Το γερμανικό ζήτημα…

Σοφοκλέους 10

Η κρίση του ευρώ έχει ήδη μετατρέψει την Ευρωπαϊκή Ένωση από μια εθελοντική ένωση ισότιμων κρατών σε μια σχέση πιστωτή-οφειλέτη από την οποία δεν υπάρχει καμία εύκολη διαφυγή. Οι πιστωτές θα χάσουν μεγάλα ποσά αν κράτος μέλος φύγει από τη νομισματική ένωση, αλλά και οι οφειλέτες υπόκεινται σε πολιτικές που εμβαθύνουν την ύφεση τους, επιδεινώνουν το βάρος του χρέους τους, και διαιωνίζουν την υποδεέστερη θέση τους. Ως αποτέλεσμα, η κρίση απειλεί τώρα να καταστρέψει την ίδια την ΕΕ. Αυτό θα ήταν μια τραγωδία ιστορικών διαστάσεων, την οποία μόνο η γερμανική ηγεσία μπορεί να αποτρέψει.

Οι αιτίες της κρίσης δεν μπορεί να κατανοηθούν σωστά χωρίς να αναγνωρίσει κανείς το μοιραίο ελάττωμα του ευρώ: με τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης κεντρικής τράπεζας, οι χώρες μέλη έχουν γίνει χρεωμένες σε ένα νόμισμα που δεν ελέγχουν. Αρχικά τόσο οι αρχές όσο και οι συμμετέχοντες στην αγορά αντιμετώπιζαν όλα τα κρατικά ομόλογα σαν να ήταν ακίνδυνα, δημιουργώντας ένα διεστραμμένο κίνητρο για τις τράπεζες να φορτωθούν με τα πιο αδύναμα ομόλογα. Όταν η ελληνική κρίση έθεσε το φάσμα της χρεοκοπίας, οι χρηματοοικονομικές αγορές αντέδρασαν με εκδίκηση, υποβιβάζοντας όλες τις υπερχρεωμένες χώρες της ευρωζώνης στο καθεστώς χώρας του τρίτου κόσμου.

Η λύση μπορεί να συνοψιστεί σε μια λέξη: ευρωομόλογα.

Αν οι χώρες που συμμορφώνονται με το νέο Δημοσιονομικό Σύμφωνο της ΕΕ είχαν τη δυνατότητα να μετατρέψουν ολόκληρο το βάρος του δημόσιου χρέους τους σε ευρωομόλογα, ο θετικός αντίκτυπος θα ήταν κάτι λιγότερο από θαυματουργός. Ο κίνδυνος της χρεοκοπίας θα εξαφανιζόταν, όπως και τα ασφάλιστρα κινδύνου. Τα οικονομικά των τραπεζών θα λάβουν άμεση ώθηση, όπως και οι  προϋπολογισμοί των υπερχρεωμένων χωρών.

Η Ιταλία, για παράδειγμα, θα εξοικονομούσε έως και 4% του ΑΕΠ της. Ο προϋπολογισμός της θα μετατρεπόταν σε πλεονασματικός και τα φορολογικά κίνητρα θα αντικαταστούσαν τη λιτότητα. Ως αποτέλεσμα, η οικονομία της θα αναπτυσσόταν, και το δημόσιο χρέος της θα μειωνόταν. Τα περισσότερα από τα φαινομενικά δυσεπίλυτα προβλήματα θα εξανεμίζονταν. Θα ήταν το τέλος ενός εφιάλτη.

Σίγουρα, τα ευρωομόλογα δεν αποτελούν πανάκεια. Η ανάπτυξη που προέρχεται από τα ευρωομόλογα ενδέχεται να μην είναι επαρκής για να εξασφαλίσει την μακροπρόθεσμη ανάκαμψη. Μπορεί να χρειαστούν πρόσθετα φορολογικά ή/και νομισματικά μέτρα τόνωσης. Όμως, ένα τέτοιο πρόβλημα θα μπορούσε να είναι μια πολυτέλεια. Πιο ανησυχητικό, τα ευρωομόλογα δεν θα εξαλείψουν τις αποκλίσεις στην ανταγωνιστικότητα. Οι επιμέρους χώρες θα πρέπει να προβούν σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις έτσι και αλλιώς. Η ΕΕ θα χρειαστεί επίσης μια τραπεζική ένωση που θα διασφαλίσει ότι οι πιστώσεις θα διατίθονται επί ίσοις όροις σε κάθε χώρα (η διάσωση της Κύπρου κάνει την ανάγκη πιο επιτακτική). Αλλά αν η Γερμανία αποδεχτεί τα ευρωομόλογα η ατμόσφαιρα θα αλλάξει και θα διευκολύνει έτσι τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις.

Δυστυχώς, η Γερμανία αντιτίθεται στην πρωτοβουλία αυτή. Η Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ άσκησε βέτο στην πρόταση και από τότε δεν έχει επανέλθει στο προσκήνιο.

Το γερμανικό στρατόπεδο δεν αναγνωρίζει ότι η συμφωνία για τα ευρωομόλογα θα είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνη και δαπανηρή από ότι η συνεχιζόμενη τακτική διατήρησης του ευρώ με σπασμωδικές κινήσεις.

Η Γερμανία έχει το δικαίωμα να απορρίπτει τα ευρωομόλογα. Αλλά δεν έχει κανένα δικαίωμα να εμποδίσει τις υπερχρεωμένες χώρες να ξεφύγουν από την εξαθλίωση τους. Εάν η Γερμανία αντιτίθεται στα ευρωομόλογα, θα πρέπει να εξετάσει την έξοδο της από το ευρώ. Παραδόξως, ευρωομόλογα που θα εκδίδονταν από μια ευρωζώνη χωρίς τη Γερμανία θα εξακολουθούσαν να συγκρίνονται ευνοϊκά με εκείνα των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς και τα ιαπωνικά ομόλογα.

Ο λόγος είναι απλός. Επειδή το σύνολο του συσσωρευμένου χρέους είναι εκφρασμένο σε ευρώ, θα έχει διαφορά ποια χώρα θα εγκαταλείψει το ευρώ. Αν η Γερμανία φύγει, το ευρώ θα υποτιμηθεί. Οι χρεωμένες χώρες θα ανακτήσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Το χρέος τους θα μειωθεί σε πραγματικούς όρους και, εφόσον θα εκδίδονται ευρωομόλογα, η απειλή της χρεοκοπίας θα εξαφανιστεί. Το χρέος τους θα γίνει ξαφνικά βιώσιμο.

Την ίδια στιγμή, το μεγαλύτερο βάρος της προσαρμογής θα πέσει στις χώρες που έφυγαν από το ευρώ. Οι εξαγωγές τους θα γίνουν λιγότερο ανταγωνιστικές, και θα αντιμετωπίσουν ισχυρό ανταγωνισμό από την ευρωζώνη στις εγχώριες αγορές τους. Θα υπάρξουν, επίσης, απώλειες για τις υποχρεώσεις και τις επενδύσεις τους σε ευρώ.

Αντίθετα, αν η Ιταλία εγκαταλείψει την ευρωζώνη, με την επιβάρυνση σε ευρώ το χρέος δε θα είναι βιώσιμο και θα πρέπει να αναδιαρθρωθεί, βυθίζοντας το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα στο χάος. Έτσι, αν κάποιος πρέπει να φύγει, θα πρέπει να είναι η Γερμανία και όχι η Ιταλία.

Υπάρχει ένα ισχυρό επιχείρημα για το ότι η Γερμανία θα πρέπει να αποφασίσει να δεχθεί τα ευρωομόλογα ή να φύγει από την ευρωζώνη, αλλά είναι λιγότερο εμφανές ποια από τις δύο εναλλακτικές λύσεις θα ήταν καλύτερη για τη χώρα. Μόνο το γερμανικό εκλογικό σώμα μπορεί να αποφασίσει.

Αν γινόταν δημοψήφισμα στη Γερμανία σήμερα, οι υποστηρικτές της εξόδου της ευρωζώνης θα κέρδιζαν σίγουρα. Αλλά μια πιο προσεκτική ανάλυση θα μπορούσε να αλλάξει τη γνώμη του κόσμου. Το κόστος για τη Γερμανία από την έγκριση των ευρωομολόγων έχει σε μεγάλο βαθμό υπερτιμηθεί, και το κόστος της εξόδου από το ευρώ έχει υποτιμηθεί.

Το πρόβλημα είναι ότι η Γερμανία δεν έχει αναγκαστεί να επιλέξει. Μπορεί να συνεχίσει να πράτει απλά τα απαραίτητα και μόνο για να διατηρήσει το ευρώ. Αυτό είναι σαφώς η προτιμώμενη επιλογή της Μέρκελ, τουλάχιστον μέχρι μετά τις επόμενες εκλογές.

Η Ευρώπη θα τα πήγαινε καλύτερα αν η Γερμανία έκανε μια οριστική επιλογή μεταξύ των ευρωομολόγων και της ξόδου από την ευρωζώνης, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Πράγματι, και η Γερμανία θα ήταν σε καλύτερη θέση. Η κατάσταση επιδεινώνεται, και, πιο μακροπρόθεσμα, είναι βέβαιο ότι θα γίνει μη βιώσιμη. Μια άτακτη διάλυση ως αποτέλεσμα αλληλοκατηγοριών και εκκρεμών αξιώσεων θα αφήσουν την Ευρώπη σεχειρότερη κατάσταση από ότι ήταν όταν ξεκίνησε το τολμηρό πείραμα της ενοποίησης. Σίγουρα αυτό δεν είναι προς το συμφέρον της Γερμανίας.