Η μεγάλη αποτυχία

ΤΟ ΒΗΜΑ - NEW YORK TIMES

του Paul Krugman

Εφθασε πάλι ο καιρός για την ετήσια συνάντηση της Αμερικανικής Ενωσης Οικονομολόγων, ένα είδος μεσαιωνικού πανηγυριού που λειτουργεί σαν αγορά για ανθρώπους (με διδακτορικά που αναζητούν δουλειά), βιβλία και ιδέες. Και εφέτος, όπως τις προηγούμενες χρονιές, ένα θέμα κυριαρχεί: η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση.

Αν είχατε ρωτήσει τους οικονομολόγους που συμμετείχαν στη συνάντηση πριν από τρία χρόνια, οι περισσότεροι θα είχαν προβλέψει ότι σήμερα θα συζητούσαμε για το πώς τέλειωσε η κρίση και όχι γιατί συνεχίζεται.

Τι πήγε λοιπόν λάθος; Η απάντηση είναι κυρίως ότι θριάμβευσαν οι κακές ιδέες.

Μπαίνει κανείς στον πειρασμό να πει ότι οι οικονομικές αποτυχίες των τελευταίων ετών αποδεικνύουν ότι οι οικονομολόγοι δεν έχουν όλες τις απαντήσεις. Όμως η αλήθεια είναι χειρότερη: στην πραγματικότητα, τα κλασικά οικονομικά προσφέρουν καλές απαντήσεις αλλά οι πολιτικοί ηγέτες _ και πάρα πολλοί οικονομολόγοι _ επέλεξαν να ξεχάσουν ή να αγνοήσουν αυτό που έπρεπε να γνωρίζουν.

Η ιστορία είναι μάλλον απλή. Η οικονομική κρίση οδήγησε, μέσω αρκετών καναλιών, σε μια απότομη πτώση της ιδιωτικής δαπάνης: οι επενδύσεις σε ακίνητα καταβαραθρώθηκαν καθώς έσκασε η φούσκα των ακινήτων, οι καταναλωτές άρχισαν να αποταμιεύουν περισσότερο καθώς εξαφανίστηκε η ψευδαίσθηση του πλούτου που δημιουργούσε η φούσκα ενώ τα χρέη των στεγαστικών δανείων παρέμειναν. Και αυτή η πτώση στην ιδιωτική δαπάνη οδήγησε, αναπόφευκτα, σε παγκόσμια ύφεση.

Διότι η οικονομία δεν είναι σαν ένα νοικοκυριό. Μια οικογένεια μπορεί να αποφασίσει να δαπανά λιγότερα και να προσπαθήσει να κερδίζει περισσότερα. Αλλά στην οικονομία συνολικά, οι δαπάνες και τα έσοδα πάνε μαζί: οι δαπάνες μου είναι το εισόδημά σου, οι δαπάνες σου είναι το εισόδημά μου. Αν όλοι προσπαθήσουν να περιορίσουν τις δαπάνες τους συγχρόνως, τα εισοδήματα θα πέσουν _ και η ανεργία θα εκτιναχθεί στα ύψη.

Τι πρέπει λοιπόν να γίνει; Οι κυβερνήσεις οφείλουν να επέμβουν και να ξοδέψουν για να υποστηρίξουν τις οικονομίες τους ενώ ο ιδιωτικός τομέας θα ξαναβρίσκει την ισορροπία του. Και αυτό συνέβη ως ένα βαθμό.

Ωσπου όλα πήγαν στραβά το 2010. Η κρίση στην Ελλάδα θεωρήθηκε, λανθασμένα, ως σημάδι ότι όλες οι κυβερνήσεις έπρεπε να περιορίσουν αμέσως τις δαπάνες και τα ελλείμματα.

Η λιτότητα μπήκε στην ημερήσια διάταξη και υποτιθέμενοι ειδικοί που θα έπρεπε να γνώριζαν καλύτερα επικρότησαν τη διαδικασία ενώ αγνοήθηκαν οι προειδοποιήσεις μερικών (αλλά όχι αρκετών) οικονομολόγων ότι η λιτότητα θα εκτροχίαζε την ανάκαμψη. Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας δήλωσε ότι «η ιδέα πως τα μέτρα λιτότητας θα πυροδοτήσουν στασιμότητα είναι λάθος».  

Λάθος είχε ο ίδιος.

Από τις εργασίες που παρουσιάστηκαν στη συνάντηση, η σημαντικότερη είναι εκείνη των Ολιβιέ Μπλανσάρ και Ντάνιελ Λι του ΔΝΤ. Ο πρώτος είναι ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ και η εργασία αυτή θεωρήθηκε σημάδι ότι το ΔΝΤ αναθεωρεί την οικονομική πολιτική του. Διότι το συμπέρασμα του Μπλανσάρ είναι όχι μόνο η λιτότητα προκαλεί ύφεση στις αδύναμες οικονομίες αλλά και ότι η αρνητική της επίπτωση είναι πολύ μεγαλύτερη απ' όσο είχε θεωρηθεί αρχικά. Η πρόωρη στροφή προς τη λιτότητα αποδείχθηκε τρομερό λάθος.

Τα πραγματικά άσχημα νέα είναι ότι ελάχιστοι ακόμη παίκτες κάνουν το ίδιο. Οι ευρωπαίοι ηγέτες, που δημιούργησαν πόνο επιπέδου Μεγάλης Υφεσης στις χρεωμένες χώρες, συνεχίζουν να επιμένουν ότι η απάντηση είναι ακόμη περισσότερος πόνος.

Η αλήθεια είναι ότι βιώσαμε μια τεράστια αποτυχία της οικονομικής πολιτικής _ και υπερβολικά πολλοί απ' όσους ευθύνονται γι' αυτή την αποτυχία αρνούνται να πάρουν ένα μάθημα.