Η έκθεση της Ε.Ε. για τις συντάξεις

Η Μαριάν Τύσσεν με τον Ζαν-Κλωντ Γιούνκερ

Στα τέλη του προηγούμενου μήνα, η Κομμισσιόν έδωσε στην δημοσιότητα την ετήσια έκθεσή της περί επάρκειας των συντάξεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (The 2018 Pension Adequacy Report: current and future income adequacy in old age in the EU). Πρόκειται για ένα κείμενο 188 σελίδων, το οποίο υποψιάζομαι ότι κανείς δεν θα μπει στον κόπο να διαβάσει. Δεν πειράζει. Τον κόπο αυτόν τον έκανε το ιστολόγιο, οπότε σήμερα σας παρουσιάζει μερικά από όσα περιλαμβάνει η εν λόγω έκθεση, κυρίως δε εκείνα τα σημεία που έχουν να κάνουν με την Ελλάδα.

Πριν ρίξουμε την ματιά μας στην έκθεση, ας σημειώσουμε ότι εισαγωγικά η Μαριάν Τύσσεν (επίτροπος απασχόλησης, κοινωνικών υποθέσεων, δεξιοτήτων και κινητικότητας της εργασίας) δηλώνει πως "οι ανησυχίες σχετικά με την επάρκεια των συντάξεων βρίσκονται πάλι ψηλά στην ημερήσια διάταξη πολλών κρατών-μελών, καθώς προσπαθούν να διατηρήσουν επαρκή συνταξιοδοτικά εισοδήματα στις γηράσκουσες κοινωνίες". Ας το έχουν αυτό υπ' όψη τους όσοι αμφισβητούν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση νοιάζεται για το επίπεδο διαβίωσης των συνταξιούχων.

Στην σελίδα 108, η έκθεση διαπιστώνει: "Η Ελλάδα εφαρμόζει μια γενική συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση, η οποία διορθώνει διάφορες ελλείψεις του παρελθόντος και παρέχει περισσότερες εγγυήσεις σε συνταξιούχους χαμηλού εισοδήματος. Ωστόσο, πολλές διατάξεις αυτής της μεταρρύθμισης είχαν αρνητικό αντίκτυπο στην επάρκεια των συντάξεων. Οι αναμενόμενες προσαρμογές των συντάξεων προς τα κάτω, με τη μείωση των ποσοστών αντικατάστασης για όλες τις συντάξεις από τον Ιανουάριο του 2019, μετά και τον υπολογισμό των συνταξιοδοτικών παροχών βάσει των μέσων αποδοχών καθ' όλο τον εργασιακό βίο αντί για τα καλύτερα έτη αποδοχών, ενδέχεται να οδηγήσουν σε μείωση του επιπέδου παροχών".

Σε άλλο σημείο, η έκθεση αναλύει τις θετικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει η εκπαίδευση στην μείωση της ανεργίας. Επισημαίνει δε ότι "η εκπαίδευση παίζει έμμεσο ρόλο αυξάνοντας τη συμμετοχή στην διά βίου μάθηση και βελτιώνοντας τις συνθήκες υγείας και εργασίας", κάτι που βοηθάει στην παράταση του εργασιακού βίου. Ας μη ξεχνάμε ότι η έκθεση ασχολείται με την επάρκεια των συντάξεων και με το εισόδημα των ηλικιωμένων, οπότε η παράταση του εργασιακού βίου αποτελεί ζητούμενο εφ' όσον ο εργαζόμενος ηλικιωμένος έχει υψηλότερα εισοδήματα από έναν συνταξιούχο συνομίληκό του. Γι' αυτό η έκθεση παρατηρεί ότι, σύμφωνα με τα μοντέλα τού ΟΟΣΑ, η μέσω της εκπαίδευσης αύξηση στην διάρκεια του εργασιακού βίου θα είναι μικρή, "γεγονός που υποδηλώνει ότι θα χρειαστεί πρόσθετη ενθάρρυνση για μεγαλύτερη διάρκεια εργασίας ώστε να επιτευχθεί η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης".

Ίσως το πιο ανησυχητικό σημείο για τους έλληνες συνταξιούχους βρίσκεται στην σελίδα 35 της έκθεσης: "Οι δαπάνες για τις συντάξεις ως ποσοστό του ΑΕΠ ποικίλλουν μεταξύ των κρατών-μελών. Η συνολική δαπάνη συντάξεων ανά ηλικιωμένο άτομο ως μερίδιο του ΑΕΠ ανά κάτοικο, λαμβάνει υπ' όψη το μέγεθος του πληθυσμού τής μεγαλύτερης ηλικίας και της οικονομίας της χώρας. Το 2015, το ποσοστό στην Ελλάδα (όπου οι δαπάνες είναι σχετικά υψηλή) ήταν υπερδιπλάσιο από ό,τι στην Εσθονία, την Ιρλανδία, τη Λιθουανία και τη Λετονία, οι οποίες έχουν τη χαμηλότερη σχετική δαπάνη". Όσο κι αν η έκφραση της συνταξιοδοτικής δαπάνης ως ποσοστού ενός ΑΕΠ βυθισμένου κατά 25% σε μια πενταετία επιδέχεται πολλών ενστάσεων, είναι γεγονός ότι οι παραπάνω φράσεις μπορούν να λειτουργήσουν και ως παρότρυνση για περαιτέρω μείωση των συντάξεων. Πάντως, για να είμαστε ειλικρινείς, η έκθεση παρατηρεί ότι "ορισμένες χώρες με σχετικά γενναιόδωρα συνταξιοδοτικά συστήματα, όπως το Λουξεμβούργο, καταγράφουν σχετικά χαμηλό ποσοστό δαπάνης σε σχέση με το ΑΕΠ τους".

Στον δεύτερο τόμο της έκθεσης και στο δεκασέλιδο κεφάλαιο που αναφέρεται στην Ελλάδα (σελίδες 75-84), γίνονται μερικές παρατηρήσεις, με τις οποίες η διαφωνία μου είναι έντονη. Όπως π.χ. το ότι "οι συντάξεις στην Ελλάδα φαίνεται να έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της κρίσης στους συνταξιούχους, δεδομένου ότι οι περισσότεροι από τους δείκτες επάρκειας των συντάξεων βελτιώθηκαν κατά την περίοδο 2008-2016". Αναρωτιέμαι μήπως οι ερευνητές μπέρδεψαν τα στοιχεία τους ή αν απλώς πρόκειται για τυπογραφικό λάθος.

Εξ ίσου εκτός πραγματικότητας φαίνεται και η διαπίστωση ότι "η μελλοντική επάρκεια των συντάξεων στην Ελλάδα διασφαλίζεται, μακροπρόθεσμα, μέσω της εφαρμογής ενός σχετικά υψηλού ποσοστού συνταξιοδοτικής αναπλήρωσης για τους χαμηλόμισθους". Προφανώς, οι ερευνητές θεωρούν τα 384 ευρώ της βασικής σύνταξης (όπως προβλέπεται στον νόμο Κατρούγκαλου) ως "υψηλή αναπλήρωση", συγκρίνοντάς το με τον μέσο όρο των 360 ευρώ τής Ευρωπαϊκής Ένωσης.

"Η φτωχή Ε.Ε.: Πάνω από 17,3 εκατομμύρια άνω των 65 ετών σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού"

Το συμπέρασμα των ερευνητών για την χώρα μας είναι ότι "το κύριο μέλημα του συνταξιοδοτικού συστήματος στην Ελλάδα παραμένει η βιωσιμότητά του, δεδομένου ότι η χώρα παρουσιάζει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ηλικιωμένων μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. καθώς και πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας. Εν τούτοις, μεταξύ των βασικών ζητημάτων που αφορούν τη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος, είναι το πώς θα διασφαλιστούν η οικονομική βιωσιμότητα μαζί με την κοινωνική αποτελεσματικότητα, οι οποίες θα εξασφάλιζαν, μεταξύ άλλων, την επάρκεια των συντάξεων. Από την άποψη αυτή, το κύριο είναι ότι η πλήρης υλοποίηση της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος του 2016 εγγυάται ένα αξιοπρεπές επίπεδο παροχών, υπό τους περιορισμούς που δημιουργεί το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης μαζί με το επίπεδο των πρωτογενών πλεονασμάτων του προϋπολογισμού" (η υπογράμμιση δική μου).

Δεν θα κουράσω περισσότερο τον αναγνώστη, αφήνοντάς τον να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα από όσα παρέθεσα (και από όσα, ενδεχομένως, διαβάσει μόνος του, μέσω των συνδέσμων που του έδωσα). Θα κλείσω με μια υποσημείωση, η οποία παρατίθεται στην έκθεση, ως ερμηνευτική τής αποστροφής ότι η χώρα μας παρουσιάζει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ηλικιωμένων σε ολόκληρη την Ευρώπη: "Το ποσοστό εξάρτησης των ηλικιωμένων στην Ελλάδα αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2056 (δηλαδή, από 35,8% το 2016 σε 76,3% το 2056)".

Cogito Ergo Sum