Παρακμή και εμπιστοσύνη

analyst

Ας αναστοχαστεί ο μπλε χάρτης τη νίκη του στο μέλλον, επειδή «όταν κάνεις μια δέσμευση δημιουργείς ελπίδα. Όταν την τηρείς χτίζεις εμπιστοσύνη, όταν δεν την τηρείς γκρεμίζεις την εμπιστοσύνη» και «είναι η αμοιβαία εμπιστοσύνη, περισσότερο από το αμοιβαίο συμφέρον που  συγκρατούν τις ανθρώπινες κοινωνίες». Ακόμα, «παίρνει 20 χρόνια να χτίσεις μια φήμη, λέει ο Warren Buffett και 5 λεπτά για να τη γκρεμίσεις». Τέλος, χρήσιμη για όλους τους υποψήφιους είναι η ρήση του George Eliot «Ποια μοναξιά είναι περισσότερο μοναξιά από την έλλειψη εμπιστοσύνης»;

.Ανάλυση

– της Κατερίνας Μπερλή                                   

Δεν λέμε κάτι νέο αν αναφέρουμε την αρχέγονη αρχή ότι όταν η τροφή σπανίζει, η ζωή του ανθρώπου υπολογίζεται πολύ λίγο. Ή όπως εξελίχθηκε αυτή η βασική αρχή στον πολιτισμό μας, εδώ και τουλάχιστον 5000 χρόνια  Όταν τα κέρδη μειώνονται πάλι η ζωή του ανθρώπου υπολογίζεται πολύ λίγο.

Όταν χάνονταν τα ορυχεία χρυσού από τις κατακτήσεις και δεν γέμιζαν τα θησαυροφυλάκια της Βασίλισσας στην αρχαία Αίγυπτο από τους φόρους του εξωτερικού  ή όταν το ιερατείο αποκτούσε ισχύ και εξουσία και μάζευε τους φόρους, δεν απέμενε τίποτα για τους φτωχούς που επτώχαιναν συνεχώς για να μπορούν έτσι να τρώνε οι θεσμοί. Οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν και πέθαιναν σαν τα μυρμήγκια από την πείνα, τις κακουχίες και τις πολυάριθμες αρρώστιες που δεν ευτύχησαν να γνωρίζουν τα ονόματα τους. Άραγε υπάρχει κάτι σημαντικό για τη ζωή που η εποχή μας να έχει υπερβεί ή να μην απατόμαστε ως προς αυτό;

Κάποτε, γύρω στο 2.150 π.Χ, πάνω από 4.000 χρόνια πριν τις μέρες μας, οι φιλόσοφοι της Αιγύπτου θρηνούσαν για την παρακμή των ανθρώπων. Ένας σοφός ονομαζόμενος Χεχεπέρε Σούμπου επί βασιλείας Σεσώστριος Β’ παραπονιόταν  ότι όλα είχαν λεχθεί από μακρού και ότι οι φιλόλογοι ήταν υποχρεωμένοι να επαναλαμβάνουν όσα είχαν πει οι προηγούμενοι. «Ας είχα στη διάθεση μου-φώναζε μέσα στη δυστυχία του- λέξεις άγνωστες, ας μπορούσα να εκφράσω νέες ιδέες που να μην έχουν παλιώσει ήδη αρκετά και να μην έχουν ειπωθεί κατά κόρον. Κάτι που να μην το έχουν μεταχειριστεί ως τώρα, που να μην το έχουν αναμασήσει οι πρόγονοι μας».

Η μεγάλη χρονική απόσταση των 42 αιώνων που μας χωρίζει από τη ρήση αυτού του σοφού, ο οποίος αναφέρει ως ήδη γερασμένες τις ιδέες (και αναμασημένη την παρακμή) στον καιρό του, μας υποβάλλει αρχικά την απορία να αναλογιστούμε πόσα άραγε χρόνια πριν –εκατονταετίες, χιλιετίες;- θα γεννήθηκαν αυτές οι ιδέες, πόσες παρακμές υπήρξαν έκτοτε. Έπειτα, μας υποβάλλει την ανάγκη να εκφραστούμε σε αυτό το γραπτό, όχι με δικά μας λόγια, αλλά με τα προλεγόμενα πάνω από 4000 χρόνια ρητά και αποφθέγματα σοφών. Η δική μας δουλειά βρίσκεται απλώς στη μεταφορά τους και στη σύνθεση των κειμένων, ώστε να βγάζει νόημα η επίκληση τους στην ανάλυση των σύγχρονων προβλημάτων και γεγονότων. Πολλά από όσα θα αναφέρουμε στηρίζονται στο πολύ σπουδαίο έργο «Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού», του  Will Durant, Μετάφραση Α. Φραγκιά, ΑΦΟΙ ΣΥΡΟΠΟΥΛΟΙ & Κ. ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ, ΤΟΜΟΣ Α’, 1957 από όπου θα μεταφέρουμε αυτούσια αποσπάσματα του συγγραφέα, με τις απαραίτητες προσαρμογές στη γλώσσα που μιλάμε σήμερα.

Πολιτική και κοινωνική παρακμή

Ένας πάπυρος που χρονολογείται από τη Μέση Αυτοκρατορία της αρχαίας Αιγύπτου- περίπου το 2800 π.Χ – καταγγέλλει τη διαφθορά με λέξεις που όλες οι γενιές θα ακούσουν πολλές φορές:

«Σε ποιόν μπορώ να απευθυνθώ σήμερα;

Οι αδερφοί είναι εχθροί

Οι φίλοι δεν αγαπιώνται σήμερα.

 Σε ποιόν μπορώ να απευθυνθώ σήμερα;

Το πονηρό πνεύμα είναι σ’ όλες τις καρδιές,

Ο καθένας κλέβει την περιουσία του γείτονα.

Σε ποιόν μπορώ να απευθυνθώ σήμερα;

Ο καλός άνθρωπος χάθηκε

Ο θρασύς υπάρχει παντού.

 Σε ποιόν μπορώ να απευθυνθώ σήμερα;

Όταν ένας άνθρωπος πρέπει να προκαλεί την αγανάκτηση για την κακή του διαγωγή,

Μόνο το χαμόγελο προκαλεί από τη φρίκη της αδικίας του».

Η αταξία, η βία, η φτώχεια  και η παρακμή χαρακτηρίζουν το τέλος της Αυτοκρατορίας.

Αλλά, ας δούμε τι άποψη έχει για την πολιτική παρακμή, κάποια σύγχρονη μας επιστημονική προσωπικότητα.

«Η Ελλάδα βρίσκεται σε πολιτική παρακμή γιατί: Τα εθνικά θέματα γίνονται πολιτικά

Τα πολιτικά γίνονται κομματικά και Τα κομματικά γίνονται προσωπικά

Μας λείπει η ομαδικότητα», είχε πει παλιότερα  η Αρβελέρ στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, όπως ανέφερε σε πρόσφατη συνέντευξη της (3/6/2019) στην εφημερίδα Καθημερινή.

Μήπως η παραπάνω αιτιολογία της πολιτικής παρακμής, σε πολύ σύντομο χρόνο από όταν ειπώθηκε δεν αφορά σήμερα μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη και στην Αμερική;

Μήπως όμως δεν είναι η αιτία αλλά η έκφραση της παρακμής;

Μήπως το Brexit από εθνικό θέμα δεν έγινε πολιτικό;

Μήπως ο Τράμπ με την Κλίντον δεν είναι στα δικαστήρια επί προσωπικού θέματος (e-mail);

Μήπως δεν έχει κλονιστεί η ομαδικότητα της Ε.Ε –αν ποτέ υπήρξε και αν θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει;

« Σπάνια συναντάμε κοινωνίες που να στηρίζουν τον ηθικό τους κώδικα σε κοινωφελή βάση ευρύτερη από το οικονομικό και πολιτικό συμφέρον της ομάδας».

Ο ηθικός κώδικας της Ε.Ε ποιάς ομάδας το οικονομικό και πολιτικό συμφέρον εκφράζει;

Στη διπλωματία δεν αναγνωρίζουμε ηθική και η πολιτική δεν έχει καρδιά.

Η κυριότερη λειτουργία της ηθικής, όπως ομολογεί με ειλικρίνεια ο πρωτόγονος, είναι να δώσει δύναμη και συνοχή στην ομάδα του, έναντι των άλλων ομάδων. Οι κανόνες διαγωγής και τα ταμπού εφαρμόζονται μόνο για τους ανθρώπους της φυλής του.

Η ηθική πρόοδος στη  ιστορική της ανάπτυξη δε στηρίζεται τόσο στη βελτίωση του ηθικού κώδικα, όσο στην επέκταση της εδαφικής περιοχής στην οποία αυτός εφαρμόζεται.  Έτσι, μερικοί άνθρωποι πέτυχαν να επιβάλλουν την ηθική τους σ’ όλους τους Ευρωπαίους αρχικά, μετά σ’ όλους τους λευκούς και τέλος σ’ όλη την ανθρωπότητα. Αν και οι δύο κώδικες ηθικής διαφέρουν βαθύτατα είναι δύσκολο να αποδείξουμε ότι η σύγχρονη ηθική είναι ανώτερη των πρωτογόνων.

Παρακάτω, όσον αφορά στο αποτέλεσμα της επέκτασης της κρατούσας ηθικής αναφέρει:

Πάντα υπήρξαν ιδεαλιστές στην εποχή μας (1957) που ήθελαν τα αγαπούν όλους τους ανθρώπους όπως τους γείτονες τους και όλες οι γενιές έχουν ακούσει κηρύγματα εν μέσω εθνικισμού και πολέμου. Ίσως ο αριθμός των ατόμων αυτών έχει αυξηθεί.

Άραγε πόσο να έχουν αυξηθεί οι ιδεαλιστές μετά από 60 χρόνια από τότε που γράφτηκε αυτή η φράση;

Μήπως η αύξηση των ιδεαλιστών είναι κι αυτή σύμπτωμα της παρακμής;

Μήπως με το ίδιο θέμα σχετίζεται η πρόσφατη αναμόρφωση του Ποινικού κώδικα που εναρμονίζεται με τις ευρωπαϊκές  ρυθμίσεις;

Μήπως γι’ αυτό το λόγο ο κεντρώος χώρος – κεντροαριστερά, κεντροδεξιά- έχει διευρυνθεί για να καλύψει το μεγάλο όγκο των ιδεαλιστών επεκτεινόμενος  πολύ προς τους δύο πόλους του πολιτικού φάσματος, τους οποίους εξώθησε υπερβολικά στα άκρα (εξ’ ου και τα χαμηλά εκλογικά ποσοστά των άκρων, δηλαδή της αριστεράς και της παραδοσιακής δεξιάς;)

Μήπως γι’ αυτό οι εκλογικές μάχες στο Δυτικό τουλάχιστον κόσμο γίνονται μεταξύ αντιπάλων κομματικών ομάδων που απευθύνονται στον ίδιο μεσαίο χώρο των ιδεαλιστών και γι’ αυτό δεν μπορούν να διαφοροποιηθούν πολύ μεταξύ τους τα κεντρώα κόμματα;

Μήπως γι’ αυτό το κομματικό γίνεται προσωπικό;

Στην κρίση της παρακμής αυξάνεται ο πεσιμισμός.

Στο τέλος της Αρχαίας Αυτοκρατορίας της Αιγύπτου, η οποία ξεκίνησε πριν από 60 αιώνες και της οποίας Αιγύπτου το μεγαλείο του πολιτισμού είναι ασύλληπτο, ο σοφός Ιπούγερ –ο οποίος ήταν προφανώς γέρος και κουρασμένος- θρηνεί για την αύξηση των αυτοκτονιών και γίνεται μισάνθρωπος σαν άλλος Σοπενάουερ «Είθε να έρθει η μέρα κατά την οποία θα παύσει να υφίσταται η ανθρωπότης…). Μας μιλάει για τους σκεπτικιστές. Στις «Συμβουλές» του, ένας μελετητής, ο Breastedπαρατηρεί την πρώτη ένδειξη του κοινωνικού εκείνου ιδεαλισμού, τον οποίο θα ονομάσουμε, όταν τον συναντήσουμε στους Εβραίους, Μεσσιανισμό. Καταλήγει με το όνειρο ενός βασιλέως- φιλοσόφου ο οποίος θα σώσει τους ανθρώπους από το χάος και την αδικία.

Παρομοίως, στη δημοκρατία των ημερών μας το χάος και η αδικία συνεχίζεται. Ο ψηφοφόρος δε, προσέρχεται στις κάλπες το ίδιο μεσσιανικά. Ψηφίζει ένα πολιτικό ελπίζοντας στη σωτηρία όπως πηγαίνει στο γιατρό να του γράψει συνταγή. Περιέργως, η συνταγή (πρόγραμμα σωτηρίας) του υποψηφίου υπολείπεται της αποτελεσματικότητας της ιατρικής συνταγής και σπανίως παρέχεται στον ελπίζοντα κατά τον προεκλογικό αγώνα. Αντ’ αυτού του παρέχεται πλουσιοπάροχα το θέαμα των κοκορομαχιών.

Αποτέλεσμα του πολιτισμού είναι ο μειωμένος αγώνας για την ύπαρξη, το έλλειμμα ομαδικότητας αλλά και δημιουργικότητας. Ο Μaslow είχε παρατηρήσει ότι υπάρχει στον άνθρωπο ένα έμφυτο δυναμικό δημιουργικότητας που κινδυνεύει να καταστραφεί με τον «εκπολιτισμό» του.

Ο αγώνας για την ύπαρξη ευνοούσε το πρωτόγονο κοινοτικό σύστημα. Ο αγώνας για την ιδιοκτησία ταυτίζεται με την ατομοκρατία όπου «βρίσκει στέγη η ατομοκεντρική βαρβαρότητα, η εγωτική ερημία, η ανέραστη ηδονή και η φριχτή μοναξιά» (στο τελευταίο απόσπασμα χρησιμοποιούμε το καλλιεργημένο λεξιλόγιο του καθηγητή- φιλόσοφου  Χρ. Γιανναρά από το άρθρο του «Άσκοπες, ανέλπιδες εκλογές» στην εφημερίδα Καθημερινή της 14/4/2019, καθώς οι λέξεις είναι για τη σκέψη ότι τα εργαλεία για την εργασία).

Ο πρωτόγονος ήταν καλύτερα προετοιμασμένος για τη συνεργασία. Η ιδέα της κοινωνικής αλληλεγγύης εισέδυε ευκολότερα στο μυαλό του διότι πολλοί κίνδυνοι και πολλά συμφέροντα τον συνέδεαν με την ομάδα ενώ αφετέρου τα υλικά αγαθά ήσαν λίγα και δε μπορούσαν να τον χωρίσουν από τα άλλα μέλη.

Η συνεργασία των μελών στο εσωτερικό της ομάδας είναι ο απαραίτητος όρος για τον επιτυχή ανταγωνισμό της με τις άλλες ομάδες. Ο αγώνας για την ύπαρξη δε σταματάει με το θεσμό της αλληλοβοήθειας, αλλά απλώς μετατίθεται και μεταβιβάζεται από το άτομο στην ομάδα. Η ικανότητα ανταγωνισμού μιας ομάδας με άλλες είναι ανάλογος της ικανότητας συνεργασίας των μελών που την απαρτίζουν.

Μήπως επομένως το έλλειμμα αλληλοβοήθειας στην Ευρώπη, όπου ισχυρή Βαυαρία σημαίνει ανίσχυρη Ήπειρο και το εξώφυλλο γερμανικής εφημερίδας προσβάλλει ανερυθρίαστα την Ελλάδα με την Αφροδίτη σε  απρεπή στάση εξασθενεί την ομάδα; Μήπως λοιπόν αυτή η στάση προϊδεάζει για την ανικανότητα της Ε.Ε να ανταγωνιστεί επιτυχώς σε παγκόσμιο επίπεδο;  Μήπως το ίδιο συμβαίνει και τις ΗΠΑ όπου οι ανισότητες υποδηλώνουν κακή συνεργασία; Τα  ποσοστά φτώχιας ήταν το 2017 στο New Hampshire τα χαμηλότερα με 7.7% ενώ στο Mississippi ήταν το ψηλότερο  με 19.8%  Ταυτόχρονα, το Μέσο οικογενειακό εισόδημα στην περιοχή  της Κολούμπια στην Ουάσιγκτον $82,372, ενώ στο Πουέρτο Ρίκο – με το πλούσιο όνομα – το εισόδημα ήταν το φτωχότερο και ανήλθε σε $19,343.

Ο πρωτόγονος ήταν σκληρός γιατί έπρεπε να είναι. Η ζωή του δίδαξε ότι έπρεπε να έχει το χέρι του έτοιμο να χτυπήσει και την καρδιά του αναίσθητη στο θάνατο.

Η πρόοδος της ασφάλειας, του ειρηνικού πνεύματος και των ηθικών αντιλήψεων μετριάζει και μεταμορφώνει τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων όπως και  των πρώτων άγριων θεοτήτων.

Η πρόοδος των ανέσεων και της πολυτέλειας, η εξημέρωση των ηθών και της ηθικής έφεραν το μίσος κατά των πολέμων και την αγάπη της ειρήνης. Ο λαός συνηθισμένος σε μακρά ειρήνη έχει απωλέσει όλες τις πολεμικές του αρετές κι έτσι μια χούφτα Ρωμαίων στρατιωτών μπόρεσε να κατακτήσει ολόκληρη την Αίγυπτο. Ή μια χούφτα Τραπεζίτες μπόρεσε να κατακτήσει την Αμερική, την Ευρώπη και τον κόσμο όλο.

Όταν φτάνουν στη χώρα οι καταχτητές, όπως ο λύκος σε ένα κοπάδι, βυθίζουν τη χώρα στην αποθάρρυνση και σκοτώνουν την τέχνη της. Έπειτα έφθασαν οι Πέρσες, όπως ο λύκος σε ένα κοπάδι, κατέκτησαν την Αίγυπτο, την βύθισαν στην αποθάρρυνση και σκότωσαν την τέχνη της. Έτσι γεννήθηκαν στην ηττημένη και υποταγμένη Ελλάδα ο στωικισμός και ο επικουρισμός (3ο αιώνας π.Χ).Παρατηρούμε τη σύγχρονη «τέχνη». Αντί να πελεκάει στην ανθεκτική και αναλλοίωτη πέτρα και στο διάφανο μάρμαρο τη δύναμη, το σφρίγος, το κύρος, το κάλλος , το πείσμα, το θάρρος και την ευφυΐα του καλλιτέχνη, αποτυπώνει σε εφήμερο ψηφιακό βίντεο το τραύμα της γέννησης, όπως υποδηλώνει το βούρτσισμα ενός ανθρώπινου σκελετού, προκειμένου να συνηθίσει η καλλιτέχνης στην ιδέα του θανάτου (Marina Abramović όπως παρουσιάστηκε στην έκθεση Η ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΒΥΣΣΟΣ 18/11/2016 – 29/01/2017, Ωδείο Αθηνών ). Μήπως αυτή είναι η τέχνη της παρακμής;

Ο Αιγύπτιος ποιητής κάνει αυτό τον ωραίο ύμνο στο θάνατο: «Ο Θάνατος παρουσιάστηκε σήμερα μπροστά μου, σαν το άρωμα λουλουδιών λωτού, ήταν σα να βρέθηκα στην όχθη της μέθης…» Μήπως στην παρατεταμένη παρακμή αρρώστησε κι η φαντασία μας; Μήπως τα πλούτη που ακόμα συρρέουν από τις κατακτήσεις είναι λιγοστά σε σχέση με το ένδοξο παρελθόν ενώ  παράλληλα συσσωρεύονται χωρίς να τροφοδοτούν την τέχνη;

Η ουσία της τέχνης που είναι η έκφραση της κίνησης και της ζωής είναι περιορισμένης διαθεσιμότητας παγκοσμίως. Σπανίζει στη ζωγραφική –μια από τις εξαιρέσεις αποτελεί ίσως ο Bansky, αλλά γιατί όχι και ο δικός μας Αρκάς που συνδυάζει με την πένα του το σχέδιο και το λόγο. Απουσιάζει μια ζωηρότητα σύλληψης, μια έξαρση στο σχέδιο και την εκτέλεση, μια πιστότητα στα δεδομένα της ζωής και της κίνησης των πραγμάτων, μια χαρούμενη υπερβολή του χρώματος και της διακόσμησης που είναι απόλαυση για το μάτι και το πνεύμα.

Ένα έθνος ταπεινωμένο από την ήττα και τη δουλεία είναι ένα έθνος βυθισμένο στην απελπισία, την απαισιοδοξία και τον πεσιμισμό. Παρατηρούμε όμως ότι έτσι εκφράζεται σήμερα στην πλειονότητα του ο ηττημένος και υπερχρεωμένος πλανήτης.

Είναι να απορούμε «για την Εθνική μας μοναξιά και μελαγχολία» όταν μετά τον Χρυσού Αιώνα της ελληνικής αρχαιότητας (5ος αιώνας π.Χ), η πατρίδα μας έγινε μόνιμο θέατρο συγκρούσεων και κυριαρχήθηκε διαδοχικά από αλλεπάλληλους κατακτητές; Όταν σήμερα συνωστίζονται στις στεριές και τις θάλασσες της αγοράζοντας τον πλούτο της έναντι πινακίου φακής οι οικονομικοί κυρίαρχοι αλλά και οι μελλοντικοί κυρίαρχοι; «Κι η πατρίδα μια τοιχογραφία με επιστρώσεις φράγκικες ή σλαβικές που αν τύχει και βαλθείς για να την αποκαταστήσεις πας αμέσως φυλακή και δίνεις λόγο», Οδυσσέας Ελύτης «Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά», 1971.

Σε μια πλάκα από το 2.200 π.Χ που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο του Leyden της Ολλανδίας, αναγράφεται χαραγμένο το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα με το οποίο ο Αιγύπτιος ποιητής προσπαθεί να εμψυχώσει τους συγχρόνους του από την απαισιοδοξία που ήταν πιθανόν συνέπεια της εισβολής των Υξώς:

«Ώσπου να έρθει η μέρα των θρήνων …Συμβούλεψε την καρδιά σου να ξεχάσει, να χαρείς ακολουθώντας την επιθυμία σου, όσο θα ζεις ακόμα… Πλήθυνε τις χαρές σου και μην αφήσεις την καρδιά σου να μαραθεί… Δόξασε την ημέρα μέσα στη χαρά, μη βασανίζεσαι σ’ αυτό τον κόσμο, κανείς άνθρωπος δεν παίρνει μαζί του την περιουσία του… κανένας που πηγαίνει εκεί κάτω δεν ξαναγυρίζει πια…»

Ο συγγραφέας, ωστόσο, συνεχίζει με την ακόλουθη αισιόδοξη ιστορική διαπίστωση:

Οι περίοδοι όμως αυτές δε διαρκούν επί πολύ, διότι η ελπίδα θριαμβεύει επί της σκέψης. Το πνεύμα επανέρχεται στο συνηθισμένο του ρόλο, του υπηρέτη της δράσης και η θρησκεία αναγεννιέται για να δώσει στον άνθρωπο, με τη βοήθεια της φαντασίας, την παρόρμηση που είναι απαραίτητη για τη ζωή και την εργασία.

Εμπιστοσύνη και εκλογές

Οι  νικητήριες δηλώσεις όλων των πολιτικών αρχηγών και των κομματικών τους στελεχών, γιατί όπως φαίνεται κανείς δεν έχασε, όπως τουλάχιστον είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν εμπιστευτούμε τα λεγόμενα των πολιτικών, σχολιάστηκαν αρκετά.

Αρχικά, θαυμάζουμε την επιδεξιότητα με την οποία χρησιμοποιούν οι πολιτικοί τη γλώσσα στην προσπάθεια τους να πείσουν αυτούς τους ίδιους κατά πρώτο λόγο.  Πάραυτα, παρά τα παιχνίδια με τη γλώσσα, είναι αναντίρρητο γεγονός ότι τις εκλογές τις κερδίζει αυτός που κερδίζει την εμπιστοσύνη. Και τις χάνει αυτός που χάνει την εμπιστοσύνη. Χωρίς την εμπιστοσύνη δεν υπάρχει τίποτα.

Από αυτό το μικρό θέμα, δηλαδή την άρνηση αναγνώρισης της ήττας- τι συμπεράσματα βγάζουμε γι’ αυτούς τους πολιτικούς; Όταν κάποιος που έχει χάσει την εμπιστοσύνη συνεχίζει  με τις δηλώσεις του να κάνει λάθη, δεν συναισθάνεται ότι «η εμπιστοσύνη είναι σαν τη γόμα. Μικραίνει και μικραίνει μετά από κάθε λάθος». Ακόμα, δεν έχει αντιληφθεί ότι «Μπορεί να κοροϊδεύεις λίγους για πολύ και πολλούς για λίγο, αλλά δεν  μπορείς να τους κοροϊδεύεις όλους για πάντα», όπως είχε πει ο σοφός Αβραάμ Λίνκολν. Τέλος, «αν κάποιος δεν είναι άξιος για τα μικρά ζητήματα, δεν είναι άξιος και για τα μεγάλα».

Ο Σύριζα ας θυμάται το Νίτσε « Δε θύμωσα γιατί μου είπες ψέματα, αλλά γιατί από δω και μπρος δεν μπορώ να σε εμπιστεύομαι» και ότι η κοινή γνώμη μίλησε λέγοντας «σε εμπιστεύτηκα, αλλά τώρα τα λόγια σου δε σημαίνουν τίποτα, γιατί οι πράξεις σου είπαν την αλήθεια». Η κοινή γνώμη είναι κατά τον Μέγα Ναπολέοντα «μια αόρατη, μυστηριώδης δύναμη, στην οποία τίποτα δεν μπορεί ν’ αντισταθεί. Τίποτα δεν είναι πιο ευμετάβλητο, πιο συγκεχυμένο και πιο ισχυρό. Όσο ιδιότροπη όμως κι αν είναι, είναι παρά ταύτα αληθινή, συνετή, δίκαιη πιο συχνά απ’ ό,τι νομίζουμε. Οι άνθρωποι δεν είναι τόσο αχάριστοι όσο λένε. Αν συναντάμε την αχαριστία τόσο συχνά, λέει, είναι γιατί συνήθως ο ευεργέτης απαιτεί περισσότερα απ’ όσα προσφέρει».

Το παραπάνω απόφθεγμα βέβαια απευθύνεται σε όλα τα κόμματα του μεσαίου χώρου, τα οποία εκφράζουν επανειλημμένα το φόβο τους για την άνοδο του λαϊκισμού. Γιατί, όπως διαβάσαμε «οι χαμηλότερης εκπαίδευσης ψηφοφόροι στήριξαν με θέρμη τον Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, το Φάρατζ στη Βρετανία, τη Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, όχι γιατί «καταλάβαιναν λιγότερα», όπως κάποιοι είχαν σχολιάσει. Αλλά, γιατί αυτοί ένιωσαν ξεχασμένοι από το σύστημα, απειλημένοι από την παγκοσμιοποίηση και τη μεταφορά θέσεων χαμηλής ειδίκευσης σε χώρες του εξωτερικού ή την αυτοματοποίηση». Οι ψηφοφόροι ακολουθούν μεσσιανικά αλλά, αν οι ηγέτες δεν μπορούν να λύσουν ή να παλέψουν για να λύσουν αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα που τους αφορούν, τι έννοια έχει η έκφραση του φόβου; Ή μάλλον ποια άλλη έννοια έχει εκτός της προσπάθειας συσπείρωσης του δημοκρατικού κόσμου του κεντρώου χώρου για άγρα ψήφων. Ή πιο απλά, ποια άλλη έννοια έχει από την απόκρυψη της αλήθειας. Το ίδιο βέβαια αφορά τα κόμματα και τους σχηματισμούς τόσο της αριστεράς όσο και τους ακραίους λαϊκιστές, γιατί «οι άνθρωποι εμπιστεύονται τ’ αυτιά τους λιγότερο από τα μάτια τους», όπως έχει πει ο Ηρόδοτος. Για το λόγο αυτό από την πρώτη Κυριακή εκλέχθηκαν, ανεξαρτήτως της πολιτικής τους ένταξης, τόσο ο δήμαρχος της Πάτρας κ. Κ. Πελετίδης (ΚΚΕ) με 70% όσο και ο δήμαρχος του Περιστερίου κ. Α. Παχατουρίδης (ανεξάρτητος που παλαιότερα είχε υποστηριχθεί από τη ΝΔ) με 74%. Επειδή, «η εμπιστοσύνη αρχίζει με την αλήθεια και τελειώνει με την αλήθεια».

Η Ν.Δ πανηγύρισε όταν ο χάρτης έγινε μπλε, αλλά δεν υπήρχε άλλος χρωματιστός χάρτης για να αποτυπώσει την αποχή- απογοήτευση- πεσιμισμό των πολιτών, ως ένδειξη της πολιτικής παρακμής. Το εκλογικό μας σύστημα μετρά την ποσότητα των φωνών, οπότε οι έντονοι πανηγυρισμοί κατά τα βορειοαμερικανικά πρότυπα δεν έχουν έννοια  όταν λιγότεροι από 6/10 ψήφισαν στις ευρωεκλογές και 45/100 ψήφισαν τη δεύτερη Κυριακή στις δημοτικές εκλογές (32/100 στο Δήμο Αθηναίων). Αν το εκλογικό μας σύστημα ήταν διαφορετικό, δε θα έπρεπε να πανηγυρίζουν –και δικαίως- οι οπαδοί της αποχής; Αλλά βέβαια, θα πείτε, αυτοί πώς να πανηγυρίσουν αφού οι απογοητευμένοι δεν ασκούν εξουσία, διότι περί αυτού πρόκειται. Οι αγανακτισμένοι έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους. Αυτό υποδηλώνει όμως, σύμφωνα με μια εγγλέζικη παροιμία, ότι «είναι ίδια αποτυχία να εμπιστεύεσαι τον καθένα με το να μην εμπιστεύεσαι κανένα.

Ας αναστοχαστεί ο μπλε χάρτης τη νίκη του στο μέλλον, επειδή «όταν κάνεις μια δέσμευση δημιουργείς ελπίδα. Όταν την τηρείς χτίζεις εμπιστοσύνη, όταν δεν την τηρείς γκρεμίζεις την εμπιστοσύνη» και «είναι η αμοιβαία εμπιστοσύνη, περισσότερο από το αμοιβαίο συμφέρον που  συγκρατούν τις ανθρώπινες κοινωνίες». Ακόμα, «παίρνει 20 χρόνια να χτίσεις μια φήμη, λέει ο Warren Buffett και 5 λεπτά για να τη γκρεμίσεις».

Τέλος, χρήσιμη για όλους τους υποψήφιους είναι η ρήση του George Eliot «Ποια μοναξιά είναι περισσότερο μοναξιά από την έλλειψη εμπιστοσύνης»;

Οι  πολίτες, κατά κανόνα ακολουθούν το γνωμικό «ο καλύτερος τρόπος για να μάθεις να εμπιστεύεσαι κάποιον είναι να τον εμπιστευθείς». Δυστυχώς όμως κάποιος μαθαίνει με το δύσκολο τρόπο κι άλλος με τον εύκολο τρόπο. Για τη διευκόλυνση της μάθησης, ο Σαίξπηρ είχε πει «Μην εμπιστεύεσαι το πρόσωπο που έσπασε την πίστη του μια φορά» και ο Νίτσε «Μην εμπιστεύεσαι αυτούς που το κίνητρό τους να τιμωρήσουν είναι ισχυρό».  Μια Αφρικάνικη παροιμία λέει «Να είσαι προσεκτικός όταν ένας γυμνός σου δίνει το πουκάμισο του», αλλά παράλληλα ο Thomas Jefferson αναφέρει «Δεν έχω παρατηρήσει την εντιμότητα του ανθρώπου να αυξάνει με τα πλούτη του». Παραμονές των εκλογών ανοίγουν οι κάνουλες των υποσχέσεων. «Μην εμπιστεύεσαι μια υπόσχεση, αν αυτός που την κάνει είναι ερωτευμένος, πιωμένος, πεινασμένος ή υποψήφιος στις εκλογές» ή όπως αλλιώς είχε πει ο Αίσωπος «Ποτέ μην εμπιστεύεσαι τη συμβουλή ενός ανθρώπου που είναι σε αδυναμία». Ο πολιτικός αποκτά τη δύναμη που του δίνει ο πολίτης μετά την εκλογή του. Γι’ αυτό ο Δημόκριτος συμβουλεύει «Μην εμπιστεύεσαι τους πάντες αλλά, αυτούς που το αξίζουν. Το πρώτο είναι ηλιθιότητα, το δεύτερο είναι σημάδι φρόνησης».

Τελικά, μάλλον θα συμφωνήσουμε όλοι με τον Χεχεπέρε Σούμπου. Όλα έχουν λεχθεί από μακρού. Απλά, τα ξεχνάμε.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν αποκλειστικά τους συγγραφείς τους. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες των συνεργατών της.