ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ LAISSEZ-FAIRE Η' ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΚΕΥΝΣ

capitalinvest

του Γιώργου Πρωτονοτάριου  

Ο Τζών-Μέιναρντ Κέυνς (John Maynard Keynes) γεννήθηκε στις 5 Ιουνίου του 1883 στην Βρετανία και απεβίωσε στις 21 Απριλίου 1946. Υπήρξε καθηγητής και συγγραφέας και ένας από τους σημαντικότερους οικονομολόγους όλων των εποχών. Γύρω από τις σκέψεις και τις οικονομικές θεωρίες του δημιουργήθηκε μια ολόκληρη σχολή, η λεγόμενη Κεϋνσιανή σχολή. Τα τελευταία 80 χρόνια πολλοί πολιτικοί σε όλο τον κόσμο έχουν επικαλεστεί το όνομα και τις θεωρίες του, αλλά δυστυχώς πολλοί λίγοι τις έχουν πιστέψει και τις έχουν ακολουθήσει πραγματικά. Ο Κέυνς το 1919, ως διαμαρτυρία στις υπερβολικές πολεμικές αποζημιώσεις που επιβλήθηκαν στην Γερμανία μετά την ήττα της στο Ά’ Παγκόσμιο Πόλεμο γράφει το βιβλίο, που τον κάνει διάσημο, με τίτλο «The Economic Consequences of the Peace». Η Ιστορία τις επόμενες 10ετίες δικαίωσε πανηγυρικά τον Κέυνς αφού οι οικονομικές αποζημιώσεις που επιβλήθηκαν στη Γερμανία την οδήγησαν στην οικονομική εξαθλίωση και δημιούργησαν τις ιδανικές συνθήκες για την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ και του Ναζισμού στην εξουσία.

Το βιβλίο σταθμός "Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος"

Το βιβλίο σταθμός του Κέυνς δεν ήταν άλλο από το «Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος» που εκδόθηκε το 1936 και έκτοτε αποτέλεσε μια επανάσταση στο τρόπο σκέψης όλης της οικονομικής επιστήμης. Σύμφωνα με την Γενική Θεωρία του Κέυνς, ο κεντρικός στόχος κάθε οικονομικού συστήματος πρέπει να είναι το οικονομικό αποτέλεσμα, η πλήρης απασχόληση του ανθρώπινου κεφαλαίου αλλά και η δίκαιη κατανομή του εισοδήματος μέσω φορολογικών παρεμβάσεων που μεγιστοποιούν την επένδυση και την κατανάλωση σε μια οικονομία. Οι περισσότερες από τις απόψεις που ακολουθούν σε αυτό το άρθρο, σχεδόν όλες, περιλαμβάνονται στο βιβλίο αυτό.

ΤΑ ΚΛΕΙΔΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΕΥΝΣ

1) Η Επιτυχία ενός οικονομικού συστήματος πρέπει να περιλαμβάνει τρια (3)  χαρακτηριστικά: α) Αποτελεσματικότητα της Οικονομίας β) Κοινωνική Δικαιοσύνη και γ) Ατομική Ελευθερία

Σύμφωνα με τον Κέυνς, τα τρία αυτά χαρακτηριστικά είναι απαραίτητα για ένα οικονομικό σύστημα προς την κατεύθυνση της μακροπρόθεσμης ευημερίας του, και τα δικαιολογεί:

α) Η αποτελεσματικότητα της οικονομίας είναι σημαντική για την δημιουργία πλούτου.

β) Η κοινωνική δικαιοσύνη (κυρίως μέσω της ορθής φορολογίας) διασφαλίζει ότι ο πλούτος αυτός θα κατανεμηθεί σωστά στην κοινωνία και άρα θα επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή κατανάλωση και κυρίως η μέγιστη δυνατή απασχόληση του ανθρώπινου δυναμικού.

γ) Η ατομική ελευθερία εξαρτάται από τις κρατικές παρεμβάσεις στην διανομή του εισοδήματος και έχει ως αποτέλεσμα το μέγιστο οικονομικό αποτέλεσμα. Και αυτό συμβαίνει καθώς η ατομική ελευθερία οδηγεί νομοτελειακά στην καινοτομία σε επίπεδο επιχειρηματικότητας αλλά και στην μέγιστη δυνατή κατανάλωση σε επίπεδο εσωτερικής ζήτησης.

Το τρίπτυχο αυτό κυριολεκτικά άλλαξε την έως τότε θεώρηση για την οργάνωση της οικονομίας. Πολλοί πολιτικοί σε όλο τον κόσμο έκτοτε επικαλέστηκαν αυτό το τρίπτυχο, αλλά δυστυχώς ελάχιστοι το εφήρμοσαν. Πολλοί Έλληνες Πολιτικοί των τελευταίων 30 ετών οραματίστηκαν επίσης και επικαλέστηκαν τα 3 αυτά στοιχεία του Κέυνς -Στην πραγματικότητα όμως ίσως πέτυχαν μόνο στην Ατομική Ελευθερία γιατί στην Κοινωνική Δικαιοσύνη (φορολογικά και μη) και στο Οικονομικό Αποτέλεσμα δεν πέτυχαν ποτέ.

2) Αποταμίευε όταν η Οικονομία είναι Ισχυρή και Ξόδευε όταν η Οικονομία είναι σε Κρίση

Ο Κέυνς βιώνοντας τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης του 1929 στην Αμερική πρότεινε κάτι επαναστατικό για την εποχή: Tην άνοδο των δημοσίων δαπανών σε περιόδους κρίσεων ώστε να καλύψουν μέρος του ελλείμματος ζήτησης που παρατηρείται στην πραγματική οικονομία. Έτσι σύμφωνα με τον Κέυνς όταν η οικονομία ευημερεί το Κράτος πρέπει να αποταμιεύει και όταν η οικονομία έχει πρόβλημα το Κράτος πρέπει να δαπανά. Για να δώσει έμφαση στο πόσο σημαντικό είναι το κράτος να αντιδρά δυναμικά σε περιόδους κρίσης είχε δηλώσει «Σε περιόδους κρίσης το κράτος αξίζει να πληρώνει τους εργάτες απλώς για να κάνουν τρύπες στο έδαφος, αυτό θα έκανε καλό στην Οικονομία». Αρκετά επαναστατική αντίληψη για την εποχή του, και αντίληψη που πιστά ακολουθείται από όλες τις ηγεσίες των ΗΠΑ από την δεκαετία του ‘30 και μετά. Το «Νιου Ντηλ» που επινόησε ο Ρούσβελτ στις ΗΠΑ και τις οδήγησε εκτός της κρίσης του 1929, ήταν ακριβώς αυτό που υποστήριζε πρωτύτερα ο Κέυνς.

Η Ελλάδα από την άλλη τα τελευταία 30 χρόνια κάνει ακριβώς το αντίθετο. Όταν η οικονομία είναι ισχυρή δαπανά αδρά και όταν η οικονομία είναι σε κρίση αυξάνει την φορολογία. Και όμως οι περισσότεροι πολιτικοί που ηγήθηκαν της Ελλάδας τα τελευταία 30 χρόνια επικαλέστηκαν τον Κέυνς και υποστήριξαν ότι εφήρμοσαν τις θεωρίες του. Από την άλλη για τον Κέυνς είναι οι Δημόσιες Επενδύσεις και όχι οι Δημόσιες Δαπάνες εκείνες που δημιουργούν σταθερότητα στην οικονομία. Στην Ελλάδα όλες τις τελευταίες δεκαετίες υπήρξαμε πρωταθλητές στις Δημόσιες Δαπάνες και όχι στις Δημόσιες Επενδύσεις. Ακόμα και σήμερα οι περικοπή των Δημοσίων Επενδύσεων αποτελεί την πιο ‘εύκολη λύση’ για κάθε κυβέρνηση που αναζητά τρόπους να κλείσει ‘τρύπες’ στον κρατικό προϋπολογισμό.

3) Ρύθμισε το Επίπεδο της Αποταμίευσης ανάλογα με το Επίπεδο της Κατανάλωσης 

Σύμφωνα με τον Κέυνς, υπάρχουν περιπτώσεις όπου η ελεύθερη αγορά οδεύει σε κρίσεις που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη της, και τότε είναι απαραίτητος ο κρατικός παρεμβατισμός. Ο Κευνς σημείωσε ότι υπάρχει κίνδυνος σε μια οικονομία οι πολίτες να αποταμιεύουν υπερβολικά και να καταναλώνουν λίγο, με αποτέλεσμα η ζήτηση στην πραγματική οικονομία να μειώνεται και να αυξάνεται η ανεργία. Τότε λοιπόν η κεντρική τράπεζα πρέπει να παρεμβαίνει αυξομειώνοντας το επιτόκιο, εξισορροπώντας το επίπεδο της αποταμίευσης προς όφελος της ανάπτυξης. Αν παρατηρήσουμε τις κινήσεις της FED (Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ) θα δούμε ότι ακολουθεί πιστά αυτό το δόγμα, σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Για του λόγου το αληθές ας δούμε πως αντιδρούν σήμερα οι ΗΠΑ και η Ευρώπη εν μέσω βαθιάς κρίσης και πτώση της πραγματικής ζήτησης της οικονομίας:

(i) ΗΠΑ, θετική ανάπτυξη με επιτόκιο 0,25% και ελαστικό δολάριο

(ii) Ευρώπη, ανάπτυξη αρνητική με επιτόκιο 0,75% και σκληρό ευρώ

Ο Κέυνς θεωρούσε το επιτόκιο ως ένα νομισματικό μέγεθος, το οποίο καθορίζεται από την ικανότητα των τραπεζών να δημιουργούν χρήμα αλλά και από την προτίμηση των ατόμων στην αποταμίευση σε περιόδους οικονομικής αβεβαιότητας. Παράλληλα υποστήριξε ότι όταν τα επιτόκια είναι υψηλότερα από την απόδοση των επενδύσεων σε νέο κεφαλαιουχικό εξοπλισμό, τότε η συνολική επένδυση μειώνεται συμπαρασύροντας την απασχόληση και τελικά και την πραγματική ζήτηση. Γεγονός που με τη σειρά του αυξάνει την οικονομική αβεβαιότητα και άρα την διάθεση για αποταμίευση. Με λίγα λόγια περιέγραψε ένα φαύλο κύκλο που οι αγορές δεν μπορούν να βγουν από μόνες τους χωρίς κανένα κρατικό παρεμβατισμό.

4) Η Διανομή του εισοδήματος μεταξύ Κεφαλαίου και Εργασίας και η διαίρεση του κεφαλαίου σε Εισοδηματίες και Επιχειρηματίες

Σύμφωνα με το Κέυνς υπάρχουν τρεις κατηγορίες ομάδων που συμμετέχουν στην οικονομική δραστηριότητα πέραν του κράτους: α) οι εισοδηματίες β) οι επιχειρηματίες και γ) οι εργαζόμενοι.

α) Οι εισοδηματίες (rentiers) δεν είναι άλλοι από τους αποταμιευτές. Ο Κέυνς πίστευε βαθιά ότι η υψηλή αποταμίευση λειτουργεί αποτρεπτικά για την οικονομία αφού αποτελεί εναλλακτική και ανταγωνιστική λύση για την επένδυση. Τα υψηλά επιτόκια τα αντιλαμβανόταν ως αντικίνητρο για την επιχειρηματικότητα και άρα για την επίτευξη του στόχου της πλήρους απασχόλησης.

β+γ) Οι επιχειρηματίες μαζί με τους εργαζομένους για τον Κέυνς αποτελούν τον Οικονομικά Ενεργό Πληθυσμό, δηλαδή το πιο σημαντικό κομμάτι του παζλ κάθε οικονομίας που αναζητεί την μακροπρόθεσμη ευημερία. Για να αυξηθεί η απασχόληση των εργαζομένων πρέπει να αυξηθεί πρώτα η επένδυση, υποστήριξε. Το πρόβλημα για τον Κέυνς είναι ότι σε περιόδους οικονομικής αβεβαιότητας η ιδιωτική επένδυση είναι πολύ δύσκολο να αυξηθεί, και γι’ αυτό τότε απαιτείται η αύξηση των Δημοσίων Επενδύσεων.

Αυτό που είναι πραγματικά σημαντικό είναι ότι ο Κέυνς για πρώτη φορά διαχώρισε την κερδοσκοπική επένδυση από την επιχειρηματική επένδυση. Έτσι προτείνει την επιβολή σημαντικού φόρου στις κερδοσκοπικές συναλλαγές με στόχο τον περιορισμό της κερδοσκοπίας έναντι της επιχειρηματικότητας. Σημειώστε ότι ακριβώς, αυτό έπραξαν οι ΗΠΑ μετά την κρίση του 2008, επιβάλλοντας ειδικό φόρο στις κερδοσκοπικές συναλλαγές, φόρος που ισχύει ακόμα και σήμερα.

Παράλληλα τόνισε ότι η αδυναμία των πολιτών να βρουν εργασία οφείλεται στην έλλειψη θετικών προσδοκιών ζήτησης για τα προϊόντα που παράγουν οι επιχειρήσεις και όχι εξαιτίας της εσφαλμένης λειτουργίας της αγοράς εργασίας καθεαυτής.

ΟΛΟΚΛΗΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΑΠΟΨΕΩΝ ΤΟΥ ΚΕΥΝΣ

Ο Κέυνς οραματίστηκε έναν κόσμο όπου το Κράτος, η Επιχειρηματικότητα και οι Εργαζόμενοι θα συνυπάρχουν εναρμονισμένα και οικονομικά αποτελεσματικά. Έναν κόσμο που στοχεύει στην ανάπτυξη, στην πλήρη απασχόληση, στην δίκαιη κατανομή του πλούτου και στην σταθερότητα της οικονομίας μακροπρόθεσμα. Τέλος ένα κόσμο που θα επιβραβεύει την ανθρώπινη προσπάθεια και το ρίσκο της υγιούς επιχειρηματικότητας και που θα περιορίζει και θα φορολογεί αποφασιστικά τόσο την κερδοσκοπία όσο και το εισοδηματικό χωρίς-ρίσκο κεφάλαιο.

Η αντίθετη Οικονομική Σχολή του Laissez-Faire

Αντίθετοι στην οικονομική θεωρία του Κέυνς είναι όσοι πιστεύουν ότι οι αγορές πρέπει να είναι πλήρως ελεύθερες και να λειτουργούν υπό καθεστώς πλήρους απουσίας κάθε κρατικού παρεμβατισμού (η σχολή laissez-faire). Εισηγητής της θεωρίας του απόλυτου φιλελευθερισμού υπήρξε αρχικά ο Άνταμ Σμιθ (1723-1790). Αργότερα ακολούθησαν και πολλοί άλλοι. Πάντως στην διαμάχη αυτή, ίσως η ιστορία να δικαιώνει τον Κέυνς. Η κρίση του 2008 στις ΗΠΑ, υπέδειξε ότι οι ελεύθερες και αυτορυθμιζόμενες αγορές τείνουν να αναλαμβάνουν μεγαλύτερο ρίσκο από αυτό που πραγματικά αντέχουν, στον βωμό του υψηλού βραχυπρόθεσμού κέρδους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση του ρίσκου όλου του συστήματος, δημιουργώντας συνεπώς συστημικές φούσκες στην οικονομία.

Οι θεωρίες του Κέυνς δεν έχουν εφαρμοστεί ποτέ στην Ελλάδα παρά μόνο στα λόγια

Δυστυχώς εδώ στην Ελλάδα η θεώρηση των πραγμάτων κατά των Κέυνς έχει ευρέως πολιτικοποιηθεί και έχει βάναυσα παρερμηνευθεί. Η κοινωνική δικαιοσύνη και ο κρατικός παρεμβατισμός σε περιόδους οικονομικής αβεβαιότητας που δίδαξε ο Κέυνς στην Ελλάδα μεταφράστηκαν σε έννοιες όπως η κρατικοποίηση της οικονομίας, η γραφειοκρατία, ο κομματικός συνδικαλισμός, η δαιμονοποίηση της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας και τέλος η εν γένει αναξιοκρατία σε κάθε επίπεδο της κρατικής οργάνωσης. Σίγουρα, αν αληθινά οι Έλληνες Πολιτικοί είχαν ακολουθήσει την σκέψη του Κέυνς δεν θα είχαμε φτάσει ποτέ στο σημείο που είμαστε σήμερα.

Τελικό Συμπέρασμα

Το εάν οι αγορές πρέπει να είναι εντελώς ελεύθερες ή να συνυπάρχουν μαζί με κρατικό παρεμβατισμό είναι κατά την γνώμη μου ένα ακόμα ψευτο-δίλημμα της εποχής μας. Πρώτα από όλα πουθενά στον κόσμο, οι αγορές δεν είναι εντελώς ελεύθερες σήμερα. Μέσω επιτροπών όπως αυτή του «Ελέγχου του Ανταγωνισμού», μέσω παρεμβάσεων της Κεντρικής Τράπεζας αλλά και μέσω φορολογικών κινήτρων και επενδυτικών πρωτοβουλιών, τα κράτη μπορούν και πρέπει να παρεμβαίνουν στις αγορές. Ίσως η Θατσερική Βρετανία του ’80 να έφτασε πιο κοντά στο μοντέλο της αυτό-ρυθμιζόμενης αγοράς, τα αποτελέσματα της οποίας όμως αποδείχτηκαν κάθε άλλο παρά θετικά για την Βρετανική Κοινωνία. Επιπρόσθετα, το φιάσκο του χρηματοπιστωτικού τομέα των ΗΠΑ το 2008 απέδειξε πόσο μεγάλοι είναι οι συστημικοί κίνδυνοι συνολικά για την οικονομία όπου και όταν οι αγορές τείνουν να αυτορυθμίζονται.

Αναζητώντας την Χρυσή Τομή

Στο ερώτημα ελεύθερες αγορές ή κρατικός παρεμβατισμός η αλήθεια είναι όπως πάντα, κάπου στην μέση. Ίσως είναι καιρός να ξεκαθαρίσουμε ποιοι είναι οι κλάδοι που είναι απαραίτητος και θεμιτός για την κοινωνία ο κρατικός παρεμβατισμός και ποιοι είναι οι κλάδοι που είναι οικονομικά ορθό και άρα κοινωνικά δίκαιο να αυτορυθμίζονται.

Ως Νευραλγικοί για την Κοινωνία, ξεχωρίζονται οι ακόλουθοι κλάδοι:

1) Η Βιομηχανία Τροφίμων και οι Επιχειρήσεις Υδάτων

2) Η Φαρμακευτική Βιομηχανία και τα Νοσοκομεία

3) Ο Τραπεζικό-Ασφαλιστικός Κλάδος

4) Η Βιομηχανία Όπλων και Εκρηκτικών

Στους παραπάνω κλάδους είναι σημαντικός ο κρατικός παρεμβατισμός και σε μερικές περιπτώσεις είναι αναγκαία και η διατήρηση του Δημόσιου Χαρακτήρα των επιχειρήσεων. Για παράδειγμα σε ότι αφορά την Ελλάδα, η ΕΥΔΑΠ και η ΕΥΑΘ είναι λάθος να ιδιωτικοποιηθούν, και μάλιστα πρώτες. Ας μην ξεχνάμε ότι σύμφωνα με πολλούς Διεθνείς Αναλυτές «Οι πόλεμοι του μέλλοντος δεν θα γίνονται για το πετρέλαιο αλλά για το νερό».

Από την άλλη δεν υπάρχει κανένας λόγος το κράτος να παρεμβαίνει σε κλάδους όπως ο Τουρισμός, η Πληροφορική και το Εμπόριο, και δεν υπάρχει κανένας λόγος να διατηρεί στην κατοχή του βιομηχανίες που είναι άσχετες με τις βασικές ανάγκες του μέσου Έλληνα πολίτη. Επίσης σε ότι αφορά την κρατική γραφειοκρατία, είναι αδιανόητο το ότι για να κατασκευαστεί μια βιομηχανία σήμερα στην Ελλάδα χρειάζεται να περιμένει δύο (2) χρόνια απλώς για να λάβει άδεια εγκατάστασης. Η γραφειοκρατία της Ελλάδας είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο λάθος αντιλαμβανόμαστε ιστορικά το τι σημαίνει κρατικός παρεμβατισμός και κρατικός ρόλος στην οικονομία. Ο κρατικός παρεμβατισμός δεν είναι ούτε πανάκεια αλλά ούτε και καταστροφή, πολύ απλά και ανάλογα με την οικονομική φάση που βρισκόμαστε αλλά και τον κλάδο της οικονομίας που αναφερόμαστε άλλοτε είναι θεμιτός και άλλοτε όχι.