Πόσο ήταν το «κούρεμα» του χρέους;

Του Σπύρου Ρεπούση*

Το πρώτο δίμηνο του 2012 ολοκληρώθηκαν οι διαπραγματεύσεις για την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους, σύμφωνα με την οποία η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα ήταν μεγαλύτερη από ό,τι είχε προβλεφθεί αρχικά. Σύμφωνα με επίσημα δημοσιευμένα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος και του Υπουργείου Οικονομικών, υπολογίζεται ότι το ύψος των παλαιών δανείων προς τους ιδιώτες επενδυτές μειώθηκε το Φεβρουάριο κατά 106 δισ. ευρώ περίπου.

Επίσης, με την επαναγορά χρέους, τον Δεκέμβριο του 2012, το χρέος μειώθηκε περαιτέρω κατά 31,9 δισ. ευρώ, δηλαδή συνολικά κατά 137,9 δισεκ ευρώ. Όμως, το καθαρό όφελος από την αναδιάρθρωση του χρέους μετριάστηκε σημαντικά, κυρίως λόγω: (α) της ανάγκης για ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών με έκδοση νέου χρέους (ύψους 41 δισεκ. ευρώ εντός του 2012), (β) του δανεισμού ύψους 11,3 δισεκ. ευρώ για την επαναγορά χρέους (τον Δεκέμβριο), (γ) του γεγονότος ότι η μείωση της αξίας των ομολόγων που διακρατούσαν τα ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία ή άλλοι φορείς (ύψους 16,2 δισεκ. ευρώ) δεν οδήγησε σε μείωση του χρέους, επειδή επρόκειτο για ενδοκυβερνητικό χρέος, (δ) του δανεισμού 4,5 δισεκ. ευρώ για την παροχή ομολόγων του ΕFSF στα ασφαλιστικά ταμεία ως αντισταθμιστικού οφέλους έναντι της μείωσης των απαιτήσεων που υπέστησαν, (ε) της ανάγκης για δανεισμό 11,9 δισεκ. ευρώ για την κάλυψη του ελλείμματος του 2012 (συμπεριλαμβανομένης της πληρωμής δεδουλευμένων τόκων τον Φεβρουάριο αλλά όχι και της επίπτωσης από τη στήριξη τραπεζικών ιδρυμάτων) και (στ) λοιπών υποχρεώσεων του Δημοσίου (π.χ. πληρωμές στον ΕΜΣ, πληρωμές παλαιών οφειλών κ.λπ.) συνολικού ύψους 1,9 δισεκ. ευρώ. Το καθαρό τελικό αποτέλεσμα όλων των συναλλαγών ήταν η μείωση του χρέους εντός του 2012 μόνο κατά 51,2 δισ. ευρώ.

Προϋπόθεση για την ολοκλήρωση της αναδιάρθρωσης του χρέους ήταν μια νέα συμφωνία για τις αναγκαίες παρεμβάσεις στην οικονομία. Οι νέες ρυθμίσεις αποτυπώθηκαν στο “Μνημόνιο Οικονομικών και Χρηματοπιστωτικών Πολιτικών” και στο “Μνημόνιο Συνεννόησης στις Συγκεκριμένες Προϋποθέσεις Οικονομικής Πολιτικής”, τα οποία υιοθετήθηκαν από τη Βουλή στις 12 Φεβρουαρίου 2012 (Ν. 4046/2012). Η νέα συμφωνία συνοδευόταν από νέο χρηματοδοτικό πακέτο στήριξης, ύψους 130 δισεκ. ευρώ. Μαζί με το υπόλοιπο από το πρώτο Πρόγραμμα, η συνολική μη ακόμη εκταμιευμένη βοήθεια έφθανε τότε τα 167 δισ. ευρώ περίπου.

Η απώλεια εμπιστοσύνης και η αβεβαιότητα για τις επερχόμενες εξελίξεις έπληξαν ιδιαίτερα τις τράπεζες, οι οποίες υπέστησαν σημαντικές εκροές καταθέσεων: από το τέλος Δεκεμβρίου του 2011 μέχρι το τέλος Ιουνίου του 2012 οι καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα μειώθηκαν κατά 26,3 δισεκ. ευρώ. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο τον Μάιο 2012, η μείωση έφθασε τα 9 δισεκ. ευρώ.

Είναι σαφές ότι η μεγάλη αυτή υποχώρηση συνδεόταν άμεσα με την πολιτική αβεβαιότητα, δεδομένου ότι, μετά το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης (δηλαδή από το τέλος Ιουνίου 2012) και μέχρι το τέλος του έτους 2012, η πτωτική πορεία ανακόπηκε και ένα μέρος των καταθέσεων (12,2 δισεκ. ευρώ) επέστρεψε. Βεβαίως, η μείωση των καταθέσεων δεν οφειλόταν αποκλειστικά σε εκροές προς το εξωτερικό ή σε αποθησαύριση, αλλά αποδίδεται εν μέρει στη χρησιμοποίησή τους για την αποπληρωμή οφειλών των καταθετών, συμπεριλαμβανομένων οφειλών προς τις τράπεζες.  

Με τις αποφάσεις των Συνόδων Κορυφής των κρατών-μελών της Ευρωζώνης της 21 Ιουλίου 2011 και της 27-28 Οκτωβρίου 2011 αποφασίστηκε η εθελοντική ανταλλαγή ομολόγων ιδιωτικού τομέα του Ελληνικού Δημοσίου (PSI). Με τις διατάξεις των ν. 4046/2012 και 4050/2012, την από 24/02/2012 πρόσκληση προς τους Ιδιώτες κατόχους ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου και την από 9/3/2012 Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, προσδιορίστηκαν οι βασικοί όροι και οι διαδικασίες ανταλλαγής των υφισταμένων ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου, με νέα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου.

Σύμφωνα με τα ανωτέρω, για κάθε παλαιό ομόλογο ανεξόφλητου ονομαστικού κεφαλαίου 1.000 ευρώ, δόθηκαν 20 νέα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, λήξεως από 24/2/2023 έως 24/2/2042, συνολικής ονομαστικής αξίας 315 ευρώ και τίτλοι έκδοσης ΕΤΧΣ ονομαστικής αξίας 150 ευρώ, σύμφωνα με τις προσκλήσεις προς τους ομολογιούχους. Επίσης, καταβλήθηκαν οι δεδουλευμένοι τόκοι των παλαιών ομολόγων μέχρι τις 24/2/2012 σε τίτλους ΕΤΧΣ.  Συνολικά, από τις ανωτέρω εκκαθαρίσεις εκδόθηκαν:  

• νέοι τίτλοι του Ελληνικού Δημοσίου ύψους 62.383 εκατ. ευρώ λήξεως από 24/2/2023 μέχρι 24/2/2042 που ισοδυναμούν με το 31,5% των παλαιών ομολόγων,   

• τίτλοι ΕΤΧΣ  ύψους 29.689 εκατ. ευρώ, για τους οποίους το Υπουργείο Οικονομικών σύναψε δάνειο με το ΕΤΧΣ, λήξεως από 24/02/2023 έως 24/02/2042 που ισοδυναμούν με το 15% των παλαιών ομολόγων και  

• τίτλοι ΕΤΧΣ ύψους 4.863 εκατ. ευρώ που χρησιμοποιήθηκαν για την καταβολή των δεδουλευμένων τόκων των ομολόγων που αντηλλάγησαν. Το Υπουργείο Οικονομικών σύναψε ισόποσο δάνειο από το ΕΤΧΣ, λήξεως από 28/8/2023 μέχρι 28/8/2037.  

Από την υλοποίηση των παραπάνω αποφάσεων αντηλλάγησαν ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου συνολικής ονομαστικής αξίας 198.045 εκατ. ευρώ και εκδόθηκε νέο χρέος, ως ανωτέρω, συνολικής ονομαστικής αξίας 92.072 εκατ. ευρώ, δηλαδή το δημόσιο χρέος της Κεντρικής Κυβέρνησης μειώθηκε κατά 105.973 εκατ. ευρώ.  

Σημειώνεται ότι, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, οι Ευρωπαϊκές Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, που κατείχαν ελληνικά ομόλογα ύψους 56.675 εκατ. ευρώ, δε συμμετείχαν στην παραπάνω διαδικασία ανταλλαγής.   

 *Οικονομολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «Το Δημόσιο Χρέος της Ελλάδας» από το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή

Ναυτεμπορική