Ο ματωμένος Αύγουστος

Το Ποντίκι

του Ξενοφώντος Μπρουντζάκη

Ένα μεγάλο κεφάλαιο για την ελληνική Ιστορία ξεκινάει με την ίδρυση του νεοελληνικού κρατιδίου και την ταυτόχρονη γέννηση της Μεγάλης Ιδέας, μιας ιδέας που έπεφτε βαριά και σκίαζε απειλητικά το αμφίβολο μέλλον του κρατιδίου.

Ελλάδα βιάστηκε, πριν καλά-καλά βολευτεί στα νέα της σύνορα, να δημιουργήσει έναν δυσανάλογο για τις δυνάμεις της αλυτρωτισμό που, αντί να την απελευθερώσει, βάρυνε την πολιτική ζωή του τόπου για περίπου έναν αιώνα, για να καταλήξει στην πιο επώδυνη εθνική συμφορά που έβαλε τέρμα στην προαιώνια παρουσία του μικρασιατικού ελληνισμού στα παράλια και στο εσωτερικό της Τουρκίας.

Για το πώς και το γιατί οδηγηθήκαμε σε αυτήν την τεράστια καταστροφή, εξακολουθούν να γράφονται ατελείωτα βιβλία και να διατυπώνονται άπειρες απόψεις. Μοιάζει σαν ένα θέμα που δεν έχει κλείσει, σαν μια εθνική εκκρεμότητα που ζητά τη διευθέτησή της. Πρόκειται για την κορυφαία όσο και καθοριστική για την περεταίρω εξέλιξη της χώρας καταστροφή στην Ιστορία του νεότερου ελληνισμού.

Ένας βασικός παράγων αυτής της εξέλιξης, όπως συμφωνούν οι περισσότεροι ιστορικοί, υπήρξε η εκλογική συντριβή του Ελευθερίου Βενιζέλου στις εκλογές που διενεργήθηκαν τη μοιραία 1η Νοεμβρίου του 1920. Τότε η επιλογή του σοφού ελληνικού λαού, για μιαν ακόμα φορά στην Ιστορία του και δυστυχώς όχι τελευταία, υπήρξε μοιραία για τον τόπο.

Με την ψήφο του ουσιαστικά αναίρεσε όλες τις επιτυχίες στα πεδία των μαχών και τις διπλωματικές νίκες, όλες εκείνες τις πολιτικές επιλογές που έφτασαν μιαν ανάσα πριν από τη στιγμή που το όραμα μιας μεγάλης Ελλάδας θα γινόταν πραγματικότητα. Ταυτόχρονα, προδιέγραψε την οδυνηρή συντριβή που ακολούθησε στα μικρασιατικά πεδία των μαχών και, τέλος, σφράγισε τη μοίρα του ελληνισμού έως τις μέρες μας.

Πρόκειται για τις πιο επώδυνες επιπτώσεις που είχε ποτέ στη νεότερη ελληνική Ιστορία μια εκλογική αναμέτρηση. Οι εκλογές αυτές βασίστηκαν πάνω στην κούραση του πληθυσμού, ο οποίος στην ουσία βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση από την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων.

Ωστόσο, παρόμοιες πολεμικές συγκρούσεις μετρούσαν και άλλοι λαοί, μια και επρόκειτο για μιαν εποχή έντονων συγκρούσεων και γεωγραφικών ανακατατάξεων, πράγμα που δεν συνιστά δικαιολογία, όπως πολύ συχνά προβάλλεται.

Επίσης, τα μεγάλα οράματα απαιτούν και μεγάλες θυσίες. Ένας άλλος λόγος που προβάλλεται προκειμένου να δικαιολογήσει την εγκληματική αυτήν εκλογή, είναι οι συχνή ανάμειξη της Αντάντ στις ελληνικές υποθέσεις που θεωρήθηκε επώδυνη για την εθνική αξιοπρέπεια.

Ωστόσο, αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί στην πολιτική του Εθνικού Διχασμού, για την οποία υπεύθυνος ήταν ο μοιραίος για τη χώρα βασιλιάς Κωνσταντίνος. Καθόλου τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι στις νέες χώρες, δημιούργημα αποκλειστικά της βενιζελικής πολιτικής, παρά τις μετακινήσεις των πληθυσμών, εξακολουθούσαν να έχουν εντυπωσιακή παρουσία οι μουσουλμάνοι, οι σλαβόφωνοι και οι Εβραίοι, που όλοι τους ψήφισαν με συντριπτικά ποσοστά υπέρ της επανόδου του βασιλιά.

Η μοιραία επιστροφή

Η επιστροφή του βασιλιά στην πολιτική σκηνή της χώρας τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο υπήρξε η μοιραία για τον ελληνισμό εκλογική επιλογή ενός λαού με έντονα χαρακτηριστικά αγνωμοσύνης, μια και ο Βενιζέλος είχε παραδώσει μια Ελλάδα διπλάσια, μια Ελλάδα που βγήκε κερδισμένη από τις συμμαχίες της στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και έπειτα από μια συνθήκη, το 1919, των Σεβρών, όπου λίγο-πολύ η χώρα από το πουθενά άγγιζε το όραμα της Ελλάδας των πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρων...

Η επάνοδος του βασιλιά ως αποτέλεσμα της λαϊκής ψήφου αναίρεσε αυτόματα τα οφέλη της πετυχημένης πρόβλεψης του Βενιζέλου για την εμπλοκή -έστω και καθυστερημένα και με τις γνωστές συνέπειες- της χώρας μας με τις συμμαχικές δυνάμεις στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Έτσι, σταμάτησε η χρηματοδότηση της χώρας. Και σαν να μην έφτανε αυτό, οι θλιβεροί διάδοχοι του Βενιζέλου έλαβαν την τραγική για τον ελληνισμό απόφαση να εξαπολύσουν μια μεγάλη επίθεση στα βάθη της Μικράς Ασίας, με στόχο την κατάληψη της Άγκυρας!

Σκέψη καθ' όλα ανόητη, που στάθηκε μοιραία για το μέλλον του ανατολικού ελληνισμού. Επρόκειτο για μια κίνηση δίχως τον παραμικρό σχεδιασμό, που ως αποτέλεσμα είχε να γίνει μια σειρά τραγικών λαθών. Η καταστροφική αυτή επιχείρηση ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1921 με δυο σοβαρά λάθη.

Πριν από όλα, είχε εκτιμηθεί λάθος η δυνατότητα της αντίστασης του τουρκικού στρατού. Δεύτερον και σημαντικότερο, η εκστρατεία αυτή ξεκίνησε δίχως συμμαχίες, δηλαδή χωρίς μια ξεκάθαρη εξασφάλιση της σύμφωνης γνώμης των συμμάχων, οι οποίοι δεν είχαν καν αποφασίσει για την τύχη της Τουρκίας.

Έναν χρόνο μετά, το καλοκαίρι του 1922, θα γραφόταν η μελανότερη σελίδα στην Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας όταν με την οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού ακολούθησε μια ανελέητη σφαγή των χριστιανικών πληθυσμών, που κατέληξε στο δράμα της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους.

Με αυτήν τη κατάληξη δεν ετέθη μόνο η ταφόπλακα του μικρασιατικού ελληνισμού, αλλά και επετράπη στα υπολείμματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να συγκροτηθούν αναγεννημένα στο σημερινό τουρκικό κράτος. Έναν αιώνα μετά την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης, η Τουρκία συγκροτεί το δικό της έθνος-κράτος.

Οι επιπτώσεις

Έπειτα από αυτήν την εθνική συντριβή, που θα μπορούσε κάλλιστα να είχε αποφευχθεί, η ευθύνη αποδόθηκε στους φιλοβασιλικούς πολιτικούς που είχαν τη διακυβέρνηση της χώρας και στις μοιραίες τους επιλογές αλλά και στους Συμμάχους γιατί δεν τις υποστήριξαν!

Οι εξελίξεις που ακολούθησαν, είχαν ως αποτέλεσμα ο μοιραίος για τον ελληνισμό βασιλιάς Κωνσταντίνος να παραιτηθεί υπέρ του γιου του Γεωργίου και να παραπεμφθούν σε δίκη και τελικά να εκτελεστούν έξι κορυφαίοι πολιτικοί της εποχής, οι οποίοι θεωρήθηκαν υπαίτιοι της συντριβής.

Τα αποτελέσματα αυτού του πολέμου επισφραγίστηκαν με τη Συνθήκη της Λωζάνης, όπου η Ελλάδα παραχωρούσε όλα τα εδάφη που είχε κερδίσει στη Μικρά Ασία, μαζί με την Ανατολική Θράκη και τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο.

Οι επιπτώσεις αυτές, ωστόσο, δεν περιορίστηκαν στη Συνθήκη της Λωζάνης, αλλά επηρέασαν καθοριστικά και τις εσωτερικές εξελίξεις στο ελλαδικό χώρο.