Η κίνηση του Ντράγκι

protagon

Photo: The Council of the European Union

του Γιάννη Βαρουφάκη

O Μάριο Ντράγκι γνώριζε από το καλοκαίρι του 2012, όταν επενέβη με μια ρητορική αλλά (όπως αποδείχθηκε) αποτελεσματική κίνηση που έσωσε (τουλάχιστον προσωρινά) το ευρώ, ότι η Κρίση του Ευρώ στην καλύτερη περίπτωση θα μεταφερόταν από το πεδίο των χρηματαγορών (τα περίφημα spreads) στο πεδίο των επενδύσεων (οι οποίες καταρρέουν σε όλη την ευρωζώνη) και του αποπληθωρισμού (ο οποίος καθιστά την ευρωζώνη μη βιώσιμη σήμερα). Η αγωνία του Προέδρου της ΕΚΤ για το μέλλον του νομίσματος που διαχειρίζεται εκ μέρους των ευρωπαίων πολιτών βρίσκεται συνεχώς στα ουράνια. Ξέρει τι πρέπει να γίνει, αλλά δεν έχει βέβαια την πολιτική εξουσία να το επιβάλει στο Βερολίνο στον τομέα της δημοσιονομικής και επενδυτικής πολιτικής. Ακόμα και εντός του ΔΣ της ΕΚΤ, του οποίου προεδρεύει, και που υποτίθεται ότι αποφασίζεται η νομισματική πολιτική, οι ισορροπίες δεν είναι με το μέρος του ώστε να πράξει αυτό που πιστεύει ότι απαιτείται.

Στο Jackson Hole τις προάλλες έκανε μια θεαματική ομιλία όπου για πρώτη φορά μίλησε για την ανάγκη να «παντρευτούν» οι λεγόμενες μεταρρυθμίσεις με (α) επεκτατική δημοσιονομική πολιτική (ιδίως από πλεονασματικά κράτη-μέλη όπως η Γερμανία) σε συνδυασμό με (β) επεκτατική νομισματική πολιτική από τη «δική» του ΕΚΤ. Ένας τέτοιος συνδυασμός είναι το ελάχιστο προαπαιτούμενο (χωρίς να αποτελεί ικανή συνθήκη) για την επιβίωση του ευρώ, και ο κ. Ντράγκι το γνωρίζει. Όμως, γνωρίζει ακόμα πως δεν θα εισακουστεί – τουλάχιστον δεν διαφαίνεται ότι θα εισακουστεί, με αποτέλεσμα Ιταλία, Ισπανία και Γαλλία να βυθίζονται γοργά σε μια τρύπα που εγγυάται τη χειροτέρευση της Κρίσης του Ευρώ. Να γιατί ζώνουν τα φίδια τον κ. Ντράγκι.

Χτες ο κ. Ντράγκι αντέδρασε όσο καλύτερα μπορούσε μέσα στο πλαίσιο των σιδηρών περιορισμών που τον καθηλώνουν. Το ουσιαστικό μέτρο το οποίο ανακοίνωσε ήταν ένα: Η ΕΚΤ θα αγοράζει ιδιωτικό χρέος. Πώς; Θα πιστώνει τον λογαριασμό ιδιωτικών τραπεζών με ψηφιακό χρήμα (με τη δυνατότητα υπερανάληψης για τις τράπεζες) με αντάλλαγμα δομημένο ιδιωτικό χρέος. Δηλαδή, είτε (α) παράγωγα τα οποία περιέχουν «κομματάκια» στεγαστικών δανείων ή δανείων που έχουν λάβει ιδιώτες υποθηκεύοντας κάποιο περιουσιακό τους στοιχείο είτε (β) ιδιωτικά ομόλογα έκδοσης των ίδιων των τραπεζών τα οποία υποστηρίζονται από περιουσιακά στοιχεία (π.χ. μετοχές ή και κατασχεθέντα ακίνητα) τα οποία χρησιμοποιούν οι τράπεζες ως εχέγγυα προς τους δανειστές τους (covered bonds).

Η θεωρία είναι ότι, με αυτές τις αγορές, η ΕΚΤ δίνει κίνητρο στις τράπεζες να χορηγούν πιο πολύ χρήμα σε άτομα και επιχειρήσεις που διαθέτουν εχέγγυα καθώς η ΕΚΤ εγγυάται ότι θα αγοράζει αυτά τα νέα δάνεια από τις τράπεζες. Στόχος είναι η αύξηση των επενδύσεων από επιχειρήσεις, αύξηση της οικοδομικής δραστηριότητας κ.λπ. Αυτή είναι η θεωρία. Στην πράξη όμως και αυτή η παρέμβαση του κ. Ντράγκι παραμένει σημαντική στο επίπεδο του συμβολισμού. 

Γιατί; Για δύο λόγους.

Πρώτον, η αγορά για αυτά τα παράγωγα και τα ομόλογα είναι πολύ μικρή στην Ευρώπη. Το δεύτερο τρίμηνο του 2014 δεν ξεπέρασε τα 19,4 δισ. ευρώ, ένα ποσό ευκαταφρόνητο δεδομένου του μεγέθους του προβλήματος και της Ευρωζωνικής οικονομίας. Δεύτερον, επειδή, για να περάσει την απόφαση από το ΔΣ της ΕΚΤ, ο κ. Ντράγκι έθεσε ως όρο πως οι αγορές αυτές θα αφορούν μόνο υπερασφαλή «προϊόντα» - με άλλα λόγια, πολλές τράπεζες (ιδίως στην Περιφέρεια) απλά δεν διαθέτουν τέτοια προϊόντα καθώς τέσσερα χρόνια κρίσης έχουν αποδομήσει τη φερεγγυότητα των περιουσιακών τους στοιχείων (π.χ. κόκκινα, μη εξυπηρετούμενα δάνεια, ακίνητα των οποίων η αξία κατέρρευσε).

Είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι, πρακτικά, η τελευταία κίνηση Ντράγκι ήταν συμβολική. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι άνευ σημασίας. Δεν θα θέσει τέλος στη συνεχιζόμενη Κρίση του Ευρώ, δεν θα αποτελέσει ανάχωμα στον αποπληθωρισμό, δεν θα σταματήσει την αποδόμηση της ευρωζώνης. Όμως σηματοδοτεί ότι ο Πρόεδρος της ΕΚΤ δεν δέχεται το Δόγμα Βερολίνου (αλλά, και εδώ που τα λέμε, και των... Αθηνών) πως «όλα βαίνουν καλώς». Ίσως η χτεσινή απόφαση να είναι το πρελούδιο μιας πραγματικά σημαντικής απόφασης, «αξίας» τρισεκατομμυρίων (αντί για τα λίγα δισ. της χτεσινής απόφασης) προς το τέλος του χρόνου.

Το πιο ενδιαφέρον, και σημαντικό, μέρος της απόφασης που μόλις ανακοινώθηκε δεν ήταν τόσο οι αγορές παραγώγων και ιδιωτικών ομολόγων αλλά τα εξής δύο σημεία:

1. Ο κ. Ντράγκι έκανε κάτι σπάνιο για να παρθεί η εν λόγω απόφαση: Απαίτησε να ληφθεί κατά πλειοψηφία, σηματοδοτώντας τη βούλησή του να κονταροκτυπηθεί με τον κ. Jens Weidemann, τον Πρόεδρο της Μπούντεσμπανκ, ο οποίος πήρε με το μέρος του κι άλλους κεντρικούς τραπεζίτες πλεονασματικών χωρών που καταψήφισαν την πρόσφατη απόφαση.
2. Στη συνέντευξη Τύπου ο κ. Ντράγκι χρησιμοποίησε ένα καλά επιλεγμένο ευφημισμό, έναν σημειολογικό κώδικα, για να πει ευθαρσώς αυτό που όλοι γνωρίζουν αλλά που το Βερολίνο αρνείται: ότι δηλαδή η ευρωζώνη αντιμετωπίζει ενδογενή κρίση αποπληθωρισμού, και ότι το ευρώ κινδυνεύει για λόγους που έχουν να κάνουν με την ίδια την ευρωζώνη. Τα σημαδιακά λόγια του ήταν τα εξής: «Έτσι, υπό αυτή την έννοια, οι κίνδυνοι στους οποίους θέλουμε να αντιδράσουμε τώρα εξαρτώνται από παράγοντες οι οποίοι δεν είναι εξωγενείς προς την ευρωζωνική οικονομία».(*)

Με άλλα λόγια, ένας πραγματικός πόλεμος βρίσκεται εν εξελίξει και ο Πρόεδρος της ΕΚΤ πασχίζει να τον κερδίσει όσο του επιτρέπουν τα όπλα του τα οποία, δυστυχώς, μόνο συμβολικές ριπές εναντίον του τέρατος της Κρίσης μπορούν να προσφέρουν. Παρά τον συμβολικό τους χαρακτήρα, και την αδυναμία τους να καταφέρουν αποτελεσματικό χτύπημα στην Κρίση, έχουν τη σημασία τους στον βαθμό που θα καταφέρουν, ίσως, να κινητοποιήσουν τους απερίγραπτους πολιτικούς μας εκπροσώπους, να τους βοηθήσουν να αναθαρρήσουν και, επιτέλους, να πουν ένα μεγάλο ΟΧΙ στον παραλογισμό των σημερινών πολιτικών.

(*) Η σημαντική αυτή φράση στα αγγλικά ήταν: “So in this sense the risks that we want to react to now do depend on factors that are not exogenous to the euro area economy.”