Ζεν (ιαπωνικά «Zen», κινεζικά «Ch’an», κορεατικά «Seon», ινδικά «Dhyana», «Διαλογισμός»).

Μία από τις μορφές του Βουδισμού Χιναγιάνα (Hinayana), η οποία επιδιώκει την φώτιση μέσα από συστηματικό καθιστικό διαλογισμό «Ζαζέν» («Zazen» στα ιαπωνικά), δίνοντας μεγάλη σημασία στην λεπτό με λεπτό αφύπνιση και στην δυνατότητα να βλέπει κανείς «βαθιά στην φύση των πραγμάτων» μέσα από την άμεση εμπειρία, ξεπερνώντας τους φραγμούς της ανθρώπινης λογικής (η Αλήθεια δεν χρειάζεται να κατανοηθεί αλλά να βιωθεί).

του Βλάση Γ. Ρασσιά

Επηρεασμένο ίσως από τις προγενέστερες διδασκαλίες των Σενγκ Τσάο (Sengzhao ή Seng - Chao, 384 - 414) και Τάο Σεγκ (Tao - Sheng, περ. 360 - 434), το Ζεν διακρίνεται για την σκληρή ατομική προσπάθεια και την επίσης σκληρή πειθαρχία που ορίζει ότι χρειάζονται για να φθάσει κάποιος στην γνώση του εαυτού. ΔΙΑΔΟΣΗ Κατά την παράδοση, το Ζεν διαδόθηκε κατά τον 5ο αιώνα στην Κίνα της δυναστείας Λιού Σονγκ (Liu Song, 420 – 479) ή κατά τον 6ο (ανάλογα με τις αναφορές) από τον Ινδό μοναχό Μποντιντάρμα (Bodhidharma, τον οποίο πολλοί δυτικοί ιστορικοί θεωρούν μυθικό πρόσωπο) και από εκεί στο Βιετνάμ (κατά το έτος 580, από τον Ινδό μοναχό Βινιταρούσι, Vinitaruci, στα βιετναμικά Tinidalu’uchi), την Κορέα (κατά τον 9ο αιώνα) και τέλος στην Ιαπωνία από τον

νεαρό ακόμα διδάσκαλο Ντόγκεν (Dogen Zenji, 1200 - 1253), κατά τον ταραχώδη λόγω των αλλεπάλληλων εμφυλίων πολέμων 13ο αιώνα.

ΒΑΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ


Το Ζεν κηρύσσει απεξάρτηση από ιερές γραφές, λέξεις, γράμματα και σύμβολα, εστιάζει στην προσπέραση του μυαλού (ο μαθητής δεν πρέπει να σκέφτεται με το μυαλό του εάν θέλει να καταλάβει το Ζεν) και διδάσκει την σκέψη με το υπογάστριο (κέντρο της συνείδησης) και την καρδιά, ζητώντας την θέαση της εσωτερικής φύσης και την άνοδο σε Βούδα. Ο διδάσκαλος Νάνσεν (Nansen Fugan, 748 - 835) φέρεται να λέει στον μαθητή του Yoshu: «εάν θέλεις να φθάσεις στην πραγματική οδό πέρα από κάθε αμφιβολία, τότε βάλε τον εαυτό σου στην ίδια ελευθερία με τον Ουρανό και μην τον ονομάζεις ούτε καλό, ούτε κακό».

Για το Ζεν, η μεταβίβαση της διδασκαλίας δεν γίνεται μέσω κάποιας θεωρητικής διδασκαλίας, αλλά μέσω του λεγόμενου «Κοάν» («koan», που μπορεί να αποδοθεί ως «κοινή υπόθεση»), μίας μορφής συμβολικής επικοινωνίας (με διάλογο, παραβολή, σιωπή, κ. ά.) διδάσκαλου και μαθητή, η οποία στοχεύει στην απόκτηση της ακαριαίας φώτισης από τον δεύτερο. Σε μία παραδοσιακή ιαπωνική καλλιγραφία (δια χειρός του Hakuin Ekaku, 1685 - 1768) αναφέρεται ο Μποντιντάρμα να λέει για το Ζεν: «το Ζεν δείχνει κατευθείαν στην ανθρώπινη καρδιά, κοίταξε λοιπόν μέσα στην φύση σου και γίνε Βούδας».

ΙΣΧΥΡΗ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ

Στην Κίνα η ιστορική καταγραφή της διαδρομής του Ζεν αρχίζει από τον 8ο αιώνα, με τον θάνατο του 6ου και τελευταίου «πατριάρχη της γραμμής Μποντιντάρμα» Χουϊνένγκ (Huineng, 638 – 713) και την φιλοσοφική σύγκρουση που ακολούθησε μεταξύ της λεγόμενης «Νότιας Σχολής» (που επεκράτησε) και των ομόθρησκων αντιπάλων της, οι οποίοι αποδέχονταν την πατριαρχική γραμμή μόνον έως τον 5ο κατά σειράν πατριάρχη Χονγκρέν (Hongren). Έκτοτε το Ζεν αναδείχθηκε στην ισχυρότερη μορφή Βουδισμού της Κίνας, παρά την εντυπωσιακή πολυμορφία και αποκέντρωσή της.

Παρά τις επιμέρους διαφορές τους, οι διάφορες σχολές διατήρησαν άθικτη την διδασκαλία του Χουϊνένγκ, που εστίαζε στον διαλογισμό και την άμεση εμπειρία. Εν γένει το Ζεν απορρίπτει την σωτηρία μέσω της πίστης και επανεισάγει τον διαλογισμό της Γιόγκα με απώτερο σκοπό την Φώτιση, αποφεύγοντας όμως συνάμα την νωθρότητα και την παθητικότητα: ο Κινέζος διδάσκαλος Μπαϊτσάνγκ (Baizhang, 720 - 814) τόνιζε ότι «μία ημέρα χωρίς δημιουργία είναι μία ημέρα χωρίς φαγητό».

Η ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΜΟΡΦΗ

Στην Ιαπωνία, έχοντας ήδη την αίγλη ενός «αυθεντικού» Βουδισμού που ερχόταν να αντικαταστήσει τον «τετριμμένο» Βουδισμό της εποχής, το Ζεν υιοθετήθηκε από τις πολεμικές και εύπορες κάστες και για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα μονοπώλησε σχεδόν την λογοτεχνική και καλλιτεχνική ζωή της χώρας, έχοντας επηρεάσει όλες τις εκφράσεις του πολιτισμού της. O γνωστός Ιάπωνας συγγραφέας Σουζούκι (Daisetz Teitaro Suzuki, 1870 - 1966) όρισε ως καθημερινές αξίες του Ζεν την Σεμνότητα, την Εργασία, την Αφοσίωση, την Προσευχή και την Ευγνωμοσύνη, ενώ ως σκοπό του το «Σατόρι» («Satori», δηλαδή την «Αφύπνιση»), πάντοτε με κύρια μέθοδο για την κατάκτησή τους τον συμπληρωματικό τής άμεσης εμπειρίας καθιστικό διαλογισμό. Στο Ζεν τύπου «Ριντζάϊ» («Rinzai», δηλαδή της «εξωστρεφούς» σχολής που άνθισε κατά την ηρωϊκή εποχή Καμακούρα, Kamakura, 1192 - 1338) ο διαλογισμός κατά κανόνα γίνεται κοιτώντας το κέντρο του δωματίου, στον δε τύπου «Σότο» («Soto», δηλαδή της επικεντρωμένης στον διαλογισμό «εσωστρεφούς» σχολής) κατά κανόνα κοιτώντας τον τοίχο.

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ

Σύμφωνα με την Παράδοση, οι 6 διδάσκαλοι («πατριάρχες») του κινεζικού Ζεν ήσαν οι εξής:

-Μποντιντάρμα (Bodhidharma, κινεζικά Damo, ιαπωνικά Daruma, περίπου 440 – περίπου 528)
-Χουϊκέ (Huike, ιαπωνικά Eka, 487 - 593)
-Σενγκάν (Sengcan, ιαπωνικά Soesan, θαν. 606)
-Νταοξίν (Daoxin, ιαπωνικά Doeshin, 580 - 651)
-Χονγκρέν (Hongren, ιαπωνικά Koenin, 601 - 674)
-Χουϊνένγκ (Huineng, ιαπωνικά Eno, 638 - 713)



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Jeffrey Broughton, «The Bodhidharma Anthology. The Earliest Records of Zen», εκδόσεις «University of California Press», Berkeley, 1999 
• Heinrich Dumoulin, «Zen Buddhism: A History», εκδόσεις «Macmillan», New York και London, 1988  
• Robert Aitken Roshi, «Taking the Path of Zen», εκδόσεις «North Point Press», San Francisco, 1985 
• Daisetz Teitaro Suzuki, «An Introduction to Zen Buddhism», εκδόσεις «Grove Press», New York, 1991 

Πηγή