Eντουάρντο Γκαλεάνο “Ο κόσμος ανάποδα” – 9o μάθημα, B Μέρος : Μαθήματα κατά των βλαβερών συνηθειών

Ελεύθερη Λαική Αντιστασιακή Συσπείρωση

Επιμέλεια για την ΕΛ.Λ.Α.Σ. : Ν.Π.

 Kλείνουμε σήμερα τον 3ο κύκλο μαθημάτων με το 2ο μέρος του 9ου μαθήματος  από το βιβλίο του Ουρουγουανού συγγραφέα και φιλοσόφου Εντουάρντο Γκαλεάνο, “Ένας κόσμος ανάποδα” (πατήστε εδώ για να δείτε όλες τα μαθήματα) που κυκλοφορεί  από τις ‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ,  Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998. Oι παρουσίασεις αυτές αντιστοιχούν σε 18 μαθήματα ενταγμένα σε 6 κύκλους.

3ος Κύκλος  -  Σεμινάριο Ηθικής

Σελίδες 195 – 203,  Μάθημα 9ο ,  Β Μέρος :  Μαθήματα κατά των βλαβερών συνηθειών

---

Το παράδοξο είναι ότι ενώ πολλοί εργαζόμενοι των χωρών του Νότου μεταναστεύουν στο Βορρά, ή αν μη τι άλλο επιχειρούν αυτή την απαγορευμένη περιπέτεια παρά τις αντίξοες συνθήκες, πολλά εργοστάσια του Βορρά μεταναστεύουν στο Νότο. Το χρήμα και οι άνθρωποι διασταυρώνονται στη διαδρομή. Το χρήμα των πλούσιων χωρών ταξιδεύει προς τις φτωχές, γοητευμένο από τα ημερομίσθια του ενός δολαρίου και την εργάσιμη μέρα χωρίς ωράριο, ενώ οι εργαζόμενοι των φτωχών ταξιδεύουν, ή θα ήθελαν να ταξιδέψουν, στις πλούσιες χώρες γοητευμένοι από τις εικόνες της ευτυχίας που προβάλλει η διαφήμιση ή που επινοεί η ελπίδα. Το χρήμα ταξιδεύει χωρίς τελωνεία ή προβλήματα και το υποδέχονται μετά βαΐων και κλάδων. Αντιθέτως, οι εργαζόμενοι μετανάστες ξεκινούν για μια οδύσσεια που ορισμένες φορές καταλήγει στο βυθό της Μεσογείου και της Καραϊβικής ή στα κατσάβραχα του Ρίο Μπράβο.



Σε άλλες εποχές, όταν η Ρώμη είχε κατακτήσει όλη τη Μεσόγειο, και όχι μόνο, ο στρατός επέστρεφε σέρνοντας καραβάνια με αιχμάλωτους πολέμου. Αυτοί οι αιχμάλωτοι μετατρέπονταν σε σκλάβους˙ το κυνήγι των σκλάβων έκανε πιο φτωχούς τους ελεύθερους εργαζόμενους. Όσο περισσότεροι σκλάβοι υπήρχαν στη Ρώμη, τόσο έπεφταν οι μισθοί και τόσο πιο δύσκολο ήταν να βρει κανείς δουλειά. Δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα ο Αργεντινός επιχειρηματίας Ενρίκε Πεσκαρμόνα έπλεξε ένα αποκαλυπτικό εγκώμιο της παγκοσμιοποίησης:

-Οι Ασιάτες δουλεύουν είκοσι ώρες την ημέρα –δήλωσε- και παίρνουν ογδόντα δολάρια το μήνα. Αν θέλω να είμαι ανταγωνίσιμος οφείλω να καταφύγω σ’ αυτούς. Αυτό είναι η παγκοσμιοποίηση. Οι Φιλιππινέζες, στα γραφεία μας στο Χονγκ Κονγκ, είναι πάντα διαθέσιμες. Δεν έχουν ούτε Σάββατο ούτε Κυριακή. Αν πρέπει να μείνουν μερικές μέρες συνεχόμενες χωρίς να κοιμηθούν, το κάνουν, χωρίς να χρεώνουν υπερωρίες και δε ζητούν ποτέ τίποτε.

Μερικούς μήνες πριν από αυτό το εγκώμιο, ένα εργοστάσιο που έφτιαχνε κούκλες στην Μπανγκόγκ είχε πάρει φωτιά. Οι εργάτριες, που κέρδιζαν λιγότερο από ένα δολάριο τη μέρα και έτρωγαν και κοιμόνταν στο εργοστάσιο, κάηκαν ζωντανές και πέθαναν. Το εργοστάσιο ήταν κλειδωμένο απ’ έξω, όπως οι καλύβες την εποχή της σκλαβιάς.

Πολλές είναι οι βιομηχανίες που μεταναστεύουν στις φτωχές χώρες για να βρουν άφθονα και πολύ φτηνά εργατικά χέρια. Οι κυβερνήσεις αυτών των χωρών καλωσορίζουν τις νέες πηγές εργασίας που φέρνουν μέσα σε ασημένιες πιατέλες οι μεσσίες της προόδου. Ωστόσο, σε πολλές από αυτές τις φτωχές χώρες, το νεόκοπο προλεταριάτο εργάζεται σε συνθήκες που θυμίζουν το τριπάλιουμ, μια λέξη που στα χρόνια της Αναγέννησης δήλωνε τη δουλειά αλλά και ένα εργαλείο βασανιστηρίων. Ένα φανελάκι μακό με τη φωτογραφία της πριγκίπισσας Ποκαχόντας των στούντιο Ντίσνεϊ πωλείται σε τιμή που ισοδυναμεί με ολόκληρο το βδομαδιάτικο του εργάτη που έραψε αυτό το φανελάκι στην Αϊτή, ο οποίος ράβει 375 φανελάκια την ώρα.

Η Αϊτή είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο που κατάργησε τη σκλαβιά˙ δύο αιώνες μετά απ’ αυτό τον άθλο, που στοίχισε πολλές ζωές, η χώρα υφίσταται τη σκλαβιά του μεροκάματου. Η αλυσίδα των Mc Donald’ s χαρίζει στους ανήλικους πελάτες της παιχνίδια. Αυτά τα παιχνίδια κατασκευάζονται στο Βιετνάμ, όπου οι εργάτριες δουλεύουν δέκα ώρες συνεχώς σε κάτι θεόκλειστα μπουντρούμια, με αμοιβή ογδόντα σεντς. Το Βιετνάμ είναι η χώρα που έτρεψε σε φυγή τους στρατιωτικούς εισβολείς των Ηνωμένων Πολιτειών˙ ένα τέταρτο του αιώνα μετά απ’ αυτό τον άθλο, που στοίχισε πολλές ζωές, η χώρα υφίσταται τον εξευτελισμό της παγκοσμιοποίησης.

Το κυνήγι εργατικών χεριών δεν απαιτεί στις μέρες μας τη συμβολή του στρατού, όπως συνέβαινε στα χρόνια της αποικιοκρατίας. Το έργο αυτό το έχει αναλάβει εξ ολοκλήρου η εξαθλίωση, την οποία αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη. Η γεωγραφία έχει σβήσει: τα κεφάλαια περνάνε τα σύνορα με την ταχύτητα του φωτός, χάρη στις νέες τεχνολογίες της επικοινωνίας και των μεταφορών, που έκαναν το χρόνο και την απόσταση να εξαφανιστεί. Όταν κρυολογήσει η οικονομία σε κάποιο σημείο του πλανήτη, φταρνίζονται οι οικονομίες στην άλλη άκρη του κόσμου. Στα τέλη του 1997 η υποτίμηση του νομίσματος της Μαλαισίας είχε ως συνέπεια την απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας στη βιομηχανία υποδημάτων της Νότιας Βραζιλίας.

Οι φτωχές χώρες ρίχνονται ψυχή τε και σώματι σε ένα διεθνή αγώνα για την ανάδειξη της καλύτερης συμπεριφοράς, αναμετριούνται δηλαδή ποια θα προσφέρει τους πιο ραχητικούς μισθούς και τις περισσότερες διευκολύνσεις για τη μόλυνση του περιβάλλοντος. Οι χώρες παλεύουν μεταξύ τους, μέχρι τελικής πτώσεως, ποια θα ξελογιάσει τις μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις. Καλύτερες συνθήκες για τις επιχειρήσεις σημαίνει χειρότερες συνθήκες για το ύψος των μισθών, για την ασφάλεια στην εργασία και για την υγεία της γης αλλά και των ανθρώπων. Σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, τα δικαιώματα των εργαζομένων εξισώνονται προς τα κάτω, ενώ τα διαθέσιμα εργατικά χέρια πολλαπλασιάζονται όσο ποτέ άλλοτε, όσο δε συνέβη ούτε στις χειρότερες περιόδους.

Υποδειγματική ζωή / 3

Στα μέσα του 1998 ξέσπασε ένα κύμα λαϊκής αγανάκτησης κατά της δικτατορίας του στρατηγού Σουχάρτο, στην Ινδονησία. Τότε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τον ευχαρίστησε για τις υπηρεσίες του και ο στρατηγός συνταξιοδοτήθηκε.

Η επαγγελματική του σταδιοδρομία είχε αρχίσει το 1965, όταν κατέλαβε την εξουσία σκοτώνοντας μισό εκατομμύριο κομμουνιστές ή υποτιθέμενους κομμουνιστές. Ο Σουχάρτο δεν είχε άλλη επιλογή παρά να παραιτηθεί από την κυβέρνηση, αλλά του έμειναν οι οικονομίες που συσσώρευσε επί τριάντα και πλέον συναπτά έτη: 16 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με το περιοδικό Forbes(28/7/97).

Δύο μήνες μετά την απομάκρυνση του Σουχάρτο ο διάδοχός του, πρόεδρος Χαμπίμπι, μίλησε από την τηλεόραση και παρότρυνε το λαό να κάνει νηστεία. Ο πρόεδρος είπε ότι αν λαός της Ινδονησίας δεν έτρωγε δυο μέρες την εβδομάδα, παραδείγματος χάριν τις Τρίτες και τις Πέμπτες, η οικονομική κρίση θα μπορούσε να ξεπεραστεί.

«Η παγκοσμιοποίηση έχει νικητές και ηττημένους», προειδοποιεί μια Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών. «Υποτίθεται ότι μια πλημμυρίδα πλούτου θα σηκώσει όλα τα πλεούμενα. Κάποια όμως μπορούν και επιπλέουν καλύτερα από τα άλλα. Πράγματι τα γιοτ και τα υπερωκεάνια ανεβαίνουν, ανταποκρινόμενα στις νέες ευκαιρίες, αλλά οι σχεδίες και οι βάρκες με τα κουπιά βάζουν νερά, μερικές μάλιστα βουλιάζουν αμέσως».  Οι χώρες τρέμουν μπροστά στην πιθανότητα το χρήμα να μην έρθει ή να τους το σκάσει. Το ναυάγιο, είτε ως πραγματικότητα είτε ως απειλή, οδηγεί σε γενικευμένο πανικό. Αν δε συμμορφωθείτε, λένε οι επιχειρήσεις, θα πάμε στις Φιλιππίνες ή στην Ταϋλάνδη ή στην Κίνα ή στον Άρη. Νε συμμορφωθείτε σημαίνει: να μην υπερασπίζεστε τη φύση ή ό,τι έχει απομείνει απ’ αυτήν, να μην αναγνωρίζετε το δικαίωμα του συνδικαλισμού, να μην απαιτείτε το σεβασμό των διεθνών κανονισμών και των τοπικών νόμων, να μην ανεβάσετε το βασικό μισθό.

Το 1995 η αλυσίδα των καταστημάτων GAP πούλαγε στις Ηνωμένες Πολιτείες πουκάμισα madeinElSalvador. Για κάθε πουκάμισο των είκοσι δολαρίων, οι εργάτες του Ελ Σαλβαδόρ εισέπρατταν 18 σεντς. Οι εργάτες, ή μάλλον οι εργάτριες, μιας και στην πλειοψηφία τους ήταν γυναίκες και κορίτσια που ξεθεώνονταν περισσότερο από δεκατέσσερις ώρες την ημέρα στην κόλαση των ραφείων, οργάνωσαν ένα συνδικάτο. Η ανάδοχος εταιρία απέλυσε τριακόσιες πενήντα εργάτριες. Άρχισε η απεργία. Ξυλοδαρμοί από την αστυνομία, συλλήψεις, φυλακίσεις. Στα τέλη του 1995 τα μαγαζιά GAP ανακοίνωσαν ότι μετακομίζουν στην Ασία.

Στη Λατινική Αμερική η νέα παγκόσμια πραγματικότητα μεταφράζεται σε κάθετη αύξηση του λεγόμενου άτυπου τομέα της οικονομίας. Ο άτυπος τομέας, που στην πραγματικότητα σημαίνει εργασία στο περιθώριο του νόμου, προσφέρει το 85 τοις εκατό των νέων θέσεων εργασίας. Οι εκτός νόμου εργαζόμενοι δουλεύουν περισσότερο, κερδίζουν λιγότερα, δεν απολαμβάνουν κοινωνικά οφέλη και δεν προστατεύονται από τα ευεργετήματα του εργατικού δικαίου, που κατακτήθηκαν με μακρόχρονους και σκληρούς συνδικαλιστικούς αγώνες. Αλλά ούτε και η κατάσταση των νόμιμα εργαζομένων είναι πολύ καλύτερη: απορρύθμιση και προσαρμοστικότητα είναι οι όροι που περιγράφουν κατ’ ευφημισμόν μια κατάσταση στην οποία ο καθένας πρέπει να τα βγάζει πέρα όπως μπορεί. Αυτή την κατάσταση την περιέγραψε πολύ εύστοχα ένας γέρος Παραγουανός εργάτης ο οποίος, με αφορμή τη σύνταξη πείνας που παίρνει, μου είπε:

-Αν αυτή είναι η ανταμοιβή, φαντάσου πως θα είναι η τιμωρία!

Ο Χόρχε Μπερμούδες έχει τρία παιδιά και τρεις δουλειές. Με το ξημέρωμα αρχίζει να τρέχει στους δρόμους της πόλης του Κίτο με μια παλιά Σεβρολέτ που τη χρησιμοποιεί σαν ταξί. Μετά το μεσημέρι παραδίδει μαθήματα αγγλικών. Επί δεκαοκτώ χρόνια είναι καθηγητής σε ένα δημόσιο γυμνάσιο όπου κερδίζει εκατόν πενήντα δολάρια το μήνα. Όταν τελειώνει την υπηρεσία του στο δημόσιο γυμνάσιο αρχίζει να διδάσκει σε ένα ιδιωτικό γυμνάσιο, μέχρι τα μεσάνυχτα. Ο Χόρχε Μπερμούδες δεν έχει ποτέ ούτε μία μέρα ελεύθερη. Καιρό τώρα υποφέρει από καψίματα στο στομάχι, είναι κακόκεφος και έχει χάσει την υπομονή του. Ένας ψυχολόγος του εξήγησε ότι όλα αυτά είναι ψυχοσωματικές αδιαθεσίες και διαταραχές της συμπεριφοράς, που οφείλονται στην υπερκόπωση, και του υπέδειξε να εγκαταλείψει τιε δύο από τις τρεις δουλειές του για να αποκατασταθεί η φυσική και διανοητική του υγεία. ο ψυχολόγος δεν του υπέδειξε τι να κάνει για να τα βγάζει πέρα μέχρι το τέλος του μήνα.

Στον ανεστραμμένο κόσμο μας το εκπαιδευτικό σύστημα δεν αμείβει. Το νέο εργασιακό καθεστώς της Λατινικής Αμερικής έχει καταδικάσει τη δημόσια εκπαίδευση. Το μόνο που εισπράττουν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές είναι έπαινοι και κακόγουστα λογύδρια που εξαίρουν την ανιδιοτελή εργασία των αποστολών της εκπαίδευσης, οι οποίοι διαπλάθουν με τρυφερότητα τις νέες γενιές κι επιπλέον παίρνουν μισθούς τόσο μικρούς που διακρίνονται μόνο με το μικροσκόπιο. Η Διεθνής Τράπεζα αποκαλεί την εκπαίδευση «επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο» κι αυτό το θεωρεί φόρο τιμής˙ ωστόσο, σε μια πρόσφατη έκθεσή της, προτείνει, ως δυνατότητα, τη μείωση των μισθών των διδασκόντων στις χώρες όπου «η προσφορά σε διδάσκοντες» είναι τέτοια που να επιτρέπει τη διατήρηση του επιπέδου διδασκαλίας.
Να μειωθούν οι μισθοί; Ποιοι μισθοί; «Φτωχός αλλά δάσκαλος», λένε στην Ουρουγουάη, αλλά και «Πεινάω σαν δάσκαλος».

Αλλά και οι καθηγητές των πανεπιστημίων βρίσκονται στην ίδια κατάσταση. Στα μέσα του 1995 διάβασα στον Τύπο μια προκήρυξη θέσεως του Τμήματος Ψυχολογίας του Μοντεβιδέο. Χρειάζονταν έναν καθηγητή Ηθικής και πρόσφεραν εκατό δολάρια το μήνα. Σκέφτηκα ότι θα έπρεπε να είσαι μάγος της ηθικής για να μη διαφθαρείς με τόσο μεγάλο μισθό.

Στο έλεος του Θεού

Στα τέλη του 1993 παραβρέθηκα στην κηδεία ενός θαυμάσιου σχολείου-εργαστηρίου, που λειτουργούσε επί τρία χρόνια στο Σαντιάγο της Χιλής. Οι μαθητές του σχολείου προέρχονταν από τα φτωχότερα προάστια της πόλης. Επρόκειτο για νέους καταδικασμένους να γίνουν εγκληματίες, ζητιάνοι ή πόρνες. Στο σχολείο μάθαιναν μια τέχνη: σιδηρουργία, ξυλουργική, κηπουρική και, πάνω απ’ όλα, μάθαιναν να αγαπούν τον εαυτό τους και να αγαπούν αυτό που κάνουν. Για πρώτη φορά κάποιος τους έλεγε ότι αξίζουν και ότι αξίζει τον κόπο να κάνουν αυτό που μάθαιναν να κάνουν. Το σχολείο χρηματοδοτείτο με ξένα κεφάλαια. Όταν το χρήμα τελείωσε οι δάσκαλοι κατέφυγαν στο κράτος. Πήγαν στο Υπουργείο αλλά τίποτα. Πήγαν στο δημαρχείο και ο δήμαρχος τους συμβούλεψε:

-Μετατρέψτε το σε επιχείρηση.

Πλεονεκτήματα

Στα τέλη του 1997 ο Λεονάρντο Μολέντο δημοσίευσε ένα άρθρο για να υπερασπιστεί τους χαμηλούς μισθούς του εκπαιδευτικού συστήματος της Αργεντινής. Ο εν λόγω πανεπιστημιακός αποκάλυψε ότι οι ισχνοί μισθοί οδηγούν σε διερεύνηση της γενικής μόρφωσης, ευνοούν τη διαφοροποίηση και τη διακίνηση των γνώσεων και συντελούν στην αποφυγή των παραμορφώσεων της ψυχρής εξειδίκευσης. Χάρη στους μισθούς πείνας, ένας καθηγητής πανεπιστημίου, που το πρωί διδάσκει χειρουργική του εγκεφάλου, μπορεί να εμπλουτίσει τη μόρφωσή του, και τη μόρφωση των άλλων, βγάζοντας φωτοτυπίες το απόγευμα και επιδεικνύοντας τις ακροβατικές του ικανότητες στο τσίρκο το βράδυ. Ο ειδικός της γερμανικής λογοτεχνίας έχει την εκπληκτική ευκαιρία να σερβίρει σε πιτσαρία και στη συνέχεια να παίζει το ρόλο ταξιθέτη στο Θέατρο Κολόν. Ο πτυχιούχος του Ποινικού Δικαίου μπορεί να προσφέρει στον εαυτό του την πολυτέλεια, Δευτέρα με Παρασκευή, να κάνει διανομές με φορτηγό και το σαββατοκύριακο να φυλάει μια πλατεία˙ και ο ερευνητής της μοριακής βιολογίας πληροί τις απαραίτητες συνθήκες ώστε να βελτιώσει τη μόρφωσή του κάνοντας τον υδραυλικό και βάφοντας αυτοκίνητα.
 
 *Αυτό το κείμενο αποτελεί απόσπασμα (σελ. 195-203) από το βιβλίο «ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΝΑΠΟΔΑ» του Εντουάρντο Γκαλεάνο και κυκλοφορεί από τις ‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998