Χρέος χωρίς καταστροφή

Σοφοκλέους 10

Από τη δεκαετία του 1970, οι οικονομολόγοι έχουν προειδοποιήσει ότι μία νομισματική ένωση δε μπορεί να διατηρηθεί χωρίς δημοσιονομική ένωση. Ωστόσο, οι ηγέτες της ευρωζώνης δεν έχουν εισακούσει τις συμβουλές τους –και οι συνέπειες γίνονται όλο και πιο εμφανείς. Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μία δύσκολη επιλογή: είτε να διορθώσει το θεμελιώδες ελάττωμα στο σχεδιασμό της και να κινηθεί προς την κατεύθυνση της δημοσιονομικής ένωσης, ή να εγκαταλείψει το κοινό νόμισμα. Η δεύτερη επιλογή θα είχε καταστροφικές συνέπειες. Πράγματι, ενώ η σκοπιμότητα της δημιουργίας μίας νομισματικής ένωσης μπορεί να αμφισβητήθηκε τη δεκαετία του 1990, η διάλυση της σημερινής ευρωζώνης θα προκαλούσε βαθιά οικονομική, κοινωνική και πολιτική αναταραχή σε όλη την Ευρώπη. Προς αποφυγή αυτού του αποτελέσματος, οι ηγέτες της Ευρώπης θα πρέπει να αρχίσουν το σχεδιασμό και την εφαρμογή στρατηγικών που αποσκοπούν στο να πλησιάσει η ευρωζώνη πιο κοντά σε μία δημοσιονομική ένωση.

Σίγουρα, η προοπτική μίας δημοσιονομικής ένωσης παρόμοιας με αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών είναι μακρινή. Δεν πρέπει να περιμένουμε να καταφέρουν κάτι τέτοιο οι Ευρωπαίοι ηγέτες οποιαδήποτε στιγμή σύντομα –ή ακόμα και όσο ζουν. Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι η δημιουργία της δημοσιονομικής ένωσης πρόκειται για μία χίμαιρα. Τα μικρά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση μπορούν να κάνουν σημαντική διαφορά.

Μία επιτυχημένη στρατηγική θα αντιμετώπιζε ένα από τα κύρια ελαττώματα σχεδιασμού της ευρωζώνης: οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών εκδίδουν χρέος σε ευρώ, ένα νόμισμα το οποίο δε μπορούν να ελέγξουν. Ως εκ τούτου, δεν είναι σε θέση να παρέχουν εγγυήσεις στους κατόχους ομολόγων ότι τα μετρητά θα είναι στη διάθεσή τους κατά τη λήξη.

Η καχυποψία και ο φόβος που προκαλεί αυτό στις αγορές ομολόγων, μπορούν να οδηγήσουν σε κρίσεις ρευστότητας οι οποίες οδηγούν τις χώρες πιο κοντά στη χρεοκοπία, δημιουργώντας έτσι μία αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Στη συνέχεια αναγκάζονται να εφαρμόσουν προγράμματα λιτότητας που οδηγούν σε βαθιές υφέσεις και, τελικά, σε τραπεζικές κρίσεις.

Ενώ τα μέτρα λιτότητας είναι κατάλληλα για χώρες που έχουν ξοδέψει υπερβολικά στο παρελθόν, η λιτότητα που επιβάλλεται σε μία χώρα από τις πανικόβλητες χρηματοπιστωτικές αγορές μπορεί να προκαλέσει σημαντική κοινωνική και πολιτική αντίδραση. Στην πραγματικότητα, αρκετές χώρες της νότιας Ευρώπης –όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία- αντιμετωπίζουν σήμερα ακριβώς αυτό.

Για να ξεπεραστεί αυτό το θεμελιώδες ελάττωμα σχεδιασμού, τα δημόσια χρέη οφείλουν να εναρμονιστούν. Αυτό θα προστάτευε τις ασθενέστερες οικονομίες από τις καταστροφικές, πανικόβλητες κινήσεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές, οι οποίες, θεωρητικά, θα μπορούσαν να χτυπήσουν οποιοδήποτε κράτος-μέλος –ακόμη και αυτά που σήμερα είναι τα ισχυρότερα.

Κατά την ανάπτυξη της στρατηγικής για τη συγκέντρωση του δημοσίου χρέους, η Ευρωπαίοι ηγέτες οφείλουν να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο του ηθικού κινδύνου (τον πειρασμό για τις πιο αδύναμες χώρες να χαλαρώσουν τις προσπάθειες όσον αφορά το χρέος τους και τη μείωση του ελλείμματος ως απάντηση στην αυξημένη αξιοπιστία που απολαμβάνουν οι ισχυρότερες χώρες). Πράγματι, δεδομένης της απροθυμίας των ισχυρότερων οικονομιών, να τις εκμεταλλευτούν κατά αυτόν τον τρόπο, ο κίνδυνος του ηθικού κινδύνου είναι το πιο σημαντικό εμπόδιο για την αμοιβαιοποίηση του χρέους στην ευρωζώνη.

Ωστόσο, αυτό δεν είναι το μόνο εμπόδιο. Ένα σύστημα συγκέντρωσης των χρεών θα έπρεπε επίσης να αντιμετωπίζει το γεγονός ότι οι ισχυρότερες χώρες θα αντιμετωπίσουν αναπόφευκτα υψηλότερα επιτόκια για τα δικά τους χρέη όταν γίνουν από κοινού υπεύθυνες για τα χρέη των λιγότερο φερέγγυων χωρών.

Για να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια, το σύστημα αμοιβαιοποίησης του χρέους της ευρωζώνης θα πρέπει να πληροί τρία κρίσιμα κριτήρια. Πρώτον, το ποσοστό του δημοσίου χρέους που θα μπορεί να συγκεντρωθεί θα πρέπει να είναι αυστηρά περιορισμένο, αφήνοντας κάθε χώρα υπεύθυνη για ένα σημαντικό τμήμα του εθνικού της χρέους, δίνοντάς της, ως εκ τούτου, κίνητρο για τη διατήρηση υγιών δημοσίων οικονομικών. (Πολλές πρωτοβουλίες έχουν στραφεί προς αυτή την κατεύθυνση, ιδιαίτερα η Μπλε Πρόταση των Jakob von Weizsäcker και Jacques Delpla’s το 2010.)

Δεύτερον, χρειάζεται ένας εσωτερικός μηχανισμός μεταφοράς μεταξύ των κρατών-μελών της ευρωζώνης προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι λιγότερο φερέγγυες χώρες αντισταθμίζουν, τουλάχιστον εν μέρει, τους πιο οικονομικά υγιείς ομόλογούς τους.

Τέλος, θα πρέπει να συσταθεί μία εποπτική αρχή για την παρακολούθηση της προόδου των κυβερνήσεων ως προς την επίτευξη βιώσιμων επιπέδων χρέους –και για τη δημιουργία ξεκάθαρων συνεπειών για εκείνους που παραβιάζουν τους δημοσιονομικούς κανόνες της ευρωζώνης.

Η ομάδα Πάντοα Σκιόπα πρότεινε πρόσφατα ότι οι κυβερνήσεις που παραβιάζουν τους κανόνες θα πρέπει σταδιακά να χάνουν τον έλεγχο των ίδιων τους των δημοσιονομικών διαδικασιών.

Οι αντίπαλοι της αμοιβαιοποίησης του χρέους, ιδιαίτερα στη βόρεια Ευρώπη, συχνά ισχυρίζονται ότι, ελλείψει της πολιτικής ενοποίησης, είναι σα να βάζουμε το κάρο μπροστά από το άλογο. Αλλά, τι άλλα μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν για να βρεθεί η ευρωζώνη πιο κοντά σε μία πολιτική ένωση; Η στρατιωτική δύναμη –που είχε χρησιμοποιηθεί τόσο συχνά στο παρελθόν για να ενώσει διαφορετικά έθνη κάτω από μία ενιαία πολιτική ομπρέλα- είναι εκτός συζήτησης. Και, η απλή αναμονή δεν πρόκειται να αποφέρει καρπούς. Η μόνη πρακτική προσέγγιση είναι να κάνουμε μικρά, διαδοχικά βήματα, αρχίζοντας από τη συγκέντρωση του χρέους.

Στην πραγματικότητα, ο Αλεξάντερ Χάμιλτον υιοθέτησε αυτή την προσέγγιση πριν από περισσότερα από 200 χρόνια, όταν αποφάσισε να αμοιβαιοποιήσει τα χρέη που είχαν συσσωρεύσει οι μεμονωμένες πολιτείες των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης –μία αποφασιστική κίνηση προς την περαιτέρω πολιτική ολοκλήρωση. Αντί να περιμένει μέχρι να έρθει η πολιτική ένωση, ο Χάμιλτον ανέλαβε δράση η οποία βοήθησε τελικά τις ΗΠΑ να γίνουν μία πλήρως ανεπτυγμένη, νομισματική, δημοσιονομική και πολιτική ένωση.

Η ευρωζώνη κατακλύζεται από μία υπαρξιακή κρίση η οποία καταστρέφει αργά, αλλά σταθερά, τα ίδια τα θεμέλια της νομισματικής ένωσης. Ο μόνος τρόπος να σταματήσει η καταστροφή είναι να ληφθεί αποτελεσματική δράση η οποία θα πείσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές ότι η ευρωζώνη είναι εδώ για να μείνει. Ένα σύστημα συγκέντρωσης του χρέους που θα πληροί τα προαναφερθέντα κριτήρια και τις προϋποθέσεις, θα σήμαινε ότι τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης παίρνουν στα σοβαρά τη συνεργασία και την αλληλεγγύη τους. Χωρίς μία τέτοια χειρονομία, οι περαιτέρω αναταραχές στην αγορά είναι αναπόφευκτες –και η κατάρρευση της ευρωζώνης θα γίνει μόνο θέμα χρόνου.