Η εκστρατεία στην Κριμαία (1)

Μπρεστ, Φεβρουάριος 1918: Ουκρανοί και γερμανοί συζητούν εν όψει της μεταξύ τους συμφωνίας.

Στο χτεσινό κείμενο κάναμε νύξη για "κάτι δανεικά που μας έδωσε η Γαλλία για να πάρουμε μέρος στην εκστρατεία τής Κριμαίας". Για την συγκεκριμένη εκστρατεία λίγα πράγματα είναι ευρέως γνωστά και νομίζω πως αξίζει τον κόπο να πούμε δυο λόγια παραπάνω. Άλλωστε, εδώ έχουμε να κάνουμε με την πρώτη στην ιστορία υπερπόντια εκστρατεία τού ελληνικού κράτους από την ίδρυσή του το 1830. Πάμε, λοιπόν, πάλι πίσω στον χρόνο, στα 1918...

Στην Ρωσσία, η Οκτωβριανή Επανάσταση έχει μεν επικρατήσει αλλά συνεχίζει να μάχεται για το στέριωμά της. Η ανατροπή τής κυβέρνησης Κερένσκυ σήμανε και την αποδέσμευση της Ρωσσίας από την Εγκάρδια Συνεννόηση (Αντάντ), γεγονός που δυσαρέστησε την δύση. Η Γερμανία έσπευσε να εκμεταλλευτεί την συγκυρία, ώστε να απελευθερώσει δυνάμεις από το ανατολικό μέτωπο και από την Βαλτική. Με αυτόν τον στόχο, λοιπόν, οι γερμανοί επέβαλαν δυο συνθήκες που υπογράφηκαν στο Μπρεστ-Λιτόφσκ της Λευκορωσσίας: την πρώτη -και λιγώτερο γνωστή- στις 8/2/1918 με την Ουκρανία, η οποία συντασσόταν πλέον με τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, Αυστρία, Τσεχία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Τουρκία) και την δεύτερη στις 3/3/1918 με την Ρωσσία.

Μ' αυτή την συνθήκη, η Ρωσσία έβγαινε από τον πόλεμο αλλά έχανε το ένα τέταρτο των εδαφών της, μαζί με τις πλουτοπαραγωγικές πηγές τους, αφού (α) παρέδιδε στις Κεντρικές Δυνάμεις την Καρελία, την Λιθουανία και την Πολωνία, (β) παρέδιδε την Υπερκαυκασία στην Τουρκία, (γ) παραχωρούσε στην Γεωργία την ανεξαρτησία της, (δ) εγκατέλειπε την Φινλανδία, την Λετονία και την Εσθονία, (ε) εκκένωνε την Ουκρανία, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα την συνθήκη τής 8/2/1918 και, επί πλέον, (στ) υποχρεωνόταν να σταματήσει κάθε κομμουνιστική προπαγάνδα σε όλα τα παραπάνω εδάφη. Έτσι, η Γερμανία διασπούσε τον συμμαχικό αποκλεισμό, εξασφάλιζε πρόσβαση στους σιτοβολώνες της Ουκρανίας και στα πετρέλαια της Κασπίας, αποδέσμευε δυνάμεις για το δυτικό μετωπο και χάραζε σαφές σύνορο με τον κομμουνισμό από το Κουρσκ ως την Αζοφική.

Λεπτομέρεια: Ακριβώς την ημέρα υπογραφής της συνθήκης, στην Ουκρανία σχηματίστηκε κυβέρνηση από τους λεγόμενους Πετλιουρανούς, οι οποίοι ήσαν φανατικοί αντικομμουνιστές. Παράλληλα, ο στρατηγός Αντόν Ντενίκιν και δυο ακόμη στρατηγοί, ακολουθούμενοι από εξ ίσου φανατικούς κοζάκους, ύψωσαν αντιμπολσεβικική σημαία στην περιοχή του Ντον (Ντονέτσκ, ΒΑ της Κριμαίας), επιδιώκοντας την επανασύσταση της μεγάλης Ρωσσίας. Σημειωτέον ότι Πετλιουρανοί και Ντενίκιν είναι μεν αντικομμουνιστές αλλά δεν θέλουν ούτε τους γερμανούς.

Εδώ επιβάλλεται να ανοίξουμε μια μεγάλη παρένθεση, απαραίτητη για να καταλάβουμε μερικά πράγματα. Τον Μάρτιο του 1917, η Ουκρανία αυτονομήθηκε από την Ρωσσία, με πρωτεύουσα το Κίεβο. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, οι μπολσεβικικές δυνάμεις επικράτησαν στις ανατολικές περιοχές, οπότε ξέσπασε σύντομος εμφύλιος ανάμεσα σε Λευκούς και Κόκκινους. Αποτέλεσμα του εμφυλίου ήταν να σχηματιστούν δυο Λαϊκές Δημοκρατίες της Ουκρανίας: η Δυτική με πρωτεύουσα το Κίεβο και η Ανατολική με πρωτεύουσα το Χάρκοβο. Αφού οι ρώσσοι βοηθούσαν την Ανατολική, η Δυτική στράφηκε για βοήθεια στην Γερμανία, η οποία την μετέτρεψε σε προτεκτοράτο (χετμανάτο). Μετά την ήττα της Γερμανίας, η χώρα ξαναενώθηκε υπό τους Πετλιούρα και Βινιτσένκο αλλά οι ουλές στο σώμα της έμειναν. Οι πληγές θα ξανάνοιγαν το 2014, όταν η Ρωσσία θα προσαρτούσε την Κριμαία και οι ανατολικές περιοχές θα επαναστατούσαν και πάλι κατά του Κιέβου. Δεν είναι ώρα τώρα να μπούμε σε λεπτομέρειες, οπότε κλείνουμε την παρένθεση και συνεχίζουμε.

Στην άλλη πλευρά, Αγγλία και Γαλλία επιθυμούν διακαώς την συντριβή των μπολσεβίκων, ώστε να επανέλθει η Ρωσσία στην Αντάντ και να ξανανοίξει το ανατολικό μέτωπο. Έτσι, μετά την συνθήκη τού Μπρεστ-Λιτόφσκ δρομολογούν ένα πρόγραμμα εφοδιασμού και ενίσχυσης της στρατιάς τού Ντενίκιν στην νότια Ρωσσία αλλά και της στρατιάς τού Αλιέκ Κολτσάκ στην Σιβηρία, δυο στρατιών που έχουν συνταχθεί με τους Λευκούς κατά των Κόκκινων.

Καθώς οι μέρες περνούν, γίνεται όλο και σαφέστερο ότι ο Α' Παγκόσμιος θα λήξει σχετικά σύντομα και με νίκη της Αντάντ. Πράγματι, το τέλος ήρθε με την υπογραφή τής συνθήκης της Κομπιέν στις 11 Νοεμβρίου 1918. Όμως, μόλις δυο βδομάδες νωρίτερα, ο γάλλος πρωθυπουργός Ζωρζ Κλεμανσώ ειδοποιεί τον διοικητή τού λεγόμενου Μακεδονικού Μετώπου στρατηγό Φρανσέ ντ' Εσπεραί (επί το ελληνικώτερον: Δεσπεραί) ότι πρόθεση τής Αντάντ είναι να επέμβει στην Κριμαία. Σχετικά με τον σκοπό τής επέμβασης αυτής, ο Κλεμανσώ δεν μασάει τα λόγια του. Μετά την πρόφαση "να συνεχίσωμεν εκεί την πάλην κατά των Κεντρικών Δυνάμεων", ο γάλλος πρωθυπουργός συμπληρώνει απροκάλυπτα: "...όπως πραγματοποιήσωμεν τον οικονομικόν αποκλεισμόν του Μπολσεβικισμού και προκαλέσωμεν την πτώσιν του". Ο ντ' Εσπεραί, που ξέρει από πόλεμο, διαφωνεί: "Τα στρατεύματά μου δεν επαρκούσι προκειμένου να εισέλθωμεν εις την παγωμένην αυτήν χώραν, ιδίως εν χειμώνι. Το πολύ θα ηδυνάμεθα να κρατήσωμεν την Οδησσόν και τους γειτνιάζοντας λιμένας. Αλλ΄ οφείλω να σας αναφέρω ότι όσον ευχαρίστως τα στρατεύματά μας εδέχθησαν αγογγύστως κατά τον πόλεμον να παρατείνωσιν εν πνεύματι πατριωτικής αφοσιώσεως την παραμονήν των εις την Ανατολήν και όσον ευχαρίστως εισέρχονται εις την Ουγγαρίαν προσβλέποντα θριαμβευτικήν είσοδον εις την Γερμανίαν, τόσον δυσαρέστως θα έβλεπον επιχειρήσεις ή κατάληψιν Ουκρανίας και Ρωσίας αίτινες υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσωσιν οδυνηρά επεισόδια".

Είναι δύσκολο πιστέψουμε ότι ο Κλεμανσώ δεν καταλάβαινε ότι "η πάλη κατά των Κεντρικών Δυνάμεων" είχε ήδη τελειώσει νικηφόρα, εφ' όσον μόλις τρεις ημέρες αργότερα θα υπογραφόταν η συνθήκη του Μούδρου με την Τουρκία. Η αλήθεια είναι ότι ο γάλλος πρωθυπουργός είχε γίνει δέκτης αφόρητων πιέσεων από τους συμπατριώτες του κεφαλαιοκράτες, οι οποίοι έχασαν κάμποσα λεφτά με την απόφαση της σοβιετικής κυβέρνησης να διαγράψει δάνεια και χρέη. Ουσιαστικά, ο Κλεμανσώ συντάχθηκε με το κεφάλαιο, του οποίου μοναδικός στόχος εκείνη την στιγμή ήταν να μην παγιωθεί η μπολσεβικική εξουσία. Έτσι, στις 18 Δεκεμβρίου 1918, δηλαδή 37 ολόκληρες ημέρες μετά την επίσημη λήξη τού Α' Παγκοσμίου, μια μοίρα γαλλικών θωρηκτών θα παρείχε την προστασία της στην υπό τον στρατηγό Μποριούς 156η γαλλική μεραρχία για να αποβιβαστεί στην Οδησσό.

Οδησσός, Δεκέμβριος 1918: Γάλλοι στρατιώτες με δυο άρματα Reanault.

Στην Ελλάδα, μόλις ο Βενιζέλος έμαθε την πρόθεση του Κλεμανσώ να μεταφέρει τον πόλεμο στην Κριμαία, έσπευσε να την επικροτήσει και να συγχαρεί τον γάλλο πρωθυπουργό γι' αυτήν. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Βενιζέλος εκείνη την χρονική στιγμή βρισκόταν στο Λονδίνο, απ' όπου έσπευσε να τηλεγραφήσει στον έλληνα πρέσβυ στο Παρίσι, μη μπορώντας να περιμένει την επιστροφή του στην Αθήνα: "Παρακαλώ δηλώσατε στον πρωθυπουργό και υπουργό Εξωτερικών ότι ο ελληνικός στρατός είναι στη διάθεσή τους και δύναται να χρησιμοποιηθεί δια κοινό αγώνα πανταχού, όπου η αποστολή του κρίνεται αναγκαία". Ήταν ο τρόπος με τον οποίο ο "μεγαλύτερος έλληνας πολιτικός του 20ου αιώνα" ευχαριστούσε τους μπολσεβίκους για τα χρέη που χάρισαν στην χώρα του. Θα αποδεικνυόταν και ένα ακόμη από τα μεγάλα λάθη του.

Θα συνεχίσουμε και -μάλλον- θα ολοκληρώσουμε αύριο.

---------------------------------------------

Σημείωση: Η αλληλογραφία Κλεμανσώ - ντ' Εσπεραί παρατίθεται στην έκδοση "Το ελληνικόν εκστρατευτικόν Σώμα εις μεσημβρινήν Ρωσίαν" της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ. Το τηλεγράφημα Βενιζέλου καταγράφει ο ταγματάρχης Ιωάννης Γεμενετζής σε άρθρο του με τίτλο "Εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία 1919", στο περιοδικό του ΓΕΣ "Στρατιωτική Επιθεώρηση", τεύχος 4/2005.

Cogito Ergo Sum