία. Οι κεντρικοί τραπεζίτες επέτυχαν τον στόχο αυτόν. Ο πληθωρισμός μειώθηκε και επικράτησε η θεωρία ότι δημοσιονομική πειθαρχία σε συνδυασμό με την κατάλληλη νομισματική πολιτική θα δημιουργούσαν αέναη οικονομική ανάπτυξη. Φευ, όμως. Αντί για αέναη οικονομική ανάπτυξη, δημιούργησαν ελλείψεις ισορροπίας και τελικά φούσκες στις χρηματιστηριακές αποτιμήσεις, τους τραπεζικούς ισολογισμούς και τα δημόσια οικονομικά. Φαινόμενο το οποίο οξύνεται, καθώς οι αναδυόμενες αγορές έχουν διατηρήσει σαφώς μεγαλύτερη ευελιξία στον συνδυασμό νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, ενώ η παραγωγή αγαθών έχει μετατοπισθεί εκεί από τις ανεπτυγμένες χώρες.

Πληθωρισμός  και Nifty Fifty

Για τη Γερμανία, βέβαια, είναι ανάθεμα ο πληθωρισμός. Στην πραγματικότητα όμως ίσως αυτή τη στιγμή να είναι η μοναδική πραγματική λύση για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ όσον αφορά στην εξυπηρέτηση του χρέους, αλλά και στη βιωσιμότητα της ίδιας της οικονομίας τους. Αν η ανεξέλεγκτη χρεοκοπία είναι η λιγότερο επιθυμητή λύση, τόσο για οποιαδήποτε επιμέρους χώρα της Ευρωζώνης, και ακόμα περισσότερο για τις ΗΠΑ, η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική στην πραγματικότητα μεταφέρει την εξυπηρέτηση του χρέους στους πολίτες, σε ένα περιβάλλον μειωμένης ανάπτυξης, ανεργίας και εύφλεκτης κοινωνικής κατάστασης. Μια λύση, δηλαδή, η οποία καθημερινά γίνεται και λιγότερο αποδεκτή από τους ίδιους τους πολίτες των ανεπτυγμένων χωρών. Η επιστροφή του πληθωρισμού δεν έχει εξάλλου προεξοφληθεί από τις αγορές, γεγονός το οποίο δημιουργεί τις συνθήκες για ένα νέο bull market, όπως αυτό το οποίο κυριαρχούσε στις αγορές κατά τη δεκαετία του 1950 και 1960, όταν το βασικό συστατικό κάθε χαρτοφυλακίου ήταν οι 50 μεγαλύτερες και ισχυρότερες επιχειρήσεις. Το γεγονός ότι η Apple, έχει περισσότερα ταμειακά διαθέσιμα (91 δισ. ευρώ) από την ίδια την αμερικανική κυβέρνηση, είναι ίσως σημάδι ότι επιστρέφει η κυριαρχία των επιχειρήσεων στην οικονομική πραγματικότητα και περιορίζεται αντίστοιχα η κρατική ανάμειξη. Ενα περιβάλλον το οποίο ευνοείται από την επιστροφή του πληθωρισμού.