Τα εργαλεία του μετα-καπιταλισμού

Νέα Πολιτική

Του Τίμου Κουζέλη ♦

Tο κυριώτερο ίσως χαρακτηριστικό (και ταυτόχρονα το πιο επικίνδυνο για την παγκόσμια χρηματοπιστωτική ισορροπία) του σύγχρονου οικονομικού συστήματος είναι η τεράστια απόκλιση μεταξύ της πραγματικής και της εικονικής οικονομίας. Σημαντικός μηχανισμός της δεύτερης, που πολλαπλασιάζει τις συναλλαγές που στηρίζονται στην πραγματικότητα, είναι τα διάφορα εργαλεία κερδοσκοπίας.

Τα futures, για παράδειγμα, είναι δεσμευτικά συμβόλαια μεταξύ δύο αντισυμβαλλομένων, κατά τα οποία ο αγοραστής δεσμεύεται να αγοράσει και ο πωλητής να πωλήσει το αντικείμενο του συμβολαίου σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή στο μέλλον, σε συγκεκριμένη τιμή και σε συγκεκριμένο τόπο. Τα αντικείμενα των συμβολαίων αυτών μπορεί να είναι χρηματοοικονομικά προϊόντα, επιτόκια, εμπορεύματα, χρηματοοικονομικοί δείκτες, συναλλαγματικές ισοτιμίες κ.α. Η τιμή ενός future εξαρτάται άμεσα από την τιμή του αντικειμένου του συμβολαίου: αυτό συμβαίνει επειδή το συμβόλαιο στην λήξη του μετατρέπεται στο υποκείμενο προϊόν. Τα futures αποτελούν αντικείμενα διαπραγμάτευσης στις χρηματαγορές. Οι επενδυτές που επενδύουν σε αυτά, αποσκοπούν είτε στην αντιστάθμιση κινδύνου του χαρτοφυλακίου τους είτε στην κερδοσκοπία.

Από την αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη, που πρωτοεμφανίζονται τα futures, μέχρι και σήμερα, η εφαρμογή της τακτικής της αντιστάθμισης κινδύνου στις τιμές των προϊόντων αποτελεί τον κύριο λόγο ύπαρξής τους. Η εφαρμογή της τακτικής αυτής θα γίνει ευκολώτερα κατανοητή με ένα παράδειγμα. Ας υποθέσουμε πως το έτος 2012 οι καιρικές συνθήκες στην Ελλάδα ευνοούσαν την παραγωγή σίτου, επομένως το 2012 η τιμή του σίτου στην Ελλάδα μειώθηκε, αφού αυξήθηκε η παραγόμενη ποσότητα του συγκεκριμένου προϊόντος, ενώ ταυτόχρονα η ζήτησή του δεν μεταβλήθηκε σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Το 2013 οι καιρικές συνθήκες μπορεί να είναι το ίδιο ευνοϊκές με το 2012 για την παραγωγή σίτου, επομένως η τιμή του στην αγορά θα παραμείνει σταθερή. Αν είναι ευνοϊκότερες, θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο η παραγωγή του και ταυτόχρονα θα μειωθεί ακόμη περισσότερο η τιμή του. Τέλος μπορεί να αποδειχθούν χειρότερες, και στην περίπτωση αυτή η παραγωγή του σιταριού θα μειωθεί ενώ η τιμή του θα αυξηθεί. Το συμπέρασμα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι πως υπάρχει αβεβαιότητα (κίνδυνος) από την πλευρά του παραγωγού και του αγοραστή σίτου για το 2013, αφού η μελλοντική τιμή του στην αγορά είναι άγνωστη. Προκειμένου λοιπόν να μειωθεί αυτός ο κίνδυνος, τα δύο μέρη υπογράφουν ένα συμβόλαιο κατά το οποίο ο παραγωγός δεσμεύεται να πουλήσει στον αγοραστή μια συγκεκριμένη ποσότητα σίτου σε συγκεκριμένη τιμή και σε ορισμένη χρονική στιγμή και η ανάλογη δέσμευση γίνεται και από την πλευρά του αγοραστή. Έτσι, αν τη στιγμή που πραγματοποιηθεί η αγοραπωλησία η τιμή του σίτου είναι μεγαλύτερη από την αναγραφόμενη τιμή του συμβολαίου, ο αγοραστής έχει κέρδος, στην αντίθετη περίπτωση που η τιμή του σίτου πέσει το κέρδος το έχει ο παραγωγός. Με τον τρόπο αυτό λειτουργούν και τα futures στις χρηματιστηριακές αγορές.

Η αστάθεια των τιμών των υποκείμενων τίτλων των futures δημιουργεί ευκαιρίες για μεγάλες αποδόσεις σε μικρές χρονικές περιόδους,τις οποίες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν οι κερδοσκόποι προκειμένου να πετύχουν το επιθυμητό κέρδος. Η διαπραγμάτευση για μεγάλα κέρδη απαιτεί υπομονή, χρήματα, χρόνο, βραχυχρόνιες και γρήγορες κινήσεις από την πλευρά των επενδυτών. Μεγάλα κέρδη επιτυγχάνονται από λίγους και, σύμφωνα με τις γενικές εντυπώσεις που έχουν διαμορφωθεί, η πλειοψηφία των επενδυτών που ακολουθεί την τακτική της κερδοσκοπίας βγαίνει χαμένη.

Η επένδυση σε futures είναι η αγορά ή η πώληση υποκείμενων τίτλων που στην ουσία ο επενδυτής δεν κατέχει. Κατά την αγορά (long) ενός future ο επενδυτής επιδιώκει αύξηση της τιμής του, ενώ κατά την πώλησή του (short) ο αγοραστής επιδιώκει πτώση της τιμής του συμβολαίου. Ένας επενδυτής που αγοράζει (πωλεί) ένα future δεν καταβάλλει όλη την αξία του συμβολαίου παρά μόνον ένα μικρό ποσοστό αυτής ως ασφάλιστρο. Αν η τιμή του συμβολαίου την επόμενη ημέρα πέσει (ανέβει), τότε ο επενδυτής θα πρέπει να καταβάλει επιπλέον χρήματα ώστε να καλύψει το χαμένο ποσό, αν όμως η τιμή του συμβολαίου ανέβει (πέσει), τότε ο επενδυτής μπορεί ή να εξαργυρώσει τα κέρδη του ή να τα αφήσει ως ασφάλιστρο για ενδεχόμενη μελλοντική πτώση (άνοδο) της τιμής του συμβολαίου του. Στις χρηματαγορές, σε περίπτωση που ένας αγοραστής (ή πωλητής) ενός future θέλει να «κλείσει» την θέση του, μπορεί να το κάνει πωλώντας (αγοράζοντας) ένα future αντίθετης θέσης απ’ αυτό που αγόρασε (πώλησε) αρχικά. Τα futures αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στις χρηματιστηριακές αγορές και οι κάτοχοί τους δεν είναι υποχρεωμένοι να τα κρατούν στα χαρτοφυλάκιά τους μέχρι την λήξη τους. Οι επενδυτές που έχουν στην κατοχή τους futures στη λήξη τους καταβάλλουν το ποσό που έχει προσυμφωνηθεί και λαμβάνουν το αντικείμενο του συμβολαίου στην προσυμφωνημένη ποσότητα.

Αντιλαμβάνεται κανείς από τα παραπάνω: α. την τάση συγκέντρωσης των κερδών σε μικρό αριθμό κερδοσκόπων, που ευνοεί μία ολιγαρχική δομή του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, β. την αστάθεια που δημιουργούν οι συνεχείς μετακινήσεις κεφαλαίων από προϊόν σε προϊόν και από αγορά σε αγορά, γ. την μη παραγωγική και μη επενδυτική πλέον διάσταση της κινήσεως των κεφαλαίων, δ. τελικά την δημιουργία μίας παγκόσμιας «φούσκας», που εγκυμονεί τον κίνδυνο της χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης που προέβλεψε ο John Kenneth Galbraith στο κλασσικό του έργο Economic Euphoria. Aσφαλώς σήμερα παρακολουθούμε μία μετάλλαξη του κλασσικού μοντέλου της φιλελεύθερης οικονομίας σε μία νέα μορφή, μπροστά στην οποία ο κλασσικός καπιταλισμός φαντάζει ως η εποχή της αθωότητας.

Περιοδικό "Νέα Πολιτική", Τεύχος Β3