ΕΟΖ: H νέα αποικιοκρατία

ΕΛευθερη Λαικη Αντιστασιακη Συσπειρωση

Toυ Άρη Χατζηστεφάνου

Η εμπειρία από τις Ειδικές Οικονομικές Ζώνες παραπέμπει σε εργασιακά κάτεργα με τεράστια επιβάρυνση για την οικονομία της χώρας υποδοχής.

Οι νεαρές εργάτριες ξυπνούν πολύ πριν ανατείλει ο ήλιος στο Ταμπαράμ της Ινδίας. Ένα φορτηγάκι τις μεταφέρει σε απόσταση 60 χιλιομέτρων μέχρι την ειδική οικονομική ζώνη του Μαντράς. Από εκεί μοιράζονται στα περίπου 100 εργοστάσια και χάνονται ανάμεσα σε άλλους 22.000 εργάτες. Τα γραφεία εύρεσης εργασίας που τις είχαν προσεγγίσει ζητούσαν εργαζόμενους που θα δέχονταν συμβόλαια πολύ μικρής διάρκειας, κυρίως όμως ζητούσαν επίμονα γυναίκες. Τότε δεν ήξεραν γιατί. Μετά κατάλαβαν.

Για τους εργοδότες του Μαντράς το γυναικείο εργατικό δυναμικό είναι πιο αποδοτικό και «ασφαλές». Δουλεύουν 10 με 12 ώρες κάθε μέρα παίρνοντας κάτι λιγότερο από το βασικό μισθό. Κυρίως όμως φοβούνται να έρθουν σε επαφή με τα συνδικάτα, που μάχονται για καλύτερες συνθήκες εργασίας. «Όταν επισκεπτόμαστε τα εργοστάσια βλέπαμε γυναίκες που κυριολεκτικά έτρεχαν φοβισμένες για να μας αποφύγουν» έλεγε πριν από μερικά χρόνια ένας Ινδός συνδικαλιστής. Αυτή ήταν και η μεγάλη «επιτυχία» των εκατοντάδων ΕΟΖ που δημιουργήθηκαν στην Ινδία μετά το 2005 – να δημιουργήσουν μια ζώνη όπου δεν θα τηρούνται ούτε στοιχειώδη εργασιακά δικαιώματα.

Παρά την περί του αντιθέτου κοινή πεποίθηση οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε αυτές τις ΕΟΖ δεν δίνουν ιδιαίτερα πιο χαμηλούς μισθούς στους εργαζομένους τους. Φροντίζουν όμως οι εργαζόμενοι να αφήσουν έξω από την πύλη του εργοστασίου κάθε εργασιακό δικαίωμα και κάθε έννοια ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Το διάλλειμα για φαγητό θεωρείται πολυτέλεια ενώ οι συχνές επισκέψεις στην τουαλέτα μπορεί να τιμωρηθούν με μείωση μισθού. Πολλές εργάτριες υποστηρίζουν ότι αν κάποια μέρα δεν πετύχουν τους στόχους παραγωγής που έχουν θέσει οι εργοδότες τους οι φύλακες τους απαγορεύουν να χτυπήσουν την κάρτα κατά την έξοδο και έτσι χάνουν ολόκληρο το μεροκάματο.

Προκειμένου να εμποδίσει τα συνδικάτα να οργανώσουν τις εργάτριες η ινδική κυβέρνηση ψήφισε από το 2006 ειδική νομοθεσία που απαγορεύει στις υπάρχουσες συνδικαλιστικές ενώσεις να δραστηριοποιηθούν στο εσωτερικό των ΕΟΖ. Θεωρητικά οι εργαζόμενοι έχουν το δικαίωμα να δημιουργήσουν τις δικές τους ενώσεις μέσα στα εργοστάσια, πρακτικά όμως γνωρίζουν ότι μια τέτοια κίνηση μπορεί να οδηγήσει σε άμεση απόλυση.

Η κατάσταση στις ΕΟΖ της Ινδίας έφτασε σε τέτοιο σημείο ώστε προκάλεσε ακόμη και την αντίδραση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου! Οι ενστάσεις του Ταμείου βέβαια, όπως και άλλων οικονομικών οργανισμών του εξωτερικού, δεν αφορούσαν τα δικαιώματα των εργαζομένων αλλά το γεγονός ότι οι ΕΟΖ μετατράπηκαν σε θύλακες κερδοσκοπίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ινδία μια Ειδική Οικονομική Ζώνη μπορεί να πάρει άδεια ακόμη και αν καταλαμβάνει μόνο δέκα στρέμματα τη στιγμή που στην Κίνα οι ΕΟΖ καταλαμβάνουν εκτάσεις που ξεπερνούν και τα 40.000 στρέμματα. «Τους έκαναν δώρο τη φορολογία χωρίς να εξασφαλίσουν ούτε ένα πλεονέκτημα» ήταν η χαρακτηριστική δήλωση που έκανε ο διευθυντής του τμήματος ερευνών του ΔΝΤ Ραγχουραμ Ρατζάν μόλις ένα χρόνο μετά την ψήφιση της νομοθεσίας για τις ΕΟΖ.

Η ειδική οικονομική ζώνη του Μαντράς είναι μόνο μία από τις τουλάχιστον 3.500 ΕΟΖ που λειτουργούν σε περισσότερες από 130 χώρες. Η ιδέα των ΕΟΖ λέγεται ότι γεννήθηκε το 1929 στην Ισπανία του Βασιλιά Αλφόνσου του 10ου. Οι ειδικές οικονομικές ζώνες όμως, όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, αναπτύχθηκαν παράλληλα με την ανάπτυξη των πολυεθνικών από τη δεκαετία του ’70 και γιγαντώθηκαν με τους νεοφιλελεύθερους ανέμους που κυριάρχησαν από τη δεκαετία του ’80. Σήμερα οι μισθοί και οι συνθήκες εργασίας σε αυτές ποικίλουν: από τα πολυτελή γραφεία του Ντουμπάι μέχρι τα εργασιακά κολαστήρια του Μπαγκλαντές. Ακόμη και μια απλή αναζήτηση στο Ιντερνετ όμως επιβεβαιώνει ότι η ανάπτυξη των Ειδικών Οικονομικών Ζωνών έγινε συνώνυμο των εργασιακών συνθηκών που επικρατούν σε χώρες όπως οι Φιλιππίνες, η Σρι Λάνκα, η Καμπότζη, η Κόστα Ρίκα, ο Μαυρίκιος η Μαδαγασκάρη και πιο πρόσφατα η Κίνα και η Ινδία.

Βασικό χαρακτηριστικό των Ειδικών Οικονομικών Ζωνών είναι η φορολογική ασυλία που λαμβάνουν οι φιλοξενούμενες εταιρείες. Ασυλία που μπορεί να ξεκινά από πέντε έως 15 χρόνια ή να είναι μόνιμη. Θεωρητικά αυτή η μείωση εσόδων, που επιβαρύνει τους υπόλοιπους φορολογούμενους, θα έπρεπε να αντισταθμίζεται από την αύξηση της απασχόλησης αλλά και ροές κεφαλαίων από τις ΕΟΖ σε άλλους κλάδους της τοπικής οικονομίας. Όπως έχουν επισημάνει όμως δεκάδες ερευνητές σε όλο τον κόσμο τα οφέλη αυτά αν και μπορεί να έχουν μια σημασία για υποανάπτυκτες χώρες της Αφρικής και της Ασίας δεν ισχύουν αναγκαστικά σε πιο αναπτυγμένες οικονομίες όπως αυτή της Ελλάδας ή άλλων χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Εκεί παρατηρείται απλώς εσωτερική μετακίνηση εργαζομένων με παράλληλη υποβάθμιση των εργασιακών τους δικαιωμάτων και όχι δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Σε αυτές τις χώρες τα εργοστάσια που λειτουργούν σε ΕΟΖ συνήθως εισάγουν τις πρώτες ύλες τους από το εξωτερικό ενώ αναζητούν εργάτες χαμηλής εξειδίκευσης – δεν προσφέρουν δηλαδή διάχυση της τεχνολογίας και τεχνογνωσίας όπως μπορεί να συμβαίνει σε χώρες του Τρίτου Κόσμου.

Μιλώντας στα «Επίκαιρα» ο Ντιν Μπέικερ, διευθυντής του Κέντρου Οικονομικών και Πολιτικών Ερευνών στην Ουάσινγκτον (CERP) χαρακτηρίζει «ανόητη» την ιδέα των ΕΟΖ για χώρες όπως η Ελλάδα. «Αυτό που πραγματικά συμβαίνει» μας εξηγεί «είναι ότι οι ιδιοκτήτες μετακινούν την επιχείρηση τους ένα δρόμο παρακάτω και αίφνης απολαμβάνουν τα φορολογικά προνόμια και ότι άλλο προβλέπει η οικονομική ζώνη. Αυτός σίγουρα δεν είναι ένα έξυπνος τρόπος για να φέρεις ξένες επενδύσεις».

Ένα δεύτερο κοινό χαρακτηριστικό τον ΕΟΖ είναι ότι το κόστος για τη δημιουργία των υποδομών βαρύνει σχεδόν πάντα τη χώρα υποδοχής και τους φορολογούμενούς της. Πρόκειται δηλαδή για μια έμμεση αναδιανομή κεφαλαίων από τους πολίτες μιας αναπτυσσόμενης χώρας στις εταιρείες μιας αναπτυγμένης. Σε ορισμένες περιπτώσεις η δημιουργία των ΕΟΖ προϋποθέτει το ξερίζωμα ολόκληρων χωριών και οικισμών ενώ δεν λείπουν οι περιπτώσεις όπου οι Ειδικές Οικονομικές Ζώνες οικοδομήθηκαν σε περιοχές που είχαν καταστραφεί από πολεμικές συγκρούσεις. Συγκεκριμένα στην περίπτωση της Σρι Λάνκα η κυβέρνηση είχε ξεκινήσει το σχεδιασμό ΕΟΖ σε περιοχές που ελέγχονταν ακόμη από την οργάνωση Τίγρεις Ταμίλ και οι οποίες στη συνέχεια ισοπεδώθηκαν από ανηλεείς βομβαρδισμούς.

Για αρκετούς ερευνητές οι ΕΟΖ σε αρκετές χώρες έφτασαν να αποτελούν μια νέα μορφή αποικιοκρατίας. Με τη μόνη διαφορά ότι οι νέοι αποικιοκράτες δεν έπρεπε να εισβάλλουν και να καταλάβουν τη χώρα για να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για τις επιχειρήσεις τους. Αυτό πλέον είναι αρμοδιότητα της τοπικής κυβέρνησης.
Πηγή : Επίκαιρα-Απρίλιος 2012

Αναδημοσίευση : infowar