Είναι το ΑΕΠ ο σωστός δείκτης ανάπτυξης για όλες τις χώρες;

Σοφοκλέους 10

Ακόμη και σε καλές οικονομικές περιόδους, οι προϋπολογισμοί για αναπτυξιακή βοήθεια δεν είναι ποτέ αρκετοί. Κυβερνήσεις και χορηγοί πρέπει να πάρουν σκληρές αποφάσεις για το πού να εστιάσουν τους περιορισμένους πόρους τους. Πώς μπορούν να αποφασίσουν ποιες χώρες θα πρέπει να λάβουν χαμηλού κόστους δάνεια ή φθηνότερα εμβόλια, και ποιες μπορούν να αντέξουν οικονομικά ώστε να χρηματοδοτήσουν τα δικά τους προγράμματα ανάπτυξή;

Η απάντηση εξαρτάται, εν μέρει, από το πώς μετράμε την ανάπτυξη και τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων. Παραδοσιακά, ένας από τους βασικούς δείκτες είναι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ - η αξία των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται από μια χώρα σε ένα έτος διαιρείται με τον πληθυσμό της χώρας. Ωστόσο, το ΑΕΠ μπορεί να είναι ανακριβής δείκτης για τις φτωχότερες χώρες, κάτι που προκαλεί ανησυχία, όχι μόνο στους φορείς χάραξης πολιτικής και τους ανθρώπους που διαβάζουν πολλές εκθέσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, αλλά και για όποιον θέλει να χρησιμοποιήσει στατιστικά στοιχεία για να βοηθήσει τους (πιο) φτωχούς του κόσμου.

Οι προκλήσεις του υπολογισμού του ΑΕΠ είναι ιδιαίτερα έντονες στην υποσαχάρια Αφρική, λόγω των αδύναμων εθνικών στατιστικών υπηρεσιών και ιστορικών προκαταλήψεων (βλ. λάθος μετρήσεις επί σειρά ετών). Ενοχλημένες από τα προβλήματα στα εθνικά στατιστικά της Ζάμπια, ο Morten Jerven, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Simon Fraser, πέρασε τέσσερα χρόνια εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο αφρικανικές χώρες λαμβάνουν τα δεδομένα τους και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στην μετατροπή τους σε εκτιμήσεις για το ΑΕΠ. Το νέο του βιβλίο, Poor Numbers: How We Are Misled by African Development Statistics and What to Do about It (Φτωχοί Αριθμοί: Πώς παραπλανούμαστε από τα στατιστικά στοιχεία της Αφρικής και τι να κάνουμε γι 'αυτό), υποστηρίζει ανοιχτά ότι πολλές μετρήσεις ΑΕΠ που πιστεύαμε ότι ήταν ακριβείς είναι μάλλον το αντίθετο.

Ο Jerven σημειώνει ότι πολλές αφρικανικές χώρες έχουν πρόβλημα με τη μέτρηση του μεγέθους των σχετικά μεγάλων οικονομιών τους και τη μη καταγεγραμμένη οικονομική δραστηριότητα. Πώς παρουσιάζεται στα στοιχεία η παραγωγή ενός αγρότη που καλλιεργεί και καταναλώνει τη σοδειά του; Εάν η καλλιέργεια επιβίωσης συστηματικά υποτιμάται, ένα μέρος από αυτό που μοιάζει με ανάπτυξη καθώς η οικονομία κινείται εκτός από τα στενά περιθώρια της επιβίωσης και μόνο ενδέχεται να αντανακλά απλώς μια στροφή σε κάτι που είναι πιο εύκολο να παρουσιαστεί και στατιστικά.

Υπάρχουν και άλλα προβλήματα με τα στοιχεία από το ΑΕΠ των φτωχών χωρών. Για παράδειγμα, πολλές χώρες στην υποσαχάρια Αφρική δεν ενημερώνουν τα στοιχεία τους αρκετά συχνά, έτσι ώστε το ΑΕΠ τους μπορεί να μην εμφανίζει ταχέως αναπτυσσόμενους οικονομικούς τομείς, όπως η κινητή τηλεφωνία. Όταν η Γκάνα ενημέρωσε τα στοιχεία της πριν από λίγα χρόνια, το ΑΕΠ της αυξήθηκε κατά 60%. Αλλά πολλοί δεν καταλαβαίνουν ότι αυτό ήταν απλά μια στατιστική ανωμαλία, όχι μια πραγματική αλλαγή στο επίπεδο διαβίωσης των πολιτών.

Διαφορετικές πηγές ανάλυσεις βασίζονται όλες στις ίδιες βασικά στοιχεία, αλλά τα τροποποιούν με διαφορετικούς τρόπους ώστε να ληφθεί υπόψη ο πληθωρισμός και άλλοι παράγοντες. Δεν είναι μόνο οι σχετικές βαθμολογίες που διαφέρουν. Μερικές φορές, μια πηγή θα δείξει μια χώρα σε ανάπτυξη κατά αρκετές ποσοστιαίες μονάδες, και μια άλλη πηγή θα δείξει ύφεση κατά την ίδια χρονική περίοδο.

Μήπως αυτό σημαίνει ότι πραγματικά δεν ξέρουμε τι λειτουργεί (και τι όχι) στην ανάπτυξη;

Καθόλου. Οι ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει τεχνικές όπως οι περιοδικές έρευνες νοικοκυριών για τη συλλογή δεδομένων. Για παράδειγμα, η Έρευνα Δημογραφίας και Υγείας διεξάγεται τακτικά για να καθορίσουν δείκτες όπως η παιδική και η μητρική θνησιμότητα. Επιπλέον, οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν νέες τεχνικές όπως η δορυφορική χαρτογράφηση των πηγών φωτός για να ενημερώνουν τις εκτιμήσεις τους για την οικονομική ανάπτυξη. Παρά το γεγονός ότι οι μέθοδοι αυτές δεν είναι τέλειες,  δεν υπόκεινται στα ίδια προβλήματα με το ΑΕΠ.

Άλλοι τρόποι για τη μέτρηση του συνολικού βιοτικού επιπέδου σε μια χώρα είναι εξίσου ατελείς. Αλλά παρέχουν, ωστόσο, επιπλέον τρόποι για την κατανόηση της φτώχειας.

Ένας από αυτούς ονομάζεται Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης και χρησιμοποιεί την υγεία και τις στατιστικές εκπαίδευσης παράλληλα με το ΑΕΠ. Ένας άλλος, ο πολυδιάστατος δείκτης φτώχιας, χρησιμοποιεί δέκα δείκτες, συμπεριλαμβανομένης της διατροφής, υγιεινής, καθώς και την πρόσβαση στο καύσιμο για μαγείρεμα και στο νερό. Και, με τη χρήση της αγοραστικής δύναμης, η οποία μετρά το κόστος του ίδιου καλαθιού αγαθών και υπηρεσιών σε διάφορες χώρες, οι οικονομολόγοι μπορούν να προσαρμόσει το ΑΕΠ και να αποκτήσουν καλύτερη εικόνα για το βιοτικό επίπεδο.

Ωστόσο, είναι σαφές ότι θα πρέπει να διαθέσουμε περισσότερους πόρους για να πετύχουμε τα βασικά στοιχεία του ΑΕΠ. Όπως υποστηρίζει ο Jerven, οι εθνικές στατιστικές υπηρεσίες σε όλη την Αφρική χρειάζονται περισσότερη υποστήριξη, έτσι ώστε να μπορούν να αποκτήσουν και να αναφέρουν επίκαιρα και πιο ακριβή στοιχεία.

Κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα πρέπει να κάνουν περισσότερα για να βοηθήσουν τις αφρικανικές αρχές να αναδείξουν μια σαφέστερη εικόνα των οικονομιών τους. Και οι πολιτικοί της Αφρικής πρέπει να είναι πιο συνεπείς και απαιτητικοί όσον αφορά στατιστικά στοιχεία και τη χρήση τους για να τεκμηριωθούν αποφάσεις. Όσο καλύτερα εργαλεία έχουμε για τη μέτρηση της προόδου, τόσο περισσότερο μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι οι επενδύσεις αυτές θα φτάσουν στους ανθρώπους που τις χρειάζονται περισσότερο.