Από τα subprimes... στα τοξικά της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους

sofokleous10

Το πάθημα του 2008 δεν έγινε μάθημα για τους Ευρωπαίους, καθώς τέσσερα χρόνια μετά την εκκωφαντική κατάρρευση της Lehman Brothers, οι ευρωπαϊκές τράπεζες  βιώνουν μια πρωτοφανή κρίση εμπιστοσύνης την ώρα που το μέλλον της ευρωζώνης είναι αβέβαιο.

Το τραπεζικό σύστημα παγκοσμίως εξακολουθεί να λειτουργεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως το 2008, όταν η πτώση της Lehman προκάλεσε την κρίση των ενυπόθηκων δανείων χαμηλής εξασφάλισης, των λεγόμενων subprimes, με τεράστιες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία.

Παρά τις βαρύγδουπες δηλώσεις περί αλλαγών στη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος, η αλήθεια είναι ότι μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί πολύ μικρά βήματα προς την κατεύθυνση της αυστηρότερης εποπτείας των τραπεζών, με τις εποπτικές αρχές να μην είναι σε θέση να ελέγξουν τους τραπεζίτες.

Άλλωστε τα διδάγματα από την αντίδραση των ΗΠΑ στην κρίση των subprimes, κάθε άλλο παρά αισιόδοξα είναι. Τότε η Wall Street και οι τράπεζες διασώθηκαν και στη συνέχεια εξακολούθησαν να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, παρά το ότι ήταν υπεύθυνες για τη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση.

Όσον αφορά ειδικότερα την ευρωζώνη,  η ανάγκη αποσύνδεσης του τραπεζικού συστήματος από τα κράτη μέλη της, μέσω της απευθείας χρηματοδότησή τους από τον ESM, φαντάζει πλέον επιτακτική, κάτι που φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, έστω και τώρα που η τραπεζική κρίση στην Ισπανία απειλεί να τινάξει στον αέρα την ευρωζώνη.

Ο φαύλος κύκλος

Οι τράπεζες της ευρωζώνης, οι οποίες διεσώθησαν κατά τη μεγάλη κρίση του 2008 με παρέμβαση των κυβερνήσεων και των Κεντρικών Τραπεζών, «φορτώθηκαν» στη συνέχεια με κρατικά ομόλογα, τα οποία αποδεικνύεται σήμερα που η κρίση χρέους απειλεί  την επιβίωση του ευρώ, ότι είναι εξαιρετικά επικίνδυνα για τη βιωσιμότητα του τραπεζικού συστήματος.

Ο φαύλος κύκλος στον οποίο έχουν εισέλθει τράπεζες και κράτη-μέλη της ευρωζώνης, πρέπει να σπάσει, όπως διαμηνύει η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαφορετικά θα απειληθεί το μέλλον του ευρώ. Γι αυτό και προτείνει πλέον την απευθείας πρόσβαση των ευρωπαϊκών τραπεζών στα κεφάλαια του μηχανισμού ESM, χωρίς τη μεσολάβηση των κυβερνήσεων, πρόταση βέβαια στην οποία αντιτίθεται σθεναρά το Βερολίνο.

Μπορεί το πρόγραμμα φθηνού δανεισμού της ΕΚΤ (LTRO) να αντιμετώπισε προσωρινά  το τεράστιο πρόβλημα ρευστότητας που αντιμετωπίζουν τα πιστωτικά ιδρύματα της περιοχής, ωστόσο αυτό δεν είναι αρκετό.

Οι ευρωπαϊκές τράπεζες συνολικά, κατέχουν ομόλογα της Ισπανίας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας ύψους 1,2 τρισ. δολαρίων, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών.

Οι ισπανικές τράπεζες έχουν αγοράσει κρατικό χρέος ύψους 90 δις. ευρώ, ενώ οι ιταλικές έχουν στην κατοχή τους ομόλογα του ιταλικού δημοσίου αξίας 86 δις. ευρώ.

Η τραπεζική κρίση έχει μεταδοθεί και στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία στην ουσία έχει μετατραπεί σε μια “bad bank”,  καθώς η έκθεσή της σε κρατικά ομόλογα ανέρχεται στα 200 δισ. ευρώ, μέσω των παρεμβάσεών της στη δευτερογενή αγορά ομολόγων.

Πάντως οι μεγάλες τράπεζες σε Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, έχουν φροντίσει να ξεφορτωθούν τα κρατικά ομόλογα της περιφέρειας,  μειώνοντας  την έκθεσή τους σε Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία.

Μόνο στην Ελλάδα, μείωσαν την έκθεσή τους τα τελευταία δύο χρόνια έως τα τέλη του 2011  πάνω από το μισό στα 68,2, δισ. δολάρια, όπως αναφέρουν τα  στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών.

Την ίδια ώρα, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των τραπεζών βρίσκονται στο κόκκινο, καθώς η ευρωζώνη βυθίζεται στην ύφεση, ενώ η ανεργία καλπάζει, ιδιαίτερα στις αδύναμες δημοσιονομικά χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, με την Ισπανία να κατέχει τη θλιβερή πρωτιά με ανεργία άνω του 25% και την Ελλάδα να ακολουθεί κατά πόδας.

Στη χώρα μας  περισσότερα από 40 δισ. ευρώ δάνεια ήδη δεν εξυπηρετούνται από τους κατόχους τους, ενώ το ποσό αυτό ενδέχεται να αυξηθεί στα  50 δισ. ευρώ εντός του 2012.

Στην Ισπανία, που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή τεράστιο τραπεζικό πρόβλημα, λόγω της «φούσκας» στην αγορά ακινήτων και φαίνεται πως οδηγείται  ολοταχώς στην αγκαλιά της τρόικας,  τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια εκτινάχθηκαν σε υψηλά 18 ετών τον περασμένο Φεβρουάριο, σύμφωνα με τα στοιχεία της ισπανικής κεντρικής τράπεζας.

Η «ωρολογιακή βόμβα» των ληξιπρόθεσμων δανείων στις ισπανικές τράπεζες που συνδέονται με τη «φούσκα» των ακινήτων,   ξεπερνά τα 100 δισ. ευρώ και απειλεί να τινάξει στον αέρα όχι μόνο την Ισπανία αλλά το σύνολο της ζώνης του ευρώ.  Μόνο το «προβληματικό» χαρτοφυλάκιό της  μερικώς κρατικοποιημένης Bankia,  φτάνει τα 32 δισ. ευρώ.

Τα «τοξικά δάνεια» αντιστοιχούσαν τον Μάρτιο στο 8,37% των συνολικών δανείων, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ισπανίας. Το α΄ τρίμηνο του 2012, οι απώλειες από τα τοξικά δάνεια ανήλθαν στα 8,21 δισ. ευρώ, καταγράφοντας άλμα κατά 90% σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2011.

Μεγάλη «πληγή» για το χρηματοπιστωτικό σύστημα αποτελεί και η εκροή καταθέσεων, με το φόβο μιας μαζικής φυγής (bank run) να ελλοχεύει.

Από τα τέλη του 2010 έως τα τέλη του περασμένου Μαρτίου, οι καταθέσεις των νοικοκυριών στις τράπεζες της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Ιταλίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας μειώθηκαν κατά 80,6 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί σε ποσοστό 3,2%., όπως αναφέρουν τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Στον αντίποδα, το ίδιο διάστημα, οι καταθέσεις σε τράπεζες της Γερμανίας και της Γαλλίας αυξήθηκαν κατά 217,4 δισ. ευρώ (6,3%).

Στην Ελλάδα, οι τραπεζικές καταθέσεις μειώθηκαν στα 160 δισ. ευρώ στις 30 Μαρτίου, σημειώνοντας υποχώρηση κατά 75 δισ. ευρώ σε σχέση με το 2009.

Ύστατη προσπάθεια

Ουσιαστικά οι Ευρωπαίοι δεν έχουν κάνει τίποτα όλο αυτό το διάστημα ώστε να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα στη ρίζα του. Τώρα που οι πιέσεις είναι ασφυκτικές κι αντιλαμβάνονται ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για καθυστερήσεις, καθώς η Ισπανία αποτελεί μια «ωρολογιακή βόμβα» που απειλεί να τινάξει στον αέρα το ευρώ, προτείνουν τη δημιουργία τραπεζικής ένωσης, με βάση την απευθείας χρηματοδότηση των τραπεζών από τον ESM.

Αν οι Ευρωπαίοι συμφωνήσουν στη δημιουργία της τραπεζικής ένωσης, θα είναι πιο εύκολο να εγγυηθούν τις καταθέσεις, ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στο λαβωμένο ευρώ.

Παράλληλα, η διάσωση των προβληματικών τραπεζών θα γίνεται μέσω των κεφαλαίων του ESM, ελαφρύνοντας έτσι τα βάρη για τις εθνικές οικονομίες των χωρών που αντιμετωπίζουν σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα. Ιδιαίτερη σημασία έχει η πρόταση της Κομισιόν για μετακύλιση του βάρους της διάσωσης των προβληματικών τραπεζών από τους φορολογούμενους στους ιδιώτες ομολογιούχους.

Πάντως αυτή η πρόταση από την πλευρά της Ευρώπης δεν θα είναι εύκολο να υλοποιηθεί, δεδομένης της αρνητικής στάσης του Βερολίνου, γι αυτό και δεν αναμένονται οριστικές αποφάσεις επί του θέματος στην κρίσιμη Σύνοδο Κορυφής της 28ης-29ης Ιουνίου.