Οι Κεντρικές Τράπεζες και τα δύο…σκιάχτρα

Σοφοκλέους 10

Οι Αραβες περιγράφουν ένα δύσκολο εγχείρημα, λέγοντας ότι είναι σαν να προσπαθείς να περάσεις μία καμήλα μέσα από το μάτι μιας βελόνας. Αν μια καμήλα είναι δύσκολο, πόσω μάλλον ένα ολόκληρο κοπάδι. Και αυτή είναι η θέση στην οποία βρίσκονται οι κεντρικοί τραπεζίτες σήμερα, καθώς προσπαθούν να αποφύγουν την επανάληψη της δεκαετίας του 1970, ή τη χαμένη εικοσαετία της Ιαπωνίας. Αν βέβαια έχουν καταφέρει να αποφύγουν την κρίση η οποία ακολούθησε το Κραχ του 1929. Μεγάλη διαφορά δηλαδή από τους «πράσινους βλαστούς» της οικονομίας, στους έχουν αναφερθεί κατά καιρούς οι οικονομολόγοι.

Ξεράθηκαν οι «πράσινοι βλαστοί»;

Η αισιοδοξία πως η αμερικανική οικονομία θα αποφύγει τη «διπλή ύφεση» και πως οι ευρωπαίοι θα δώσουν ουσιαστική λύση στην κρίση χρέους επέδρασαν θετικά στις αγορές, οι οποίες από τις αρχές του έτους, σημειώνουν διψήφιες αποδόσεις. Ηδη, όμως, από τις αρχές Αυγούστου μέχρι σήμερα, μια σειρά μακροοικονομικά μεγέθη αποδεικνύουν ότι ήταν μάλλον ανεδαφική η αισιοδοξία. Μπορεί δηλαδή να έχει αποφευχθεί μέχρι στιγμής μία χρηματοπιστωτική κρίση, τύπου Lehman Brothers, όμως η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε τεντωμένο σχοινί κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πώς θα εξελιχθεί. Πριν λίγες ημέρες το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προειδοποίησε πως η η ανάληψη δράσης από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στην Ευρώπη οδηγεί το χρηματοοικονομικό σύστημα επικίνδυνα κοντά σε ένα καταστροφικό γεγονός, αυξάνοντας το δυνητικό κόστος της κρίσης κατά αρκετά εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια και απειλώντας με ύφεση την παγκόσμια Παράλληλα το Ταμείο έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τις εξελίξεις στο ευρωπαϊκό χρηματοοικονομικό σύστημα σημειώνοντας ότι με βάση τις εκτιμήσεις του οι κορυφαίες 60 τράπεζες στην Ευρωζώνη ενδεχομένως να χρειαστεί να μειώσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία στα χαρτοφυλάκια τους από 2,8 τρισ. δολ. μέχρι 4,5 τρισ. δολ. έως το τέλος του 2013 στο πλαίσιο της διαδικασίας απομόχλευσης των ισολογισμών τους. Υπό αυτές τις συνθήκες το ΔΝΤ κάλεσε τους Ευρωπαίους ηγέτες να δρομολογήσουν μέτρα "ζωτικής σημασίας" για να αποφευχθεί ο κίνδυνος μιας νέας πιστωτικής κρίσης.

Διίστανται οι απόψεις

Είναι ενδεικτικό της αβεβαιότητας το γεγονός ότι όχι απλώς διίστανται οι απόψεις των αναλυτών, αλλά και των ίδιων των Κεντρικών Τραπεζών σχετικά με τις μελλοντικές εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία. Αν και συμφωνούν όλοι ότι η οικονομική ανάπτυξη θα καθυστερήσει τουλάχιστον μέχρι το επόμενο έτος, αμφιταλαντεύονται μεταξύ δύο άκρων σε ό,τι αφορά το μέγεθος του πληθωρισμού. Αφενός εκφράζονται φόβοι για εκτίναξη του πληθωρισμού σε διψήφια επίπεδα, αντίστοιχα με αυτά της δεκαετίας του 1970 και αφετέρου για αποπληθωρισμό στο στυλ της Ιαπωνίας από τη δεκαετία του 1990 μέχρι και σήμερα. Ανεξάρτητα όμως με τι θα συμβεί στο μέτωπο του πληθωρισμού, η ταυτόχρονη προβλεπόμενη αναιμική οικονομική ανάπτυξη δημιουργεί έντονες ανησυχίες ότι θα επιστρέψει η αβεβαιότητα στις αγορές και πιθανότατα θα υπάρξει μία μακρόχρονη περίοδος απότομων σκαμπανεβασμάτων στις αγορές, αλλά χωρίς κατεύθυνση, είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω. Κάτι δηλαδή αντίστοιχο με τις παγκόσμιες αγορές κατά τη δεκαετία του 1970, ή με την ιαπωνική αγορά από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990 μέχρι και το 2007.

Μύθος το «φθηνό χρήμα» σήμερα

Το στοίχημα των Κεντρικών Τραπεζών είναι να πληθωρίσουν ελεγχόμενα την οικονομική ανάπτυξη. Το σχέδιο είναι να δημιουργήσουν πληθωριστικές πιέσεις ώστε να ενισχυθεί η οικονομία και έπειτα, «χειρουργικά», να αφαιρέσουν την επιπλέον ρευστότητα για να μην ακολουθήσει η ανεξέλεγκτη εκτίναξη του πληθωρισμού. Δηλαδή, προσπαθούν να «πιλοτάρουν» την οικονομία στο μέσο μεταξύ του ιαπωνικού αποπληθωρισμού και του υπεπληθωρισμού των Seventies. Στις ΗΠΑ τυπώνουν δολάρια. Στην Ευρώπη, η ΕΚΤ δανείζει χρήματα στις τράπεζες με την ελπίδα ότι αυτές θα τα διοχετεύσουν στην πραγματική οικονομία. 

Τα κεφάλαια τα οποία έχουν διοχετευθεί στις αγορές με τον τρόπο αυτό είναι κολοσσιαία. Παρά όμως τις προσπάθειες πληθωρισμού της οικονομίας, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη, η ρευστότητα παραμένει δυσεύρετη και ακριβή. Αυτό είναι εμφανές στα πραγματικά (αποπληθωρισμένα) βραχυπρόθεσμα επιτόκια, αλλά και στη διαφορά μεταξύ μακροπόθεσμων και βραχυπρόθεσμων επιτοκίων. Και τα δύο βρίσκονται υψηλά σε σχέση με τον μέσο όρο από τη δεκαετία του 1960 μέχρι σήμερα. Το φθηνό χρήμα δηλαδή είναι μύθος και υπάρχει μόνο στα μοντέλα των Κεντρικών Τραπεζών. Αντίθετα, στην πραγματική οικονομία, των επιχειρήσεων, των νοικοκυριών, των πιστωτικών καρτών και των στεγαστικών δανείων, το χρήμα παραμένει ακριβό.

Και αυτό πνίγει τις όποιες προσπάθειες οικονομικής ανάπτυξης. Ομως, χωρίς ανάπτυξη δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος ανεργίας, χαμηλής κατανάλωσης, χαμηλής κερδοφορίας των επιχειρήσεων, μειωμένων φορολογικών εσόδων για τις κυβερνήσεις. Ενας φαύλος κύκλος ο οποίος αυτοτροφοδοτείται. Ακριβώς όπως συνέβη στη δεκαετία του 1970, ή στην Ιαπωνία μετά το 1990. Το δύσκολο δηλαδή για τις Κεντρικές Τράπεζες σήμερα είναι αφενός πώς θα φθάσει η ρευστότητα στην πραγματική οικονομία και αφετέρουν πώς θα αποφευχθούν τα δύο άκρα μεταξύ αποπληθωρισμού και υπερπληθωρισμού. Παιχνίδι ισορροπίας, το οποίο τρομάζει τις αγορές σήμερα.