Ο πειρασμός της ανελευθερίας

Του Χαρίδημου Κ. Τσούκα*

Ήδη από την εποχή του Σωκράτη, ο φιλ-ελευθερισμός – η έμπρακτη αγάπη της ελευθερίας – ως στάση ζωής είναι ένα από τα πιο δύσκολα κατορθώματα. Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, αυτός ο υποδειγματικά φιλελεύθερος φιλόσοφος, ακούραστα υπογράμμιζε το «ηθικό σθένος» και τη «νοητική ζωντάνια» που πρέπει να διαθέτει ο αυθεντικά φιλελεύθερος άνθρωπος. Να διαφωνείς ριζικά με κάποιον αλλά να σέβεσαι το δικαίωμά του να εκφράζεται· να επικεντρώνεσαι στο περιεχόμενο της διαφωνίας σου με το επιχείρημα κάποιου και όχι στην ίδια την έκφραση της άποψης που σε εξοργίζει  - αυτή είναι η πεμπτουσία της φιλ-ελεύθερης στάσης. Δυστυχώς το ήθος αυτό σπανίζει, και ο Μιλ το γνώριζε καλά.

Το είδαμε ξανά με το κείμενο 23 ερευνητών και καθηγητών πανεπιστημίου προς τον Πρόεδρο του Πανεπιστημίου του Τέξας,  κ. Gregory L. Fenves, με το οποίο διαμαρτύρονται για το «Σχέδιο Χ» που συν-εκπόνησε ο καθηγητής του ιδρύματος James K. Galbraith. Ισχυρίζονται οι υπογράφοντες ότι ο «Galbraith αμαύρωσε την καλή φήμη του Πανεπιστημίου του Τέξας, Οστιν και της Σχολής L.B. Johnson School of Public Affairs και η απόφασή του να κομπάζει δημοσίως γι’ αυτό δημιουργεί επιπλέον αμφιβολίες για την ηθική του και την κρίση του. Η ακαδημαϊκή ελευθερία έκφρασης πρέπει να συνάδει με αρμόζουσα ηθική συμπεριφορά και θεμελιώδεις δημοκρατικούς κανόνες».

Διαφωνώ ριζικά με τον κ. Γκαλπρέϊθ όπως και με τους πολιτικούς του προϊσταμένους κκ. Τσίπρα και Βαρουφάκη, και το έχω γράψει δημοσίως αρκετές φορές. Αλλά να απευθύνεσαι στον επικεφαλής ενός πανεπιστημίου επειδή διαφωνείς έντονα με έναν καθηγητή του είναι κάτι παραπάνω από ανεπίτρεπτο – είναι ντροπή. Διότι στην ουσία τι του λες: τιμώρησε τον καθηγητή, εκφράζει απαράδεκτες απόψεις, χαλάει το όνομά σας. (Συγχωρέστε μου τον προσωπικό τόνο, αλλά δεν μπορώ να τον αποφύγω. Το ξέρω από πρώτο χέρι, όταν ο Πρόεδρος Χριστόφιας και οι παρατρεχάμενοι του συστήματος εξουσίας στην Κύπρο άσκησαν πιέσεις στο Πανεπιστήμιο Κύπρου επειδή είχα δημοσιεύσει ένα έντονα επικριτικό άρθρο στον «Φιλελεύθερο» για τον Χριστόφια, το οποίο έκριναν «προσβλητικό». Το ξέρω επίσης όταν το σύστημα εξουσίας Αλογοσκούφη ζήτησε από το ALBA, που τότε εργαζόμουν, να με «μαζέψει», μετά τη δημοσίευση ενός άρθρου μου στο «Βήμα», το οποίο ήταν ιδιαίτερα επικριτικό για τον τότε υπουργό Οικονομικών. Η ενστικτώδης τάση όσων δεν αντέχουν την κριτική είναι η προσφυγή στην ανελευθερία. Γι αυτό ο φιλελευθερισμός είναι επίτευγμα – μάχεται το ένστικτο!).  

Δεν έκανε κάτι ηθικά επιλήψιμο ο κ. Γκαλπρέϊθ. Εξέφρασε μια άποψη με την οποία πολλοί διαφωνούμε. Δεν υποδηλώνει περιφρόνηση της Δημοκρατίας να εκπονείς σενάριο, το οποίο προνοεί την εμπλοκή του στρατού για την προστασία της έννομης τάξης, σε περίπτωση που ξεσπάσουν ταραχές, μετά την ενδεχόμενη αποπομπή της χώρας από το ευρώ (ήταν η κύρια επίκριση που δέχθηκε). Τα σενάρια καλούνται να αντιμετωπίζουν ακραίες καταστάσεις, σχεδιάζοντας εναλλακτικές αποκρίσεις. Αυτό δεν κάνει για δεκαετίες η αμερικανική κυβέρνηση στο σχεδιασμό της αντιμετώπισης φυλετικών ταραχών, τρομοκρατικών ενεργειών, ή φυσικών καταστροφών, προβλέποντας ακόμα και εμπλοκή του στρατού για την προστασία της δημόσιας τάξης; Αυτό δεν κάνει ο σχεδιασμός κάθε κυβέρνησης σε περίπτωση μείζονος θέματος δημόσιας τάξης ή καταστροφής; Την προσωρινή εμπλοκή του στρατού δεν είχε ζητήσει (ορθά, κατά τη γνώμη μου) ο κ. Στ. Μάνος για να αποφευχθούν οι μαζικές καταστροφές στην Αθήνα, με τις απίστευτες ταραχές του Δεκέμβρη 2008;

Τι θέλω να πω; Ένα σενάριο για την αντιμετώπιση μιας ακραίας κατάστασης σε ένα στρατηγικό παίγνιο ισχύος εξετάζει διάφορες ασυνήθιστες αποκρίσεις, ανάλογα με την εκάστοτε έκβαση. Το να διαφωνείς με τον πολιτικό σου αντίπαλο και να προσπαθείς να πλήξεις την ηθική του υπόσταση, αντί να επικεντρωθείς στην ουσία της διαφωνίας σου είναι, τουλάχιστον, μικροπρεπές, προδίδοντας ανελεύθερη νοοτροπία. Χρησιμοποιείς κάθε μέσον για να κατισχύσεις έναντι του πολιτικού σου αντιπάλου. Εκτός από ανελεύθερο είναι και άηθες.

Το πρόβλημα είναι πολιτικό-στρατηγικό, όχι ηθικό: το Βαρουφάκειας έμπνευσης «Σχέδιο Αποτροπής των Απειλών της τρόικας», το οποίο περιελάμβανε «αναδιάρθρωση των ελληνικών ομολόγων που κατείχε η ΕΚΤ (αναιρώντας τη δυνατότητα της ΕΚΤ, για νομικούς κατεξοχήν λόγους, να στηρίζει το ευρώ μέσω των προγραμμάτων ΟΜΤ και «ποσοτικής χαλάρωσης»), δημιουργία παράλληλου συστήματος ηλεκτρονικών πληρωμών σε ευρώ και νομοθέτηση της επανάκτησης της εθνικής κυριαρχίας επί της Τράπεζας της Ελλάδος» - βλ. ΕΦ.ΣΥΝ, 9.7.2016) θα οδηγούσε, πιθανότατα, σε εκείνες τις ακραίες καταστάσεις που απευχόταν το «Σχέδιο Χ», δηλαδή σε έξοδο από το ευρώ και σε μαζικές κοινωνικές ταραχές. Ο Γκαλμπρέϊθ, όπως τόσοι καλόπιστοι πλην αφελείς φιλέλληνες, οι οποίοι εμφορούνται από μια αφηρημένη αγάπη για δικαιοσύνη και γνωρίζουν την Ελλάδα στην εξιδανικευμένη της εκδοχή αλλά στερούνται βιωματικών παραστάσεων ενός κράτους-παρωδία και ενός εξουθενωμένου οικονομικά με συγκρουσιακή κουλτούρα λαού, έκανε αφελείς παραδοχές, πρότεινε λάθος στρατηγική (αυτή της «Ορθολογικής Ανυπακοής») και έδωσε λάθος συμβουλές σε έναν υπερφίαλο Υπουργό Οικονομικών και σε έναν δημαγωγό πρωθυπουργό. Αυτό είναι το πρόβλημα, όχι η ηθική ή η δημοκρατική ευαισθησία του κ. Γκαλμπρέϊθ.

Είναι σημαντικό να ξέρουμε με τι διαφωνούμε: όσοι διαφωνούμε με τον Τζέημς Γκαλμπρέϊθ διαφωνούμε με τις απόψεις του, όχι με την ηθική του συγκρότηση. Αντιπαρατιθέμεθα με αυτόν επί της ουσίας, δεν ζητούμε εμμέσως πειθαρχικές διώξεις εναντίον του. Μας ενδιαφέρει η αξιοπρέπεια του αντιπάλου μας, ακριβώς επειδή είναι συν-ομιλητής μας στην κοινή μας πολιτεία. Ο ορθολογισμός και η φιλελεύθερη στάση ζωής είναι ηθικά επιτεύγματα με αβέβαια, όπως διαπιστώσαμε ακόμα μια φορά, έκβαση.

* Ο Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick. Συγγραφέας, μεταξύ άλλων, των βιβλίων «Αν ο Αριστοτέλης ήταν Διευθύνων Σύμβουλος» (Καστανιώτης), «Η Τραγωδία των Κοινών» (Ίκαρος), και “ComplexKnowledge” (OxfordUniversityPress).

Πηγή liberal