Χρηματοπιστωτική κρίση : Οικονομική Κρίση και πλασματικό κεφάλαιο – Οικονομική και Δημοσιονομική Κρίση – Μέρος 2

ΕΛευθερη Λαικη Αντιστασιακη Συσπειρωση

Συνέντευξη με τον Ernst Lohoff και  τον Norbert Trenkle για την χρηματοπιστωτική κρίση  (2ο μέρος)

από τον Reinhard Jellen, Μετάφραση από τα γερμανικά από τον Joe Keady, αρχική δημοσίευση στο Telepolis, την 1 Αυγούστου του 2012.

(πρωτότυπο κείμενο εδώ: http://www.krisis.org/2012/alle-zentralbanken-sind-dabei-sich-in-bad-banks-zu-verwandeln )

Ενώ οι νεοφιλελεύθεροι αλλά  και οι κεϋνσιανιστές  θεωρητικοί επιλέγουν να ερμηνεύουν την κρίση ως πρόβλημα αξιοποίησης της προσφοράς ή της ζήτησης, ο  Ernst Lohoff και ο Norbert Trenkle υποστηρίζουν ότι η αστική οικονομία έπαθε έμφραγμα στα χρόνια της Τεχνολογίας της Πληροφορίας ( IT), όταν με την ολο και μεγαλύτερη αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από την τεχνολογία πετάχτηκε έξω από το χώρο της μισθωτής εργασίας ένας  μεγαλύτερος όγκος ανθρώπων απ’ όσους προσλαμβάνονταν και που είχαν την εργασία σαν βασική πηγή εισοδήματος. Αυτή είναι μια αλλαγή που υποστηρίζεται ότι μπορεί να αντισταθμιστεί μόνο με κερδοσκοπικό κεφάλαιο, γνωστό ως “πλασματικό κεφάλαιο.” Η ποσότητα των τίτλων που  αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στις χρηματοπιστωτικές αγορές η αξία των οποίων μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο μελλοντικά, αλλά που τους  διαπραγματεύονται  ως προκαταβληθέντα κεφάλαια, όπως είναι τα παράγωγα (derivatives), τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures), τα δικαιώματα προαίρεσης (options) , κλπ., έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια και υπερβαίνει κατά πολύ την αξία που δημιουργείται στην πραγματική οικονομία.

Αν πάψει να υπάρχει εμπιστοσύνη ότι θα πραγματοποιηθεί η μελλοντική αξία επειδή προβλέπεται να πληγεί η βάση της πραγματικής οικονομίας στην οποία αντιστοιχούν οι τίτλοι , κατά την άποψη των συντακτών του Die Grosse Entwertung (Η Μεγάλη απαξίωση), ολόκληρο το σύστημα τύπου αλυσιδωτών επιστολών (chain letters,απλό σύστημα πυραμίδας) θα καταρρεύσει. Το δεύτερο μέρος της συνομιλίας με τον Ernst Lohoff και τον Norbert Trenkle για την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση.

Reinhard Jellen: Τι προκάλεσε τη σημερινή κρίση;

Norbert Trenkle:  Διερευνώντας τις αιτίες, θα πρέπει να ξεχωρίσουμε τα δύο μεγάλα επίπεδα της κρίσης. Το βασικό επίπεδο  της αξιοποίηση της αξίας όπως έχουμε ήδη πει, είναι  μια συνέπεια της επιτάχυνσης της ανάπτυξης της παραγωγικότητας, γεγονός που καθιστά όλο και πιο περιττή την εργασία. Η τρίτη βιομηχανική επανάσταση παίζει έναν κρίσιμο ρόλο ως προς αυτό. Ενώ έντονες τάσεις εξορθολογισμού είχαμε και σε προηγούμενες φάσεις της καπιταλιστικής ανάπτυξης, για παράδειγμα, στη δεκαετία του 1920 και του ’30, με την εισαγωγή φορντικών μεθόδων στην παραγωγή , παράλληλα δημιουργήθηκαν νέοι βιομηχανικοί τομείς μαζικής παραγωγής  που χρειαζόντουσαν πολύ πρόσθετη εργασία. Αυτή η επέκταση της εμπορευματικής παραγωγής σε νέους τομείς της οικονομίας αντισταθμίστηκε από τις συνέπειες του εξορθολογισμού, ώστε τελικά να χρησιμοποιηθεί ακόμη περισσότερη εργασία από πριν.

Στην τρίτη όμως βιομηχανική επανάσταση, αυτός ο μηχανισμός εξισορρόπησης δεν λειτούργησε πια, επειδή αναδιάρθρωση της παραγωγικής διαδικασίας που βασίζεται στην τεχνολογία της πληροφορικής σημαίνει μετατόπιση του παραγωγικού δυναμικού μιας κοινωνίας στο πεδίο των γνώσεων ή, πιο συγκεκριμένα, στην εφαρμογή της γνώσης στην παραγωγή, με συνέπεια να αμφισβητούνται τα θεμέλια της αξιοποίησης του κεφαλαίου, μιας και κάτι τέτοιο οδηγεί σε μαζική απομάκρυνση της εργατικής δύναμης από  τους τομείς  παραγωγής αξίας, και οι νεες βιομηχανιες που θα ανοίξουν δεν μπορεί  να είναι ανταγωνιστικές.

RJ: Τι είναι λοιπόν πλασματικό κεφάλαιο και ποιος  ο ρόλος του στη σημερινή κρίση;

Ernst Lohoff: Ο ρόλος του πλασματικού κεφάλαιου είναι σημαντικός για να κατανοήσουμε το δεύτερο επίπεδο της κρίσης. Είναι ένας όρος που εισήγαγε ο Μαρξ για να το ξεχωρίσει από το λειτουργικό κεφάλαιο. Ο Μαρξ έδειξε ότι το κεφάλαιο στη πορεία εξέλιξης του δεν μετατρέπει μόνο την παραγωγή πατάτας, χάλυβα, κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, κλπ. σε παραγωγή εμπορευμάτων, αλλά ότι το ίδιο το χρηματικό κεφάλαιο γίνεται κι αυτό εμπορεύσιμο αγαθό.

“Αξίωση  σε μελλοντική αξία “

Αυτό που συμβαίνει σ’ αυτή τη διαδικασία είναι πολύ παράξενο. Μετά την πώληση, το αρχικό κεφάλαιο αποκτά ξαφνικά μια διπλή ύπαρξη. Από τη μία, το αρχικό κεφάλαιο είναι τώρα στην κατοχή του δανειολήπτη ή της εταιρείας που εκδίδει τις μετοχές, ενώ την ίδια στιγμή ο πιστωτής ή ο μέτοχος κατέχει μία κατοπτρική εικόνα του αρχικού κεφάλαιου, δηλαδή ένα τίτλο ιδιοκτησίας (δάνειο, το μερίδιο, κλπ.) που αντιπροσωπεύει μια στιγμιαία απαίτηση. Αυτός ο διπλός χαρακτήρας του δεν είναι μια απλή μυθοπλασία, όπως ο όρος “πλασματικό κεφάλαιο“ φαίνεται να υποδηλώνει. Δεν υπάρχει μόνο στα μυαλά των ανθρώπων, αλλά αποκτά μια αντικειμενική κοινωνική υπόσταση, με τη μορφή κινητών αξιών για όσο διάστημα η βεβαιωμένη αξίωση φαίνεται ότι μπορεί να εξοφληθεί. Πρόκειται για μια αξίωση για μελλοντική αξία και αντιπροσωπεύει καπιταλιστικό πλούτο όπως  ακριβώς και η αξία του λειτουργικού κεφάλαιου της εργασίας.

Μια τέτοια αύξηση κεφαλαίου με εκ των προτέρων κεφαλαιοποίηση της μελλοντικής αξίας ήταν οριακή έως ασήμαντη  στην μακροπρόθεσμη  εξέλιξη της συσσώρευσης του κεφαλαίου την εποχή του Μαρξ, αλλά τα τελευταία 30 χρόνια έχει εξελιχθεί σε πραγματική πηγή καπιταλιστικού πλούτου. Για να συνεχίσει να υπάρχει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, παρά το ότι η εργασία έχει γίνει όλο και πιο περιττή λόγω της αύξησης της παραγωγικότητας, σήμερα στην αγορά κυκλοφορούν όλο και περισσότερα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, δηλαδή πλασματική αξία. Έτσι προς το παρόν, η διαρθρωτική κρίση αξιοποίησης, αναβάλλεται.

RJ: Και πού σκάλωσε;

EL: Δυστυχώς, ένα σύστημα που βασίζεται στην πρόβλεψη μελλοντικής παραγωγής αξίας δεν μπορεί να λειτουργήσει παρά μόνο σαν σύστημα αλυσιδωτών επιστολών (απλό σύστημα πυραμίδας) -και ως τέτοιο δέχεται πιέσεις από δύο πλευρές: Από τη μια πλευρά, όσο πιο μεγάλος είναι ο χρόνος επαναδιεκπεραίωσης αυτής της παράλογης μορφής καπιταλισμού, τόσο πιο γρήγορα θα συσσωρεύονται τα τοξικά περιουσιακά στοιχεία ενός συμβολαίου μελλοντικής εκπλήρωσης που έχει καταναλωθεί. Τα παλιά χρέη δεν γίνεται να εξαφανιστούν χωρίς να υπάρξουν συνέπειες. Η θα πρέπει να αναχρηματοδοτηθούν ή με τον μηδενισμό του πλασματικού κεφαλαίου να καταστραφεί κοινωνικό κεφάλαιο.

“Τα χρέη του παρελθόντος δεν μπορεί να εξαφανιστούν χωρίς να υπάρξουν συνέπειες”

Από την άλλη, το συνεχώς αυξανόμενο κύμα των όλο και νεότερων τίτλων ιδιοκτησίας μπορεί να βρει αγορά μόνο αν είναι πιθανό να εκπληρωθεί η υπόσχεση πληρωμής και η προοπτική κέρδους από την πλευρά των δανειοληπτών και άλλων πωλητών τίτλων ιδιοκτησίας. Όταν αυτό δεν μπορεί πλέον να εξασφαλιστεί, η φούσκα σκάει και τότε φαίνεται ότι πρόκειται για μια “οικονομική κρίση”, όταν πραγματικά το μόνο πράγμα που απέτυχε είναι ο μηχανισμός που επέτρεψε στη δομική κρίση αξιοποίησης να αναβληθεί για δεκαετίες. Αν μπορείτε να το καταλάβετε τότε, ξέρετε ότι η τρέχουσα κρίση είναι πολύ πιο σοβαρή από όσο νομίζεται. Πρόκειται για μια συστημική κρίση υπό την αυστηρή έννοια του όρου: μια κρίση που αμφισβητεί πραγματικά το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής πλούτου.

RJ: Ποιες πιστεύετε ότι θα είναι οι συνέπειες των πολιτικών λιτότητας που ακολουθούν οι οικονομικές και πολιτικές τάξεις ως λύση για την κρίση;

NT: Όταν αναφερόμαστε σε πολιτικές λιτότητας πρέπει να ξεχωρίσουμε δύο πράγματα. Η λιτότητα, με την έννοια του καθορισμού των επίσημων στόχων, δηλαδή της πορείας προς τη δημοσιονομική εξυγίανση, είναι ένας διπλός αντικατοπτρισμός, μια Φάτα Μοργκάνα. Έτσι, νέο χρέος αναγκαστικά θα προστίθεται στο παλιό, αφού τα κράτη δεν έχουν  άλλη επιλογή από το να ρίχνουν συνεχώς δεκάδες δισεκατομμύρια στις τράπεζες, για να αναβάλουν την κατάρρευση τους όσο καιρό μπορέσουν. Αυτό το κάνουν για να μην υπάρξουν καταστροφικές συνέπειες. Όμως, τα δισεκατομμύρια αυτά δεν προέρχονται από τη δημιουργία πραγματικής αξίας και αυξάνονται μόνο με επανειλημμένη προεξόφληση μελλοντικής αξίας.

“Οι συνέπειες για την πλειοψηφία του πληθυσμού είναι καταστροφικές”

Τα κράτη πρέπει να κάνουν ό, τι μπορούν ώστε να εξασφαλίσουν την πιστοληπτική τους ικανότητα και αυτό να το κάνουν σαν να ήταν σε θέση να εξυγιάνουν τους προϋπολογισμούς τους μακροπρόθεσμα. Αυτό ακριβώς αποδεικνύουν  οι βάναυσες πολιτικές λιτότητας ενάντια σε κάθε κοινωνικό δίκτυο προστασίας, που θεωρείται καθαρή σπατάλη από τη πλευρά του πλασματικού κεφαλαίου: τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας, τις δημόσιες υπηρεσίες, την εκπαίδευση, κλπ. Η επίσημη εκδοχή αυτής της ιστορίας είναι πραγματικά αρκετά αποκαλυπτική των διακρίσεων που κάνουν μεταξύ τομέων ” σημαντικών για το σύστημα”  και τομέων “συστημικά ασήμαντων “. Το γεγονός ότι οι συνέπειες για την πλειοψηφία του πληθυσμού και για την παραγωγή υλικού πλούτου είναι καταστροφικές δε νομίζω ότι χρειάζεται καμία περαιτέρω εξήγηση. Αρκεί μόνο να κοιτάξουμε τι συμβαίνει στην Ελλάδα και την Ισπανία, όπου αυτό που εφαρμόζεται είναι ακριβώς αυτό που αργά ή γρήγορα θα απειλήσει και τις χώρες που δεν έχουν πληγεί ακόμη τόσο σοβαρά από τις συνέπειες της κρίσης .

RJ: Γιατί επιλέγουν αυτή την πολιτική φτωχοποίησης;

ΝΤ: Δεν το κάνουν, για να οικοδομήσουν μια “βιώσιμη” κοινωνία ούτε για να μη φορτώσουν με υπέρογκα χρέη ” τα παιδιά μας” , όπως η φαρισαϊκή, αξιοθρήνητα ανειλικρινής πολιτική φρασεολογία τους ισχυρίζεται. Το κάνουν μόνο και μόνο για να συνεχίσει η συσσώρευση του πλασματικού κεφαλαίου. Η τιμή του πλασματικού κεφαλαίου πάντως συνεχίζει να αυξάνει, διότι αυτό δεν είναι πλέον θέμα διατήρησης της  λειτουργίας του μηχανισμού παραγωγής αφηρημένου πλούτου μέσω απορρόφησης μελλοντικής αξίας καθώς ο μηχανισμός παύει να λειτουργεί λόγω της υψηλής παραγωγικότητας. Πάνω απ ‘όλα, αυτό που προέχει, αντίθετα, είναι να μη καταρρεύσουν τα τεράστια βουνά  μη εξαγοράσιμων υποσχέσεων πληρωμής. Γιαυτό, το μεγαλύτερο μέρος του  πλασματικού κεφαλαίου που μόλις δημιουργήθηκε επιστρέφει πίσω άμεσα στο χρηματοπιστωτικό τομέα και όλο και λιγότερο μπαίνει σε κυκλοφορία στην πραγματική οικονομία.

“Βουνά από μη εξαγοράσιμες υποσχέσεις πληρωμής”

Επομένως, η επιδεικτική  πολιτική λιτότητας έχει φθάσει σε ένα σημείο όπου έχει αρχίσει να γίνεται αντιπαραγωγική και λόγω του στενόμυαλου  στόχου της συσσώρευσης πλασματικού κεφαλαίου. Εκεί  που φτάνει στα άκρα, όπως αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και την Ισπανία, οδηγεί κατευθείαν στην οικονομική ύφεση – επηρεάζοντας το τραπεζικό και οικονομικό σύστημα. Κάτι που σιγά-σιγά αρχίζουν να το αντιλαμβάνονται οι σκληροπυρηνικοί γερμανοί και ευρωπαίοι τσάροι της λιτότητας. Για το λόγο αυτό και, φυσικά, λόγω των μαζικών διαδηλώσεων, έχει αρχίσει να γίνεται κουβέντα για μια νέα ανάπτυξη και προγράμματα κινήτρων, αλλά μένει να δούμε κατά πόσο τα προγράμματα αυτά θα υλοποιηθούν έγκαιρα, πριν αρχίσει ο  κατακλυσμός. Ας ελπίσουμε ότι αυτό θα γίνει  για να επιβραδυνθεί τουλάχιστον η πορεία εξαθλίωσης.

Φυσικά, ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση αυτό θα καθυστερήσει μόνο τα πράγματα, επειδή αυτά τα προγράμματα χρηματοδοτούνται από το ίδιο πλασματικό κεφάλαιο.Οπότε, μετά, οι υποστηρικτές τους, όπως ο νέος γάλλος Πρόεδρος Hollande, δεν αμφισβητούν τη λιτότητα ως τέτοια σε καμιά περίπτωση. Θέλουν μόνο να της δώσουν μια ελαφρώς διαφορετική μορφή. Επιπλέον κυνηγούν την ψευδαίσθηση του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού και βασικά απαιτούν από το λαό να υποβληθεί σε κάθε δυνατή θυσία γιαυτή τη φαντασίωση. Από αυτή την άποψη, μπορούμε να περιμένουμε μεγάλη σκληρότητα από ένα πιθανό κόκκινο-πράσινο κυβερνητικό συνασπισμό στη Γερμανία, το προσεχές έτος.

RJ: Στο βιβλίο σας, γράφετε ότι, ” Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να έρθει σε ένα σημείο όπου το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων θα είναι πλέον συμβατό με την καπιταλιστική μορφή του πλούτου.” Αλλά δεν είναι εκεί πάντα τάσεις που εμποδίζουν μια κρίση, ενώ είναι συνεχή ή αλλιώς μετά;

EL: Η μαρξική θεωρία της κρίσης συνδέει δύο στοιχεία. Από τη μία πλευρά, ο Μαρξ υποστηρίζει τη θεωρία ότι το κεφάλαιο οδεύει προς ένα ανυπέρβλητο ιστορικό όριο λόγω της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Από την άλλη, εξετάζει επίσης την πορεία των περιοδικών κρίσεων που διακόπτουν την εξέλιξη της συσσώρευσης του κεφαλαίου ξανά και ξανά. Στη θεωρία του για την κρίση και τα δύο αυτά στοιχεία εμπλέκονται μεταξύ τους λόγω του ότι το βασικό πρόβλημα του καπιταλισμού, η υποταγή της παραγωγής υλικού πλούτου στον ευτελή στόχο της αξιοποίησης της αξίας, εμφανίζεται πάντα στη διάρκεια αυτών των περιοδικών κρίσεων.

“Ένας βουδιστικός τρόπος κατανόησης των κρίσεων”

Περισσότερο από άλλους κοινωνικούς τομείς , η συζήτηση στην αριστερά κυριαρχείται από μια έντονη τάση υποβάθμισης της παρούσας κρίσης. Ετσι, το πρόβλημα των περιοδικών κρίσεων εξετάζεται μεμονωμένα και η δυνατότητα ενός ιστορικού ορίου απλά διαγράφεται. Το αποτέλεσμα είναι ένα είδος βουδιστικού τρόπου κατανόησης των κρίσεων σύμφωνα με τον οποίο οι κρίσεις δεν είναι τίποτα περισσότερο από καθαρά  ”αυτορυθμιστικές κρίσεις.”Έρχονται και παρέρχονται αιωνίως  και τελικά ενισχύουν μόνο το κεφάλαιο. Το ίδιο και ο Μαρξ – ο οποίος λέει κάτι εντελώς διαφορετικό για τις περιοδικές κρίσεις. “Οι κρίσεις είναι πάντα, λύσεις στιγμιαίες και βίαιες των υφιστάμενων αντιθέσεων. Είναι βίαιες εκρήξεις που για κάποιο διάστημα αποκαθιστούν τη διαταραγμένη ισορροπία” .  Για τον Μαρξ, το κυρίαρχο στοιχείο των κρίσεων είναι η συνεχής όξυνση και συσσώρευση νέων αντιφάσεων.

Τα επιχειρήματα μας στο βιβλίο  συνδέονται άμεσα με την μαρξική ιδέα του ιστορικού  ορίου και την εντάσσει στην τρίτη βιομηχανική επανάσταση. Το γεγονός ότι η καταστροφή  κεφαλαίου σε περιόδους κρίσης αποκαθιστά την κερδοφορία του κεφαλαίου και επομένως μπορεί να γίνει αφετηρία μιας νέας διαδικασίας συσσώρευσης δεν είναι μια αναφορά στο πρόβλημα του  ιστορικού ορίου, αλλά μόνο στις  περιοδικές κρίσεις. Αυτό υποθέτει ότι μια  νέα αυτοτροφοδοτούμενη διαδικασία  αξιοποίησης του κεφαλαίου μπορεί να ξεκινήσει μετά τη  διόρθωση της πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας. Κάτι που ουσιαστικά αποκλείεται στις συνθήκες της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης.

Πηγές

1. http://www.bundesregierung.de/Content/DE/Artikel/2011/10/2011-10-24-esm-efsm-efsf.html

2. http://de.statista.com/statistik/daten/studie/232839/umfrage/gesamthaftung-von-deutschland-in-der-euro-krise/

3. http://www.streifzuege.org/2011/was-sie-schon-ber-die-krise-wissen-wollen-aber-nie-zu-fragen-wagten

4. http://www.unrast-verlag.de/die-grosse-entwertung-297-detail

5. http://www.streifzuege.org/2012/wer-ist-schuld-am-krisenausbruch-2

6. http://www.handelsblatt.com/unternehmen/management/koepfe/star-oekonom-fordert-neuorientierung-der-wirtschaftswissenschaften/6097068.html

7. http://www.linksnet.de/de/artikel/27645

8. http://www.streifzuege.org/2012/alle-zentralbanken-sind-dabei-sich-in-bad-banks-zu-verwandeln#a1.Το απόσπασμα του Μαρξ από το Μέρος Δεύτερο, Θεωρίες για την υπεραξία, Σελ. 622-623, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1982

9. http://www.krisis.org/2012/in-der-eurofalle

Αναδημοσίευση : To περγάδι