Iατρική : Ιερή αγελάδα – μέσο κοινωνικής υποταγής

Ελεύθερη Λαική Αντιστασιακή Συσπείρωση

Του Louis Rationero

Mέλους της ΕΛ.Λ.Α.Σ

Εδώ και χρόνια η ιατρική αρρωσταίνει περισσότερους ανθρώπους απ’ όσους θεραπεύει. Έχει γίνει η πιο σπάταλη, ρυπαντική και παθογενής απ’ όλες τις βιομηχανίες. Με τον ισχυρισμό ότι θεραπεύει τον κάθε άνθρωπο, σε κάθε περίπτωση και πληθυσμούς όλο και πιο φιλάσθενους, συγκαλύπτει τις βαθιές αιτίες των ασθενειών τους, που είναι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές. Με τον ισχυρισμό ότι ανακουφίζει όλους τους πόνους και τις αγωνίες, ξεχνά ότι ,σε τελική ανάλυση, τα άτομα έχουν ερειπωθεί στο σώμα και στον ψυχισμό τους εξ αιτίας του τρόπου ζωής.

Η ιατρική, βοηθώντας να ανέχονται ότι τους καταστρέφει, συντελεί σ’ αυτήν την καταστροφή. Γιατί περισσότερο και από την ταχύτητα ,το σχολείο, τα μεγα-όργανα της μεγα-βιομηχανίας, η ιατρική είναι μια ιερή αγελάδα. Από όλα τα μέσα της κοινωνικής υποταγής και αποξένωσης, η ιατρική -που επιτίθεται στις βαθύτερες πηγές της δυνατής αυτονομίας μας : στη σχέση μας με το κορμί, με την ζωή, με τον θάνατο- είναι το όργανο το οποίο τιμούμε με το  μεγαλύτερο κύρος.


Η ίδια η ιατρική συμβάλλει με δύο τρόπους στον πολλαπλασιασμό των ασθενειών :

α) Σαν κοινωνικός θεσμός, έχει επιφορτισθεί με τον μετριασμό των συμπτωμάτων που κάνουν τους αρρώστους ακατάλληλους για τον ρόλο που η κοινωνία τους αναθέτει. Παρακινώντας τους ανθρώπους να πάνε στον γιατρό, η κοινωνία τους αποτρέπει να ασχοληθούν με τις βασικές και μόνιμες αιτίες της κακοδιαθεσίας τους. Με το να μεταχειρίζεται τις αρρώστιες σαν ατομικές και τυχαίες ανωμαλίες , η ιατρική καλύπτει τις δομικές αιτίες τους και μεταμορφώνεται σε μία τεχνική που κάνει παραδεκτά τα απαράδεκτα.

β) Στην υπηρεσία μιας μυθικής ιδέας για την υγεία, η ιατρική κάνει να πιστεύουμε ότι η υγεία μπορεί να αγοραστεί : ότι θα μπορούσε να εξαρτηθεί από την κατανάλωση εξειδικευμένων φροντίδων και φαρμάκων και ότι κάθε όργανο και βιολογικό περιστατικό ,κάθε ηλικία, κάθε πάθηση και η ίδια η αγωνία, θα μπορούσαν να έχουν κάποιον ειδικό. Ενθαρρύνοντας έτσι την ιατρική εξάρτηση τόσο των υγιών ανθρώπων όσο και αρρώστων, η ιατρική κατεβάζει το όριο της αρρώστιας και προσθέτει τα δικά της δηλητήρια, στα δηλητήρια του βιομηχανικού τρόπου ζωής.


Το να έχει κανείς καλή υγεία, είναι συνώνυμο του να είναι ικανός ν’ αποδέχεται την αρρώστια, όπως εξ’ άλλου και την φτώχεια, τα γηρατειά, την αλλαγή, την αγωνία του θανάτου. Πολλαπλασιάζει τους αρρώστους δημιουργώντας την δομική ιατρογένεια : ο δομικός δηλαδή ενστερνισμός της αρρώστιας από το ιατρικό κατεστημένο.
Δεν είναι υπερβολικό να δούμε στην ιατρική έναν μηχανισμό ιδιαίτερα αποτελεσματικό κι επίφοβο, κοινωνικής προσαρμογής των ατόμων , κι επομένως καταπίεσης των κοινωνικών παρεκκλίσεων κι εξεγέρσεων. Όταν η ιατρική ισχυρίζεται ότι περιθάλπει ακόμα και τις πιο δύσκολες αρρώστιες, σαν να επρόκειτο για εσωτερικές αρρυθμίες του οργανισμού, όπου μία χημική ενέργεια θα μπορούσε να έχει πλήρη επιτυχία, ενεργεί ως υπερασπιστής στην πραγματικότητα, της υπάρχουσας κατάστασης πραγμάτων :
έχει συνεπώς σαν αξίωμα, ότι η αρρώστια είναι συνυφασμένη με τον άρρωστο οργανισμό κι όχι με τον χώρο εργασίας και διαβίωσης και με αυτό το γεγονός θέτει εκτός θέματος τους τρόπους ζωής και εργασίας εναντίον των οποίων ο οργανισμός εξεγείρεται ή αμύνεται με ένα είδος συμβολικής απεργίας. Όταν για παράδειγμα, μία συγκολλήτρια της ηλεκτρονικής βιομηχανίας, υποφέρει από πονοκεφάλους , από ζαλάδες, από απώλειες όρεξης, από κατάθλιψη, υποφέρει από μία αρρώστια από την οποία θα έπρεπε να την θεραπεύσουμε;

Σίγουρα όχι : αυτή η εργάτρια ( και οι περισσότεροι συνάδελφοι της ) υποφέρει από τη εργασία της, κι αυτήν την εργασία χρειάζεται να καταπολεμήσουμε ή να καταστρέψουμε, όχι τα νοσηρά προβλήματα που προκαλεί.

Τα τελευταία είναι μόνο υγιείς αντιδράσεις, με τις οποίες αμύνεται ο οργανισμός απέναντι στις αβάσταχτες επιθέσεις που η διαδικασία της εργασίας τον αναγκάζει να υφίσταται. Όταν η ιατρική επιχειρεί να καταπολεμήσει ή να απαλύνει

με ναρκωτικά τα συμπτώματα οδύνης που προκαλούνται από μια παθογενή κατάσταση, συντελεί ενεργά σε μια καταπιεστική λειτουργία : πνίγει την οργανική διαμαρτυρία για να επαναφέρει όσο πιο γρήγορα γίνεται τον <<άρρωστο>>, αυτόν τον απροσάρμοστο, τον <<ανώμαλο>>, στην καθεστηκυία κατάσταση πραγμάτων. Προωθώντας μέχρι τα άκρα αυτήν την ανομολόγητη λογική της ιατρικοποιημένης παρέμβασης, κάθε απόκλιση, αίσθημα εγκατάλειψης, διαμαρτυρία, εξέγερση, θα θεωρείται σαν παθολογική ένδειξη που εναντίον της θα κληθεί να επέμβει.

Πως γίνεται, με εξαίρεση κάποιες μικρές ομάδες, να μην ενώνονται οι γιατροί σε ομάδες, πάνω σε τοπικό σχεδιάγραμμα, για να κινητοποιηθούν ή να καλέσουν τον πληθυσμό σε κινητοποίηση εναντίον των προσβολών της υγιεινής και της υγείας του λαού, εναντίον της βιομηχανικής μόλυνσης, εναντίον των παθογενών συνθηκών εργασίας; Πως γίνεται και οι ιατρικοί σύλλογοι δεν έχουν συγκροτηθεί σαν δημόσιοι κατήγοροι της υγιεινής διατροφής και της καταστροφικής χημικοποίησης των τροφών, της γεωργίας και της κτηνοτροφίας;

Πως παραβλέπουν και δεν αντιδρούν στο γεγονός ότι η εισπνοή του αερίου ( της τήξης των μετάλλων, του ζεστού λαδιού, του κάρβουνου), της σκόνης ( από αμίαντο, βαμβάκι, γρανίτη) ήταν είναι εξαιρετικές επικίνδυνες για την υγεία; Δεν αρνούνται να αποκαλέσουν <<ασθένειες>> τις αναπότρεπτες εκφυλιστικές διαδικασίες (την  αρτηριοσκλήρυνση, την υπέρταση, τα αρθριτικά, κλπ. ) για τον λόγο μόνο ότι δέχονται σαν <<κανονικό>>, έναν τρόπο ζωής που ευνοεί αυτές τις παθήσεις. Η βαθύτερη λογική αυτής της ιατρικής προσέγγισης δεν μπορεί να κατανοηθεί παρά μόνον αν τοποθετηθεί στο σύμπλεγμα των σχέσεων, και ειδικότερα, των γενικευμένων  εμπορευματικών σχέσεων της μισθωτής εργασίας.

Όπως ακριβώς ένας εξειδικευμένος θεσμός (το σχολείο) δεν μπορεί στην πραγματικότητα να εκπαιδεύσει όταν η κοινωνική ζωή (δουλειά-φαί-ύπνος) παύει να έχει παιδευτικό ρόλο, έτσι και η ιατρική δεν μπορεί να δώσει την υγεία που ο τρόπος ζωής και το περιβάλλον που ζούμε την καταστρέφουν. Οι άνθρωποι δεν αρρωσταίνουν μόνο από κάποια εξωτερική και ατυχή προσβολή, που μπορεί να θεραπευτεί μέσω τεχνικών φροντίδων, αλλά αρρωσταίνουν πιο συχνά από την κοινωνία και την ζωή που κάνουν. Μία ιατρική που ισχυρίζεται ότι θεραπεύει τις αρρώστιες χωρίς να την απασχολεί η κοινωνική τους προέλευση δεν μπορεί παρά να είναι μία πολύ ύποπτη κοινωνική λειτουργία. Αλλά αντί να κρίνουμε , θα ήταν καλύτερα να ρωτήσουμε : γιατί η ιατρική είναι αυτό που είναι; Γιατί το κοινό έχει πάντα μία ακόρεστη δίψα γι’ αυτήν; Η <<από-ιατρικοποίηση>> της υγείας, ο <<από-επαγγελματισμός>> της περίθαλψης είναι άραγε φαντασιώσεις;

Αυτός ο από-επαγγελματισμός της ιατρικής δεν πρέπει να σημαίνει ότι αρνούμαστε την επιδεξιότητα και τις αναγνωρισμένες ικανότητες των ειδημόνων που μπορεί να χρειάζονται τα άτομα, σε εξαιρετικές περιστάσεις. Σημαίνει ότι η προσφυγή στους επαγγελματίες πρέπει να είναι περιστασιακή και μειωμένη στο ελάχιστο. Γιατί, η κοινωνία που θα παρέχει στα μέλη της άριστη υγεία δεν είναι αυτή που θα τα παραδώσει σε έναν γιγάντιο μηχανισμό επαγγελματιών θεραπευτών.

Αντίθετα, είναι εκείνη που <<κατανέμει>> σε ολόκληρο τον πληθυσμό τα μέσα και την ευθύνη της προστασίας της υγείας και της αντιμετώπισης της αρρώστιας. Οι άνθρωποι που είναι καλά δεν χρειάζονται την επέμβαση αυθεντιών για να ζευγαρώσουν, να κάνουν παιδιά, να αποδεχθούν την ανθρώπινη συνθήκη και να πεθάνουν. Οι υγιείς άνθρωποι δεν είναι άνθρωποι με καλή περίθαλψη αλλά άνθρωποι που μένουν σε υγιεινά σπίτια, διατρέφονται υγιεινά, σε έναν χώρο διαβίωσης που τους επιτρέπει να γεννούν, να μεγαλώνουν, να εργάζονται και να πεθαίνουν, με την υποστήριξη ενός πολιτισμού που ευνοεί την συνειδητή παραδοχή των ορίων.

Όλοι οι παλιότεροι από τον δικό μας πολιτισμό είχαν διαμορφώσει μια ζωή που συμφωνούσε αβίαστα με την πραγματικότητα αυτών των ορίων, αναπόφευκτων και αναγκαίων. Η τέχνη να παραμείνεις σε υγιή κατάσταση ταυτιζόταν με την τέχνη να ζεις, με κανόνες που περιείχαν κυρίως τον τρόπο του να κοιμάσαι, να τρως, να αγαπάς, να εργάζεσαι, να παίζεις, να ονειρεύεσαι και να υποφέρεις. Ο εκβιομηχανισμός έσπασε αυτήν την ενότητα σ’ όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες. Είναι εύκολο να κατανοηθεί το γιατί : με την γενίκευση της μισθωτής εργασίας, οι εργαζόμενοι παύουν να είναι κύριοι της διάρκειας, της έκτασης, του ρυθμού και τω συνθηκών εργασίας τους. Δεν μπορούν πια, όπως οι καλφάδες και οι ιδιοκτήτες αγρότες, να ρυθμίζουν ανάλογα με τις ανάγκες τους την διάρκεια της προσπάθειας τους και των διαλειμμάτων τους, της ανάπαυσης, του ύπνου. Επειδή δεν διαθέτουν την δυνατότητα να ρυθμίζουν την ζωή τους, δεν διαθέτουν και την κουλτούρα και την υγιεινή της εργασίας.

Φθάνοντας στην καρδιά του προβλήματος, αντιλαμβανόμαστε ότι σε μια παθογενή κοινωνία η υγεία αποτελεί πολιτικό καθήκον. Ένα καθήκον που συνίσταται στην ικανότητα προσαρμογής σε ένα περιβάλλον που αλλάζει (μέχρις ενός ορίου φυσικά), στην ικανότητα να μεγαλώνουμε, να γερνάμε, να γιατρευόμαστε όταν έχουμε προσβληθεί, να γεννάμε, να αντικρίζουμε ειρηνικά τον θάνατο… Ο σύγχρονος άνθρωπος γεννιέται στο νοσοκομείο, περιθάλπεται στο νοσοκομείο όταν είναι άρρωστος, ελέγχεται στο νοσοκομείο για να δει αν έχει καλή υγεία, εισάγεται στο νοσοκομείο για να πεθάνει σύμφωνα με τους κανόνες.

Έχασε όλα τα θεμέλια της κυριαρχίας του αποκτώντας εξάρτηση για όλες τις ανάγκες του, από εμπορικά αγαθά και υπηρεσίες που με την σειρά τους εξαρτώνται από θεσμικά όργανα που ξεφεύγουν από τον έλεγχο και την κυριαρχία του και που συνεπάγονται την εξάρτηση , την σπανιότητα και την στέρηση. Κλινικές πλουσίων και νοσοκομεία φτωχών, άνιση πρόσβαση, ανάλογα με την κοινωνική βαθμίδα και την περιουσία, στα πιο ακριβά όργανα, τα φάρμακα και τις θεραπευτικές αγωγές.

Είναι πια καιρός να αναθεωρήσουμε την ιατρική ή πιο σωστά αυτούς που καθορίζουν τι είναι υγεία και τι αρρώστια. Η διάλυση του μονοπωλίου των γιατρών στους τομείς της υγείας και της αρρώστιας , η διάλυση του ιατρικού μηχανισμού με ειδικότητες κι εξουσίες που ασκεί κοινωνικό έλεγχο και ιατρικοποιεί την ζωή. Σε μία επαναστατική προοπτική, η υγεία και το πρόβλημα της πρέπει να πηγάζουν όχι από τον γιατρό και την ιατρική αλλά από την υγιεινή : η ιατρική είναι στην πραγματικότητα ένα σύνολο από φροντίδες και κωδικοποιημένους χειρισμούς που παρέχει στους ανθρώπους ένα σώμα  εξειδικευμένων επαγγελματιών.

Η υγιεινή είναι ένα σύνολο οδηγιών και κανόνων που οι άνθρωποι ακολουθούν για να διατηρήσουν και να ανακτήσουν την υγεία τους. Όταν η ιατρική γνώση αποτελεί τμήμα του λαϊκού πολιτισμού, οι κανόνες της υγιεινής αποκτούν την μεγαλύτερη χρησιμότητα. Μία υγιής σχέση με την αρρώστια και την υγεία δεν θα μπορέσει να υπάρξει παρά μόνον όταν θα έχουν εξαφανισθεί, μαζί με την μισθωτή εργασία, οι <<ανθυγιεινές>> σχέσεις που (με την υποστήριξη των ιατρικών θεσμών και βιομηχανιών) διαμορφώνουν τον ιστό της σημερινής κοινωνίας. Η εξαφάνιση αυτών των ανθυγιεινών σχέσεων θα είναι έργο ανδρών και γυναικών, που στα πλαίσια αυτής της κοινωνίας, θα έχουν μετατρέψει σε μόνιμους κανόνες δράσης και συμπεριφοράς την ελπίδα τους για ατομική και συλλογική αυτονομία, για την εξυγίανση του περιβάλλοντος και τρόπου διαβίωσης, την εγκαθίδρυση σχέσεων αδελφότητας και αλληλοβοήθειας.

Αυτή η <<επαγγελματική>> ιδεολογία του ιατρικού κατεστημένου λειτουργεί εναντίον της κοινωνικής χρησιμότητας, αυτή η μανδαρινική ιδεολογία που, εκτός από τα κοινωνικά και υλικά προνόμια, διεκδικεί για τους κατόχους ειδικών γνώσεων το δικαίωμα να αισθάνονται υπεύθυνοι μόνο απέναντι στους ομοίους τους κι όχι στον διπλανό τους κι ούτε βέβαια απέναντι στον λαό.

Η υποταγή στην ιατρική αυθεντία συμπορεύεται με την υποταγή στην τεχνοκρατική εξουσία.

ΠΗΓΕΣ :  
1.”Ιατρική Νέμεση” του Ivan Illich. (Nemesis medicale),
2.”Φαρμακευτική Εισβολή” των Jean-Pierre Dupuy και Serge Karsenty (L’ invasion phamaceutigue)