Ευρώπη και Τουρκία «βουλιάζουν» την Ελλάδα*

Το Ποντίκι

του Σταύρου Χριστακόπουλου

Την ώρα που ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπάρακ Ομπάμα κάνει μια τελευταία προσπάθεια να κλείσει το δικό του Γκουαντάναμο, στην Ευρώπη οι αγαπημένοι μας σύμμαχοι, φίλοι και εταίροι – με πλήρη συνέργεια της Τουρκίας – επιχειρούν να μετατρέψουν την Ελλάδα σε ένα ευρωπαϊκό στρατόπεδο συγκέντρωσης μεταναστών και προσφύγων.

Ο παραλληλισμός αυτός, αν και ακούγεται πολύ βαρύς, δεν είναι υπερβολικός. Ήδη άλλωστε η ωμή παραβίαση των συμφωνιών για το μεταναστευτικό / προσφυγικό ζήτημα από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες σηματοδοτεί την προσπάθεια να καταστεί η χώρα μας ένα απέραντο στρατόπεδο κράτησης ανθρώπων για να μείνει «καθαρή» η δική τους «αυλή».

Οι δυσοίωνες προβλέψεις για τον εγκλωβισμό δεκάδων ή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων στην Ελλάδα διατυπώθηκαν ακόμη και από τον αρμόδιο επί της μετανάστευσης Ευρωπαίο επίτροπο Δημήτρη Αβραμόπουλο, ο οποίος την Πέμπτη 18 Φεβρουαρίου μίλησε για αυτόν ακριβώς τον κίνδυνο σε περίπτωση που άλλες χώρες της Ευρώπης κλείσουν τα σύνορά τους. Βεβαίως ο Έλληνας επίτροπος μίλησε για «νότιες χώρες της Ευρώπης», όμως η μόνη χώρα στην οποία θα συμβεί αυτό είναι η δική μας.

Το ακόμη χειρότερο είναι ότι – όπως εμμέσως αναγνωρίζει και η αντιπολίτευση κρατώντας χαμηλά τους τόνους και επιχειρώντας να προσφέρει βοήθεια – δεν έχουμε ένα πρόβλημα για το οποίο φταίει πρωτίστως η Ελλάδα. Αν το φταίξιμο ήταν ελληνικό, θα μπορούσε ενδεχομένως να διορθώσει την πολιτική της και να απαλλαγεί από το πρόβλημα. Δεν είναι όμως έτσι. Αντιθέτως, χώρα και κυβέρνηση βρίσκονται σε έναν απίστευτο κυκεώνα προβλημάτων από τα οποία είναι άγνωστο αν και πώς μπορεί να ξεμπλέξει.

Ευρωπαϊκή φυλακή

Δυστυχώς – θα το επαναλάβουμε – αποδεικνύονται εξαιρετικά κρίσιμες και απολύτως επίκαιρες οι δύο βασικές προειδοποιήσεις που το «Ποντίκι» έχει απευθύνει προς το πολιτικό σύστημα τα τελευταία χρόνια:

♦ Ότι η ομηρεία της χώρας στο πλαίσιο του μνημονίου μπορεί, αργά ή γρήγορα, να επιφέρει ζημίες και σε εθνικό επίπεδο – πέρα από το οικονομικό και το κοινωνικό, όπου οι συνέπειες είναι ήδη βαρύτατες.

♦ Ότι το μεταναστευτικό / προσφυγικό μπορεί να αποδειχθεί πολύ βαρύτερο πρόβλημα από το οικονομικό και τα μνημόνια.

Τώρα αποδεικνύεται ότι όλα τα προβλήματα της χώρας είναι αλληλένδετα και ότι κανείς δεν μπορεί να διαχωρίσει κάποιο και να το διαχειριστεί χωριστά από όλα τα υπόλοιπα. Τόσο επειδή εν τοις πράγμασι αλληλοσυνδέονται όσο και διότι οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι τα αντιμετωπίζουν ως ένα ή, ακριβέστερα, εκμεταλλεύονται το κάθε ένα από αυτά για να μας πιέσουν στα υπόλοιπα. Με άλλα λόγια, το μεγάλο πρόβλημα της Ελλάδας ήταν και παραμένει η θέση της στην Ευρώπη, στη μεσογειακή γειτονιά της και στον κόσμο.

Ειδικότερα στο ευρωπαϊκό πεδίο, όμως, τον τελευταίο έναν χρόνο το μεταναστευτικό / προσφυγικό έχει επιφέρει μια βαθιά αλλαγή στο στάτους της Ελλάδας και έχει εν πολλοίς επιδεινώσει το πλήθος και την ποιότητα των ευρωπαϊκών συμμαχιών και αναφορών της.

Κατά το πρώτο επτάμηνο, όσο διαρκούσε η διαπραγμάτευση μεταξύ της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛΛ και των Ευρωπαίων, η οποία κατέληξε στο τρίτο μνημόνιο, οι πολιτικές ταυτότητες των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων έδιναν μια επιπλέον απόχρωση, πέρα από τον τόνο που έδιναν οι ευρωπαϊκές συμμαχίες, οι οποίες είχαν οργανωθεί στη βάση της διαμάχης του γερμανικού πυρήνα με μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες που ένιωθαν στενό τον γερμανικό δημοσιονομικό κορσέ.

Στη βάση αυτήν, οι «σοσιαλίζουσες» ηγεσίες μεγάλων χωρών, όπως η Γαλλία και η Ιταλία, ακόμη και η πολιτικά πιο περίπλοκη Αυστρία, που δυσφορούν με τη στερέωση της γερμανικής οικονομικής κυριαρχίας, που διεκδικούν χαλάρωση στις δημοσιονομικές υποχρεώσεις τους, που ζητούν σταθερά από τη Γερμανία να χαλαρώσει τη δημοσιονομική θηλιά και ταυτοχρόνως αναζητούν ευνοϊκή αντιμετώπιση σε άλλα μεγάλα θέματα, όπως η κατάσταση των τραπεζικών συστημάτων τους, υπερασπίστηκαν – πάντα στο μέτρο της ευρωπαϊκής τάξης πραγμάτων – τη θέση της Ελλάδας εντός του ευρώ αναζητώντας έναν συμβιβασμό μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας.

Την ίδια ώρα, η Γερμανία και οι θεωρούμενοι ως δορυφόροι της στην Ανατολική Ευρώπη – Ολλανδία, Φινλανδία, χώρες του Βίσεγκραντ και άλλοι – είχαν στοιχηθεί εναντίον της Ελλάδας στηρίζοντας – ως έσχατη λύση σε περίπτωση που η ελληνική κυβέρνηση δεν συνθηκολογούσε υπογράφοντας νέο μνημόνιο – ακόμη και την έξοδο / αποπομπή της Ελλάδας από την ευρωζώνη.

Τώρα, αφότου το μεταναστευτικό / προσφυγικό έγινε το υπ’ αριθμόν ένα πολιτικό πρόβλημα της Ευρώπης, προκαλώντας μάλιστα πολιτικές αναταράξεις και ενίσχυση ακροδεξιών δυνάμεων στις ευρωπαϊκές χώρες, οι ευρωσυμμαχίες έχουν καταστεί πολύ πιο σύνθετες και περίπλοκες. Η Ελλάδα είναι πρακτικά μόνη, αφού:

♦ Όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, από λίγο έως πολύ, αρνούνται να υποδεχθούν πρόσφυγες παρουσιάζοντας ακόμη και κωμικοτραγικές προτάσεις υποδοχής προσφύγων μετρημένων στα δάχτυλα των χεριών έναντι των εκατοντάδων χιλιάδων που φτάνουν στην Ελλάδα.

♦ Η Γαλλία – μετά τα απανωτά αιματηρά τρομοκρατικά χτυπήματα ισλαμιστών στο έδαφός της και τη δραματική εκλογική «προειδοποίηση» από τη Μαρίν Λεπέν στις περιφερειακές εκλογές – έχει υψώσει φράκτη στην περαιτέρω είσοδο προσφύγων και μεταναστών επιβαρύνοντας πρακτικά την Ελλάδα.

♦ Οι χώρες του Βίσεγκραντ κλείνουν τα σύνορά τους και προτιμούν να στείλουν στρατό στην ΠΓΔΜ για να κλείσουν κάθε ροή προσφύγων προς τις χώρες τους.

♦ Χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, όπως η Σερβία, παρότι παραδοσιακά φιλικές προς την Ελλάδα και παρότι στηρίζονται από τη χώρα μας ως προς την ευρωπαϊκή προοπτική τους, κλείνουν τα σύνορά τους για να μη μετατραπούν οι ίδιες σε φυλακή, δεδομένου ότι, ακόμη και αν υποδεχθούν πρόσφυγες, αυτοί θα εγκλωβιστούν διότι ότι οι επόμενες χώρες - σταθμοί προς την Κεντρική Ευρώπη είναι σφραγισμένες.

♦ Η Αυστρία – η οποία την προηγούμενη περίοδο είχε λειτουργήσει και ως μεσάζων μεταξύ Μέρκελ και Τσίπρα για την εξεύρεση συμβιβασμού – πλέον λειτουργεί ως επικεφαλής μιας ακόμη συμμαχίας με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων με στόχο το κλείσιμο συνόρων με τη χρήση στρατευμάτων.

♦ Η Ιταλία συνεχίζει ρητορικά να λέει διά του Ρέντζι πως θα κάνει ό,τι μπορεί για να «στηρίξει τον Αλέξη», αλλά, πρώτον, το λέει εκ του ασφαλούς, αφού δεν έχει χερσαία σύνορα με την Ελλάδα, και ,δεύτερον, εκφράζει επί τη ευκαιρία την ανησυχία της για τυχόν «έκρηξη» στη Λιβύη ή την Αίγυπτο και για το ενδεχόμενο να ξαναγίνει η ίδια βασικός μεταναστευτικός δρόμος για εκατομμύρια ανθρώπους. Πάντως πρακτική δυνατότητα να ενισχύσει την Ελλάδα δεν διαθέτει, άρα ας μείνουμε με τα ωραία λόγια.

Σε αυτό το περιβάλλον η αναζήτηση συμμάχων στο μεταναστευτικό / προσφυγικό είναι για την Ελλάδα «mission impossible», μια αποστολή αδύνατον να εκτελεστεί με επιτυχία.

Η αναξιόπιστη Γερμανία

Η Γερμανία εμφανίζεται – ανέλπιστα κατά πολλούς, που αναλογίζονται το πρώτο επτάμηνο του 2015 – ως ο μοναδικός πράγματι ισχυρός σύμμαχος της Ελλάδας στο μεταναστευτικό / προσφυγικό, κυρίως επειδή θέλει τη διατήρηση της Σένγκεν και των ανοιχτών συνόρων, αλλά τα πράγματα δεν είναι ποτέ όπως φαίνονται με την πρώτη ματιά, καθώς η Γερμανία:

♦ Είναι η χώρα που πυροδότησε το πρόβλημα καλώντας εκατομμύρια πρόσφυγες στην Ευρώπη. 

♦ Είναι η χώρα που καπέλωσε ολόκληρη την Ε.Ε. κρατώντας για τον εαυτό της τη μερίδα του λέοντος από την οικονομική ανάπτυξη και τη διαχείριση του ευρώ σκορπώντας απογοήτευση και αντιευρωπαϊσμό στις κοινωνίες της ηπείρου και ανοίγοντας τον δρόμο σε ακροδεξιές δυνάμεις από άκρη σε άκρη της ηπείρου.

♦ Είναι η χώρα που, παρά την τεράστια οικονομική της δύναμη, απέτυχε παταγωδώς να αναδειχθεί σε μια αξιόπιστη ευρωπαϊκή ηγεσία με αποτέλεσμα σήμερα, στην τεράστια δοκιμασία που προκαλεί το μεταναστευτικό / προσφυγικό, ολόκληρο ατελές και προβληματικό ευρωπαϊκό οικοδόμημα να απειλείται με κατάρρευση και ο ηγετικός ρόλος της Γερμανίας να υποβαθμίζεται δραματικά.

♦ Είναι η χώρα που έπεσε στα πόδια του Ερντογάν και του δίνει τα πάντα – γράφοντας στα παλιά της τα παπούτσια τις ελληνικές ενστάσεις –, για να αποσπάσει ψεύτικες δεσμεύσεις για συγκράτηση του μεταναστευτικού / προσφυγικού κύματος.

♦ Είναι η χώρα που μας εκβιάζει ανοιχτά συνδέοντας άρρηκτα την αξιολόγηση της εφαρμογής του μνημονίου με τις «επιδόσεις» μας στο μεταναστευτικό / προσφυγικό και, ως βασικός μνημονιακός δανειστής, οργανώνει το πλιάτσικο σε κρατική και ιδιωτική περιουσία.

Πόσο... σύμμαχος – και μάλιστα μοναδικός – μπορεί να θεωρείται, την ώρα μάλιστα που στις τοπικές εκλογές της, σε λίγες μέρες, αναμένεται να αμφισβητηθεί η ίδια η Μέρκελ;

Κίνδυνος η Τουρκία

Ο καυτός πυρήνας, πάντως, του ελληνικού προβλήματος λέγεται Τουρκία. Είναι η χώρα η οποία:

♦ Στέλνει οργανωμένα μυριάδες προσφύγων στην Ελλάδα αποκομίζοντας οικονομικά, διπλωματικά και πολιτικά οφέλη.

♦ Διατηρεί ένα «απόθεμα» δύο εκατομμυρίων ανθρώπων, τους οποίους μπορεί να συνεχίσει να μας στέλνει μέσω του Αιγαίου, ακόμη και αν η συριακή κρίση διευθετηθεί αύριο το πρωί.

♦  Έχει ήδη αναβαθμίσει τις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο χαρακτηρίζοντας επισήμως και γραπτώς, όπως αποκάλυψε το «Ποντίκι», τουρκικό έδαφος τα Ίμια και θέτοντας εμμέσως θέμα Δωδεκανήσων και αποστρατιωτικοποίησης. Την ίδια ώρα «βουλιάζει» με πρόσφυγες το – πάντα ενδιαφέρον για την Άγκυρα – ακριτικό Καστελόριζο.

♦ Εκβιάζει, απειλεί και περιφρονεί βαθύτατα τους Ευρωπαίους ζητώντας, ως αντάλλαγμα για τον περιορισμό της ροής μεταναστών και προσφύγων, στήριξη για τις επιδιώξεις της στη Συρία, όπου διεκδικεί μια ζώνη ασφαλείας η οποία να αποτρέπει την ίδρυση αυτόνομου κουρδικού κρατιδίου. Το πρόβλημά της είναι ότι Ρωσία και ΗΠΑ θέλουν την κουρδική αυτονομία.

♦ Τινάζει στον αέρα τον επιχειρησιακό σχεδιασμό της αποστολής του ΝΑΤΟ – περιφρονώντας ανοιχτά ακόμη και τις ΗΠΑ – στο Αιγαίο για το προσφυγικό, καθώς για τον (όνομα και πράμα) σουλτάνο Ερντογάν το κουρδικό συνιστά ζήτημα που άπτεται ακόμη και της μελλοντικής ακεραιότητας της Τουρκίας. Συνεπώς είναι αποφασισμένος να παίξει σκληρό παιχνίδι μέχρι τέλους.

♦  Βρίσκεται σε ανοιχτή διαμάχη με τη Ρωσία, η οποία αποκατέστησε σοβαρό μέρος της ισχύος του Άσαντ και περιθωριοποίησε σε σημαντικό βαθμό τους σουνίτες ισλαμιστές του ISIS στη Συρία, ενώ επιπλέον βρίσκεται σε ανοιχτή γραμμή και συνεννόηση με τους Αμερικανούς για μια ομαλή διευθέτηση του συριακού προβλήματος.

♦  Επιχειρεί να επαναπροσεγγίσει το Ισραήλ, με το οποίο η Ελλάδα και η Κύπρος προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν άξονα οικονομικής, ενεργειακής και ενδεχομένως στρατιωτικής συνεργασίας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

♦  Ενισχύει τους Αδελφούς Μουσουλμάνους – ενδεχομένως αργότερα και το ISIS – στην Αίγυπτο εναντίον της διακυβέρνησης του στρατηγού Σίσι, με την οποία η Ελλάδα και η Κύπρος επιχειρούν να στήσουν έναν ακόμη τριμερή άξονα πολυεπίπεδης συνεργασίας.

♦  Αισθάνεται πιεσμένη καθώς βρίσκεται σε ένα περιβάλλον που με δική της ευθύνη είναι τραγικά εχθρικό για κάθε σχεδιασμό της.

♦  Αυξάνει τον πολιτικό αυταρχισμό στο εσωτερικό της μέρα με τη μέρα δημιουργώντας ένα εκρηκτικό πολιτικό περιβάλλον.

♦  Φρενάρει απότομα στον τομέα της οικονομίας, με διαρκή πτώση του ρυθμού ανάπτυξης, με αύξηση της ανεργίας, με πτώση του δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης, με κάθετη πτώση των ξένων επενδύσεων, με απειλή καταβαράθρωσης του τουρισμού επειδή η χώρα αυτή θεωρείται δυνάμει εμπόλεμη.

Σε αυτό το πολλαπλώς δυσμενές κλίμα, από το οποίο είναι άγνωστο πότε και πώς θα απεμπλακεί, αφού η μια διπλωματική αποτυχία διαδέχεται την άλλη, είναι εύλογος ο φόβος ότι η Τουρκία θα αναζητήσει μια «εκτόνωση» προς τα δυτικά της. Ακόμη όμως και αν δεν συμβεί αυτό με έναν τρόπο που θα απειλήσει εδαφικά την Ελλάδα, η Τουρκία παραμένει το κλειδί – και η πηγή – του ελληνικού προβλήματος διότι:

♦  Μπορεί – προκειμένου να εκβιάσει είτε εμάς είτε την Ευρώπη – να ανοιγοκλείνει τη στρόφιγγα της ροής μεταναστών και προσφύγων κατά το δοκούν.

♦  Μπορεί – και μόνο με τη χερσαία εμπλοκή της στη Συρία – να μεταφέρει το πολεμικό μέτωπο των μεσανατολικών συρράξεων δυτικότερα προκαλώντας περαιτέρω αποσταθεροποίηση στην ευρύτερη περιοχή μας και αναταράξεις στην Ευρώπη, η οποία παραμένει ένα κλαμπ αυτόνομων προνομιούχων κρατών και επ’ ουδενί ένωση. Είναι γνωστό πια ότι κάθε κραδασμός στο ασταθές ευρωπαϊκό οικοδόμημα βιώνεται με τρόπο τραγικό από την Ελλάδα.

Σε αυτές τις συνθήκες, τα σενάρια τρόμου που επεξεργάζεται η κυβέρνηση για να διαχειριστεί τη μεταναστευτική / προσφυγική βόμβα έχουν πατρότητα: την τραγικά αποτυχημένη Ευρώπη και την πάντα επεκτατική και επικίνδυνη Τουρκία. Απέναντι σε αυτούς τους δύο παράγοντες η Ελλάδα ουδέποτε – ούτε τώρα – κατάφερε να αντιπαρατάξει μια συγκροτημένη εθνική στρατηγική. Είναι άγνωστο αν μπορεί να κάνει κάτι τώρα, καθώς οι πολιτικές δυνάμεις φαίνεται να έχουν μια περίπου κοινή προσέγγιση στο ζήτημα. Ίσως είναι μια ευκαιρία. Μπορούν να τη δουν;

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1905 στις 25-02-2016