Μεταναστευτικό Πρόβλημα σε Ελλάδα και Ευρώπη

Νέα Πολιτική

του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*

Οι μεταναστεύσεις, διαχρονικά και ανεξαρτήτως των αιτίων που τις προκαλούν,  αποτελούν κινητήριο μοχλό αλλαγών στην παγκόσμια ιστορία μέσω συγκρούσεων και ανατροπών, περισσότερο ή λιγότερο βίαιων, ορατών ή μη. Μόνιμη και ριζική επίλυση του μεταναστευτικού προβλήματος είναι ανέφικτη. Κατά συνέπεια, το οξύτατο και πολύπλοκο πρόβλημα της μετανάστευσης που αντιμετωπίζει σήμερα και η ελληνική κοινωνία, δεν είναι ούτε πρωτόγνωρο ούτε και μοναδικό.

Στην Ελλάδα, το θέμα της μετανάστευσης είναι στενά συνδεδεμένο με το δημογραφικό πρόβλημα που επηρεάζεται από πολιτικές αποφάσεις, οικονομικές εξελίξεις, κοινωνικές αντιλήψεις και πολιτισμικές αξίες. Συνοπτικά αναφέρουμε ότι το μεταναστευτικό, το δημογραφικό και οι διαδικασίες απόκτησης ιθαγένειας είναι τρία αλληλένδετα θέματα που επηρεάζουν και καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την μελλοντική πορεία του ελληνισμού. Η εξέταση και κατανόηση των αιτίων και χαρακτηριστικών της σημερινής μεταναστευτικής «εισβολής» αποτελεί και το βασικό πυλώνα σχεδιασμού της αντιμετώπισης της.

Το κράτος οφείλει να χαράξει μια μακροχρόνια στρατηγική αντιμετώπισης του συνολικού προβλήματος λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα που δημιουργεί η φθίνουσα δημογραφική μας κατάσταση, η οικονομική δυσανεξία, οι απειλές ασφάλειας (εσωτερικής-εξωτερικής) και οι διεθνείς υποχρεώσεις μας. Επί της ουσίας, η απόφαση θα κινείται μεταξύ δύο πόλων: της διατήρησης της ιστορικής φυσιογνωμίας του ελληνικού έθνους και των παραδόσεων μας ή της αποδοχής μιας πολυεθνικής κοινωνίας βασιζόμενης σε πολυπολιτισμικές αντιλήψεις. Οποιαδήποτε απόφαση οφείλει να εξασφαλίζει αφενός μεν την αξιοπρεπή αντιμετώπιση των μεταναστών και αφετέρου την ασφάλεια, οικονομική, κοινωνική ευημερία, υγειονομική προστασία, πολιτισμική συνέχεια και εθνική ταυτότητα των γηγενών. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι οποιαδήποτε επιλογή μας ενέχει σημαντικό οικονομικό κόστος είτε αφορά  την παροχή ανθρώπινων συνθηκών διαβίωσης σε ευρωπαϊκά εδάφη, είτε τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στις χώρες τους είτε ακόμη την περιορισμένης αποτελεσματικότητος (αλλά αναγκαία) φρούρηση των συνόρων.

Μερικά ενδεικτικά μέτρα αναφέρονται παρακάτω με την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος να αποτελεί τη μέγιστη προτεραιότητα πολιτείας και κοινωνίας. Η λελογισμένη και υπό προϋποθέσεις χορήγηση της ιθαγένειας με αυστηρά, αντικειμενικά και εξατομικευμένα κριτήρια κρίνεται σκόπιμη ως μέτρο τόνωσης του πληθυσμού. Η ενσωμάτωση επιλεγμένων ατόμων στην ελληνική κοινωνία αποτελεί και το κριτήριο επιτυχίας της προσπάθειας και όχι οι ύποπτες και ανυπόστατες πολιτικές δημιουργίας πολυεθνικών κοινωνιών. Αποδεκτή και η κατόπιν αυστηρής επιλογής χορήγηση άδειας παραμονής και εργασίας (διακρατικές συμφωνίες) σε απολύτως προκαθορισμένο αριθμό ειδικευμένων ατόμων οι οποίοι θα απασχολούνται σε συγκεκριμένους χώρους.

Η θέσπιση κοινών κανόνων στο επίπεδο της ΕΕ και η αναλογική (πληθυσμός, έκταση, οικονομικές δυνατότητες, πολιτιστικοί  παράμετροι) κατανομή των υποχρεώσεων είναι αναγκαία και επιβάλλει την αλλαγή ορισμένων ευρωπαϊκών Συνθηκών.

Αναφορικά με τον τεράστιο αριθμό των ανθρώπων που διασχίζουν καθημερινά τα σύνορα μας, βέλτιστη λύση είναι η δημιουργία συνθηκών αξιοπρεπούς και ασφαλούς διαβίωσης στις χώρες καταγωγής τους. Ο στόχος αυτός προϋποθέτει τη μακροχρόνια οικονομική υποστήριξη των χωρών και τη δημιουργία των θεσμών εκείνων που θα καταστήσουν αποτελεσματική τη διακυβέρνηση τους. Το δέλεαρ της οικονομικής ενίσχυσης (ή και περιορισμών) πιθανόν να οδηγήσει ορισμένες εξ αυτών να προχωρήσουν σε μέτρα ελέγχου των συνόρων και σε σύναψη συμφωνιών επαναεισδοχής. Αντίστοιχη προσπάθεια πρέπει να υπάρξει προς τις χώρες διέλευσης ώστε να αντιμετωπιστούν τα κυκλώματα διακίνησης και να τεθούν εμπόδια στην περαιτέρω προώθηση τους. 

Διακρατικές συνεργασίες και μέτρα φύλαξης δεν θα αποτρέψουν την είσοδο αυτών των ανθρώπων στο έδαφος μας.  Αναγκαιότητα ο άμεσος εντοπισμός και συγκέντρωση τους σε κέντρα υποδοχής επί των συνόρων. Πρώτιστο καθήκον η παροχή πρωτοβάθμιας περίθαλψης, ο υγειονομικός έλεγχος, η καταγραφή, ο κατάλληλος διαχωρισμός και η προσωρινή φιλοξενία τους υπό συνθήκες αξιοπρέπειας σε ελεγχόμενους χώρους. Οι πρόσφυγες και αιτούμενοι ασύλου θα τυγχάνουν της προβλεπόμενης αντιμετώπισης σε διαφορετικούς χώρους όσο το δυνατόν ταχύτερα.

Το μείζον πρόβλημα εντοπίζεται στους χιλιάδες οικονομικούς μετανάστες (λαθρομετανάστες) που ελλείψει χώρων διαμονής αφήνονται ανεξέλεγκτοι να περιφέρονται αβοήθητοι σε αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης. Η μοναδική λύση είναι η πανευρωπαϊκή αναλογική τους παραμονή σε εκατοντάδες  διάσπαρτους ελεγχόμενους χώρους (πιθανόν και σε τρίτες χώρες) με επιδίωξη την επιμόρφωση  και επιλεκτική ενασχόληση μέχρι να  καταστεί δυνατή η επαναπροώθηση τους. Δυνατή η χορήγηση άδειας προσωρινής διαμονής με τη διαμεσολάβηση «εγγυητή». Η διαμονή όλων αυτών των χιλιάδων ανθρώπων σε ελεγχόμενους αξιοπρεπείς χώρους προϋποθέτει τεράστιο κόστος κατασκευής και λειτουργίας των κατάλληλων υποδομών. Πιθανόν δε να θέτει και νομικά και ηθικά προβλήματα καταπίεσης και περιορισμού των δικαιωμάτων των «εγκλείστων». Το θέμα του κόστους της διαμονής θεωρώ ότι είναι διαχειρίσιμο με την προϋπόθεση της αναλογικής συνεισφοράς όλων των αναπτυγμένων χωρών. Επιπρόσθετα, η διαμονή και κατάλληλος χειρισμός τους δύναται να αποτελέσει μηχανισμό οικονομικής ανάπτυξης μέσω αύξησης της απασχόλησης στο τομέα παροχής υπηρεσιών με δεδομένη και τη σωστή αξιοποίηση των κονδυλίων.

Σε τελευταία ανάλυση, κάθε επιλογή ενέχει κόστος, θέτει διλλήματα και δημιουργεί παρενέργειες. Κάθε αρμόδιος πολιτειακός, πολιτικός, κοινωνικός φορέας αλλά και Έλληνας πρέπει να αποδεχθεί τις ευθύνες, υποχρεώσεις και συνέπειες που του αναλογούν. Οποιαδήποτε λύση πρέπει να τύχει της ευρύτερης αποδοχής του ελληνικού λαού, να μην αντιβαίνει το διεθνές δίκαιο και να αποτελεί προϊόν διεθνούς συνεργασίας και συνδρομής ώστε να ενέχει τα εχέγγυα της επιτυχίας. Η ολιγωρία λήψεως αποφάσεων δεν αποτελεί λύση και πολλαπλασιάζει το κόστος μελλοντικής αντιμετώπισης του προβλήματος και τις ενδεχόμενες αρνητικές παρενέργειες προς κάθε κατεύθυνση.

* Υποστράτηγος εα, μέλος του ΕΛΙΣΜΕ