Ημερησία
του Τάκη Κατσιμάρδου
Ενδιαφέρον για τους Ευρωπαίους αποκτούν σήμερα οι σελίδες στις οποίες καταγράφεται η ιστορία της γνωστής ένωσης Μπενελούξ. Το όνομα σχηματίζεται από τα δυο πρώτα αρχικά γράμματα των χωρών που τη συμπτύξανε (Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο).
Η αρχική απόφαση για την τελωνειακή ένωση των τριών είχε παρθεί από το 1943 ακόμη. Σε μια δεύτερη φάση, ύστερα από έναν χρόνο, επεκτάθηκε αυτή και στη νομισματική. Η εφαρμογή της άρχισε μετά το τέλος του πολέμου, το 1948. Συμφωνήθηκε τότε ότι η καθολική εφαρμογή θα άρχιζε να ισχύει μόνο όταν επιτευχθεί κάποιος συντονισμός των πολιτικών των τριών χωρών. Με αισθητά αποτελέσματα, επισημαίνονταν συγκεκριμένα, στο νομισματικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Η κυρίαρχη λογική ήταν πως έπρεπε πρώτα να εξομαλυνθούν οι διαφορές και ότι αυτό δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί στο πλαίσιο λειτουργίας της συμφωνίας. Είναι αυτονόητη η επικαιρότητα που έχει αυτή η προ-ΟΝΕ λογική για το παρόν.
Στις Κάτω Χώρες, για παράδειγμα, παρά την εξωτερική ομοιότητα υπήρχε η ανάγκη σύγκλισης. Για παράδειγμα, το μέσο επίπεδο των μισθών στο Βέλγιο ήταν κατά 50%-60% ανώτερο από το ολλανδικό. Η βελγική βιομηχανία ήταν ισχυρότερη, αλλά η γεωργία της λιγότερο αναπτυγμένη από εκείνη της Ολλανδίας. Διαφορετικές, επίσης, ήταν μετά τον πόλεμο και οι κατευθύνσεις της οικονομικής πολιτικής των δυο χωρών (προγράμματα λιτότητας, πάγωμα τιμών κ.λπ.)
Οι όροι της Μπενελούξ
Η ολοκληρωμένη μορφή της ένωσης συμφωνήθηκε το 1958 κι άρχισε να ισχύει δυο χρόνια μετά, αφού πρώτα επικυρώθηκε από τα εθνικά Κοινοβούλια.
Πρόβλεπε τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς, την ελεύθερη διακίνηση ατόμων, προϊόντων, κεφαλαίων και υπηρεσιών στις τρεις επικράτειες. Τον συντονισμό της οικονομικής, επενδυτικής και κοινωνικής πολιτικής, αλλά το ίδιο και στον τομέα των εξωτερικών οικονομικών συναλλαγών. Η αρχική πρόβλεψη ήταν η συμφωνία να έχει ισχύ για 50 χρόνια, με δυνατότητα παράτασης για άλλες τρεις δεκαετίες (οι τρεις χώρες μπήκαν στη ζώνη του ευρώ «ομαδοποιημένα»).
Ανώτερο όργανο είναι το Συμβούλιο των Υπουργών. Οι αποφάσεις που παίρνονται προϋποθέτουν την ομοφωνία και μετά τη λήψη τους εφαρμόζονται υποχρεωτικώς. Ενα Συμβούλιο Οικονομικής Ενωσης, από εκπροσώπους των υπουργείων και των τριών, ελέγχει την εφαρμογή των αποφάσεων. Μια επιτροπή διαιτησίας ρυθμίζει τα θέματα στα οποία σημειώνεται διαφωνία. Υπάρχει ακόμη ένα οικονομικό και γνωμοδοτικό συμβούλιο, από εκπροσώπους εργοδοτικών ενώσεων, συνδικάτων εργαζομένων κι άλλων κοινωνικών φορέων. Ενώ λειτουργεί μία γενική γραμματεία για τα διοικητικά και οργανωτικά ζητήματα. Επομένως , όπως είναι φανερό, οι ομοιότητες και οι αναλογίες της Μπενελούξ με την Ευρωπαϊκή Ενωση δεν βρίσκονται μόνο στο ότι κοινή έδρα των δύο ενώσεων είναι οι Βρυξέλλες. Η Μπενελούξ δεν οδήγησε σε ένωση με ενιαίο νόμισμα μεταξύ των δυο χωρών (το Λουξεμβούργο είχε άλλη νομισματική συμφωνία με το Βέλγιο) ούτε σε πολιτική ενοποίηση. Διατηρήθηκε ακόμη και μετά τη την έναρξη λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ανθρακα (ΕΚΑΧ) και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ). Η Μπενελούξ, όμως, μέσα στο πλαίσιο του ψυχροπολεμικού κόσμου και της αντιπαράθεσης των δυο «μπλοκ» οδήγησε, θα λέγαμε, σε μια στρατιωτική ενοποίηση.
Πρωτεργάτες και στο ΝΑΤΟ
Τα μέλη τους συσκέπτονταν για τα σημαντικότερα διεθνή και στρατιωτικά ζητήματα, προχωρούσαν στην παραγωγή κοινού στρατιωτικού υλικού, εκπαίδευση του προσωπικού των ενόπλων δυνάμεων, κοινές ασκήσεις κ.λπ. Ηταν, βεβαίως, και εκ των ιδρυτικών μελών του ΝΑΤΟ και της Δυτικοευρωπαϊκής Ενωσης. Πάντως, αυτού του είδους η ολοκλήρωση δεν είναι σαφές αν ήταν αποτέλεσμα της οικονομικής ένωσής τους ή προϊόν της συμμετοχής τους στις δυτικές στρατιωτικές συμμαχίες και ευρύτερων παραμέτρων.
Δυο γενικές παρατηρήσεις, που γίνονται για την ένωση, είναι ότι παρά τις αντιθέσεις (λόγου χάρη μετά το 1952 οι τιμές αυξήθηκαν με πολύ ταχύτερο ρυθμό στο Βέλγιο από την Ολλανδία, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για μια ένωση), μέσα από ενεργοποίηση μηχανισμών ελέγχου, αυτή δεν διαλύθηκε. Εγιναν αρκετές συμφωνίες εξειδίκευσης μεταξύ των βιομηχανιών και επιτεύχθηκαν εθνικοί στόχοι.
Το άλλο είναι ότι έγινε δυνατή η εξομοίωση των επιπέδου μισθών. Σε αντίθεση μάλιστα με το αναμενόμενο, δεν παρατηρήθηκε εξειδίκευση μιας χώρας στη γεωργία και της άλλης στη βιομηχανία.
Η ζώνη του γαλλικού φράγκου
Λιγότερο γνωστές, αλλά και πρόσφορες για απόκτηση ιστορικής εμπειρίας για την πορεία στη ζώνη του ευρώ είναι μια σειρά άλλες διεθνείς νομισματικές ενώσεις. Του παρελθόντος, αλλά και του παρόντος μερικές.
Ισως η σπουδαιότερη απ’ αυτές να είναι η ζώνη του γαλλικού φράγκου (FΖ). Σε αυτή συμμετέχουν όλες σχεδόν οι χώρες-πρώην αποικίες της Γαλλίας στην κεντρική και δυτική Αφρική (15 συνολικά). Πρόκειται για τη μακροβιότερη εν ζωή νομισματική ένωση.
Η αφετηρία της ένωσης εντοπίζεται το 1945, όταν η Γαλλία αποφάσισε να ενιαιοποιήσει το νομισματικό σύστημα των δορυφόρων της. Ετσι, προχώρησε στη δημιουργία ενός νομίσματος, του CFΑ φράγκου (le franc des colonies Francaises d' Αfrique). Στη δεκαετία του 1960, με την κατάρρευση της αποικιοκρατίας και την κατάκτηση της ανεξαρτησίας των πρώην αποικιών, αυτό το φράγκο αντικαταστάθηκε από δύο νέα τοπικά νομίσματα, που το καθένα διατήρησε την παλιά του ονομασία.
Για τις χώρες της νομισματικής ένωσης της Δυτικής Αφρικής (West Αfrican Μonetary Union) το CFΑ φράγκο εκδίδει η Κεντρική Τράπεζα των Χωρών της Δυτικής Αφρικής. Για τις χώρες της Κεντρικής Αφρικής το εκδίδει η Τράπεζα των Χωρών της Κεντρικής Αφρικής.
Οι δυο αυτές ενώσεις, όπως και η μητρική τους, θεωρούνται από τις πιο πετυχημένες.
Χαρακτηρίζονται μάλιστα ως ένωση δύο διαφορετικών νομισματικών ενώσεων.
Στον κλασικό τύπο της λειτουργίας τους, πριν από την έναρξη ισχύος της ζώνης του ευρώ, οι χώρες της κάθε ένωσης τοποθετούσαν τα συναλλαγματικά διαθέσιμά τους στο γαλλικό θησαυροφυλάκιο (το πρόβλημα αποτέλεσε αντικείμενο σκληρών διαπραγματεύσεων της Γαλλίας για τη συγκρότηση της ΕΟΚ ). Σε κάθε μια από τις δύο ενώσεις το φράγκο CFΑ αποτελούσε χρήμα με αναγκαστική κυκλοφορία σε όλες τις χώρες της ένωσης και ήταν μετατρέψιμο σε γαλλικά φράγκα. Εξυπακούεται πως αποτελεί τυπικό παράδειγμα πολυεθνικής ένωσης, χωρίς κεντρική τράπεζα, αλλά με ηγεμονεύουσα δύναμη.
Οι αφρικανικές ενώσεις
Η Αφρική, όμως, έχει να επιδείξει και νομισματική ένωση, παρόμοιας μορφής, αποτυχημένη. Πρόκειται για την ένωση Ανατολικής Αφρικής (Εast Αfrican Currency Αrea).
Στις πρώην βρετανικές αποικίες, η νομισματική πολιτική ασκούνταν μέσω νομισματικών συμβουλίων. Τα μέλη ανταλλάσσανε υποχρεωτικά το αποικιακό νόμισμα με οποιοδήποτε ξένο.
Από το 1922 οι Κένυα, Ουγκάντα, Ταγκανίκα και από το 1936 η Ζανζιβάρη υιοθέτησαν ως κοινό νόμισμα το σελίνι της Ανατολικής Αφρικής (Εast Αfrican Shilling).
Μετά την ανεξαρτησία τους, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στην ανατολική Ευρώπη με την ΕΣΣΔ και την Τσεχοσλοβακία, οι χώρες παρέμειναν στη ζώνη της βρετανικής στερλίνας, εξασφαλίζοντας κάποιες εγγυήσεις για τη μετατρεψιμότητα των εθνικών νομισμάτων σε λίρες Αγγλίας.
Γρήγορα, όμως, μετά την ανεξαρτησία τους (1966) η Κένυα, η Ουγκάντα και η Τανζανία (προήλθε από τη συνένωση Ταγκανίκας και Ζανζιβάρης το 1964) προχώρησαν στην έκδοση δικών τους νομισμάτων, εγκαταλείποντας το αφρικανικό σελίνι. Αυτά εξακολουθούσαν ν’ αποτελούν χρήμα με αναγκαστική κυκλοφορία σε όλες τις χώρες της ένωσης και παρέμειναν μετατρέψιμα σε στερλίνες.
Με τη διάλυση της ζώνης της στερλίνας (1972) κάθε χώρα ακολούθησε αυτόνομη νομισματική πολιτική (η καθεμιά έχει το σελίνι δικής της κοπής) και τελικά πέντε χρόνια αργότερα η ένωση έπαψε να λειτουργεί και τυπικά.
Από τις άλλες νομισματικές ενώσεις που δεν έχουν αναφερθεί ως τώρα, ενδιαφέρον από την άποψη που ενδιαφέρει εδώ παρουσιάζει εκείνη των χωρών της ανατολικής Καραϊβικής. Οι χώρες που μετέχουν στην ένωση είναι πρώην αποικίες. Εκεί υπάρχει μια κεντρική τράπεζα υπεύθυνη για την έκδοση του δολαρίου Καραϊβικής. Αυτό αποτελεί χρήμα με αναγκαστική κυκλοφορία σε όλες τις χώρες της νομισματικής ένωσης.
Κράτος - «οδηγός»
Αλλες λιγότερο γνωστές νομισματικές ενώσεις αφορούν συνήθως σε μικρές χώρες, οι οποίες υιοθετούν το νόμισμα μιας μεγάλης γειτονικής χώρας. Τέτοιες ενώσεις είναι η Ανδόρα - Γαλλία, Μονακό - Γαλλία, Βατικανό - Ιταλία, Αγιος Μαρίνος - Ιταλία, Λιχτενσταϊν - Ελβετία. Σε όλες αυτές η νομισματική πολιτική ασκείται από τη μεγαλύτερη χώρα-οδηγό.
Στον κατάλογο με τις νομισματικές ενώσεις υπάρχει ακόμη η ιδιόμορφη περίπτωση της δυτικο-αφρικανικής Λιβερίας. Κάτω από τις γνωστές συνθήκες της εξάρτησης από τις ΗΠΑ (η Λιβερία ήταν τόπος εγκατάστασης των δούλων που απελευθερώνονταν το 19ο αιώνα από τις ΗΠΑ) αυτή προσδέθηκε στο δολάριο. Από το 1944 το είχε καταστήσει και χρήμα με αναγκαστική κυκλοφορία. Αυτό όμως δεν εμπόδισε την τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα να καταρρεύσει οικονομικά.
Στην ίδια κατηγορία ανήκει και ο Παναμάς (μαζί με τη Λιβερία θεωρητικώς μόνο έχουν τα δικά τους νομίσματα και στην πράξη έχουν μόνο εθνικά κέρματα). Τον καιρό που οι ΗΠΑ αναλαμβάνανε τη διώρυγα (1904), ο αμερικανοκρατούμενος, επίσης, Παναμάς κλείδωσε την ισοτιμία του εθνικού νομίσματος μπαλμπόα με το δολάριο. Εκτοτε το αμερικανικό νόμισμα αποτελεί χρήμα με αναγκαστική κυκλοφορία. Κλείδωμα, αλλά άλλη οδό τις μέρες μας ,διάλεξε και η Αργεντινή με τα γνωστά αποτελέσματα...
Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας
Στην ιστορία των οικονομικών ενώσεων στην προ-ΕΟΚ εποχή, μια θέση κατέχει αναμφίβολα και ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας. Υπό την αμερικανική καθοδήγηση αποτέλεσε την απάντηση των μεταπολεμικών καπιταλιστικών χωρών στον διμερή χαρακτήρα που είχαν ως τότε οι εμπορικές συναλλαγές στην Ευρώπη. Συστάθηκε μετά τον περίφημο λόγο του στρατηγού Μάρσαλ στο Χάρβαρντ (5 Ιουλίου 1947). Τότε, όπως είναι γνωστό, επισημοποιήθηκε η αντίληψη ότι για να έχει αποτελεσματικότητα η αμερικανική βοήθεια προς τη δυτική Ευρώπη έπρεπε να συνοδεύεται από στενότερη συνεργασία μεταξύ των χωρών της. Στο οικονομικό πεδίο ο πρώτος στόχος ήταν η κατανομή της ξένης βοήθειας.
Συμμετείχε το σύνολο των δυτικοευρωπαϊκών χωρών (σύνολο 17). Εννοείται ότι τα αποτελέσματα κυρίως στον συντονισμό των οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών ήταν μηδαμινά. Η εκτίμηση που γίνεται στο πλαίσιο της επίσημης προϊστορίας της ΟΝΕ, είναι πως έπαιξε αξιόλογο ρόλο, καθώς ευνόησε σε πολυμερές επίπεδο τον προοδευτικό περιορισμό των ποσοστώσεων στις εισαγωγές.
Επαψε να έχει νόημα όταν αναδείχτηκε στην πρώτη γραμμή των επιλογών του δυτικοευρωπαϊκού κεφαλαίου μια διευρυμένη αγορά. Τέτοια που δεν θα έχει μόνο εμπορικό χαρακτήρα, αλλά θα στόχευε σε ανώτερες οικονομικές ολοκληρώσεις.
του Τάκη Κατσιμάρδου
Ενδιαφέρον για τους Ευρωπαίους αποκτούν σήμερα οι σελίδες στις οποίες καταγράφεται η ιστορία της γνωστής ένωσης Μπενελούξ. Το όνομα σχηματίζεται από τα δυο πρώτα αρχικά γράμματα των χωρών που τη συμπτύξανε (Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο).
Η αρχική απόφαση για την τελωνειακή ένωση των τριών είχε παρθεί από το 1943 ακόμη. Σε μια δεύτερη φάση, ύστερα από έναν χρόνο, επεκτάθηκε αυτή και στη νομισματική. Η εφαρμογή της άρχισε μετά το τέλος του πολέμου, το 1948. Συμφωνήθηκε τότε ότι η καθολική εφαρμογή θα άρχιζε να ισχύει μόνο όταν επιτευχθεί κάποιος συντονισμός των πολιτικών των τριών χωρών. Με αισθητά αποτελέσματα, επισημαίνονταν συγκεκριμένα, στο νομισματικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Η κυρίαρχη λογική ήταν πως έπρεπε πρώτα να εξομαλυνθούν οι διαφορές και ότι αυτό δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί στο πλαίσιο λειτουργίας της συμφωνίας. Είναι αυτονόητη η επικαιρότητα που έχει αυτή η προ-ΟΝΕ λογική για το παρόν.
| Απολογισμός των νομισματικών ενώσεων | |||||
| Νομισματική Ενωση | Νόμισμα | Ελεγχος προσφοράς χρήματος | Περιορισμός προσφοράς χρήματος | Αιτία αποτυχίας ελέγχου προσφοράς χρήματος | Αιτία διάλυσης |
| Νέα Αγγλία | Πολλά | Κάθε χώρα χωριστά | Μασαχουσέτη | Ανάπτυξη μικρότερων αποικιών | |
| Λατινική | Πολλά | Εθνικές τράπεζες | Αποθέματα χρυσού- αργύρου | Κατάργηση του αργύρου | Αποκλίνουσα νομισματική πολιτική μελών |
| Σκανδιναβική | Πολλά | Εθνικές τράπεζες | Κανόνας χρυσού | Εγκατάλειψη χρυσού κανόνα | Αποκλίνουσα νομισματική πολιτική μελών |
| Ανατολική Αφρική | Πολλά | Εθνικές τράπεζες | Μετατρε-ψιμότητα στη ζώνη στερλίνας | Διακοπή μετατρε-ψιμότητας | Μη μετατρε-ψιμότητα |
| Γερμανική (19ου αιώνα) | Πολλά | Εθνικές τράπεζες | Μεταλλικοί κανόνες | - | - |
| Βέλγιο - Λουξεμβούργο | Πολλά | Βέλγιο | Βέλγιο | - | - |
| Ελβετία - Λιχτενστάιν | Ενιαίο | Ελβετία | Ελβετία | - | - |
| Γαλλία - Μονακό - Ανδόρα | Ενιαίο | Γαλλία | Γαλλία | - | - |
| Ιταλία - Βατικανό Αγιος Μαρίνος | Πολλά | Ιταλία | Ιταλία | - | - |
| Γαλλική ζώνη φράγκου | Ενιαίο | Κεντρικές τράπεζες | Γαλλία | - | - |
| ΗΠΑ - Λιβερία | Ενιαίο | ΗΠΑ | ΗΠΑ | - | - |
| ΗΠΑ - Παναμάς | Ενιαίο | ΗΠΑ | ΗΠΑ | - | - |
| Πηγή: Εθνική Τράπεζα, Ειδική Εκδοση Μαρτίου 2000 1) Γενικώς στις ενώσεις το μέγεθος της ηγεμονικής χώρας ήταν ανάλογο του καθορισμού της νομισματικής κυκλοφορίας. 2) Η γερμανική τελωνειακή ένωση μετεξελίχθηκε σε νομισματική με κοινό νόμισμα το μάρκο 3) Αγιος Μαρίνος, Λιβερία, Παναμάς κυκλοφορούν πρακτικά μόνο κέρματα | |||||
Στις Κάτω Χώρες, για παράδειγμα, παρά την εξωτερική ομοιότητα υπήρχε η ανάγκη σύγκλισης. Για παράδειγμα, το μέσο επίπεδο των μισθών στο Βέλγιο ήταν κατά 50%-60% ανώτερο από το ολλανδικό. Η βελγική βιομηχανία ήταν ισχυρότερη, αλλά η γεωργία της λιγότερο αναπτυγμένη από εκείνη της Ολλανδίας. Διαφορετικές, επίσης, ήταν μετά τον πόλεμο και οι κατευθύνσεις της οικονομικής πολιτικής των δυο χωρών (προγράμματα λιτότητας, πάγωμα τιμών κ.λπ.)
Οι όροι της Μπενελούξ
Η ολοκληρωμένη μορφή της ένωσης συμφωνήθηκε το 1958 κι άρχισε να ισχύει δυο χρόνια μετά, αφού πρώτα επικυρώθηκε από τα εθνικά Κοινοβούλια.
Πρόβλεπε τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς, την ελεύθερη διακίνηση ατόμων, προϊόντων, κεφαλαίων και υπηρεσιών στις τρεις επικράτειες. Τον συντονισμό της οικονομικής, επενδυτικής και κοινωνικής πολιτικής, αλλά το ίδιο και στον τομέα των εξωτερικών οικονομικών συναλλαγών. Η αρχική πρόβλεψη ήταν η συμφωνία να έχει ισχύ για 50 χρόνια, με δυνατότητα παράτασης για άλλες τρεις δεκαετίες (οι τρεις χώρες μπήκαν στη ζώνη του ευρώ «ομαδοποιημένα»).
Ανώτερο όργανο είναι το Συμβούλιο των Υπουργών. Οι αποφάσεις που παίρνονται προϋποθέτουν την ομοφωνία και μετά τη λήψη τους εφαρμόζονται υποχρεωτικώς. Ενα Συμβούλιο Οικονομικής Ενωσης, από εκπροσώπους των υπουργείων και των τριών, ελέγχει την εφαρμογή των αποφάσεων. Μια επιτροπή διαιτησίας ρυθμίζει τα θέματα στα οποία σημειώνεται διαφωνία. Υπάρχει ακόμη ένα οικονομικό και γνωμοδοτικό συμβούλιο, από εκπροσώπους εργοδοτικών ενώσεων, συνδικάτων εργαζομένων κι άλλων κοινωνικών φορέων. Ενώ λειτουργεί μία γενική γραμματεία για τα διοικητικά και οργανωτικά ζητήματα. Επομένως , όπως είναι φανερό, οι ομοιότητες και οι αναλογίες της Μπενελούξ με την Ευρωπαϊκή Ενωση δεν βρίσκονται μόνο στο ότι κοινή έδρα των δύο ενώσεων είναι οι Βρυξέλλες. Η Μπενελούξ δεν οδήγησε σε ένωση με ενιαίο νόμισμα μεταξύ των δυο χωρών (το Λουξεμβούργο είχε άλλη νομισματική συμφωνία με το Βέλγιο) ούτε σε πολιτική ενοποίηση. Διατηρήθηκε ακόμη και μετά τη την έναρξη λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ανθρακα (ΕΚΑΧ) και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ). Η Μπενελούξ, όμως, μέσα στο πλαίσιο του ψυχροπολεμικού κόσμου και της αντιπαράθεσης των δυο «μπλοκ» οδήγησε, θα λέγαμε, σε μια στρατιωτική ενοποίηση.
Πρωτεργάτες και στο ΝΑΤΟ
Τα μέλη τους συσκέπτονταν για τα σημαντικότερα διεθνή και στρατιωτικά ζητήματα, προχωρούσαν στην παραγωγή κοινού στρατιωτικού υλικού, εκπαίδευση του προσωπικού των ενόπλων δυνάμεων, κοινές ασκήσεις κ.λπ. Ηταν, βεβαίως, και εκ των ιδρυτικών μελών του ΝΑΤΟ και της Δυτικοευρωπαϊκής Ενωσης. Πάντως, αυτού του είδους η ολοκλήρωση δεν είναι σαφές αν ήταν αποτέλεσμα της οικονομικής ένωσής τους ή προϊόν της συμμετοχής τους στις δυτικές στρατιωτικές συμμαχίες και ευρύτερων παραμέτρων.
Δυο γενικές παρατηρήσεις, που γίνονται για την ένωση, είναι ότι παρά τις αντιθέσεις (λόγου χάρη μετά το 1952 οι τιμές αυξήθηκαν με πολύ ταχύτερο ρυθμό στο Βέλγιο από την Ολλανδία, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για μια ένωση), μέσα από ενεργοποίηση μηχανισμών ελέγχου, αυτή δεν διαλύθηκε. Εγιναν αρκετές συμφωνίες εξειδίκευσης μεταξύ των βιομηχανιών και επιτεύχθηκαν εθνικοί στόχοι.
Το άλλο είναι ότι έγινε δυνατή η εξομοίωση των επιπέδου μισθών. Σε αντίθεση μάλιστα με το αναμενόμενο, δεν παρατηρήθηκε εξειδίκευση μιας χώρας στη γεωργία και της άλλης στη βιομηχανία.
Η ζώνη του γαλλικού φράγκου
Λιγότερο γνωστές, αλλά και πρόσφορες για απόκτηση ιστορικής εμπειρίας για την πορεία στη ζώνη του ευρώ είναι μια σειρά άλλες διεθνείς νομισματικές ενώσεις. Του παρελθόντος, αλλά και του παρόντος μερικές.
Ισως η σπουδαιότερη απ’ αυτές να είναι η ζώνη του γαλλικού φράγκου (FΖ). Σε αυτή συμμετέχουν όλες σχεδόν οι χώρες-πρώην αποικίες της Γαλλίας στην κεντρική και δυτική Αφρική (15 συνολικά). Πρόκειται για τη μακροβιότερη εν ζωή νομισματική ένωση.
Η αφετηρία της ένωσης εντοπίζεται το 1945, όταν η Γαλλία αποφάσισε να ενιαιοποιήσει το νομισματικό σύστημα των δορυφόρων της. Ετσι, προχώρησε στη δημιουργία ενός νομίσματος, του CFΑ φράγκου (le franc des colonies Francaises d' Αfrique). Στη δεκαετία του 1960, με την κατάρρευση της αποικιοκρατίας και την κατάκτηση της ανεξαρτησίας των πρώην αποικιών, αυτό το φράγκο αντικαταστάθηκε από δύο νέα τοπικά νομίσματα, που το καθένα διατήρησε την παλιά του ονομασία.
Για τις χώρες της νομισματικής ένωσης της Δυτικής Αφρικής (West Αfrican Μonetary Union) το CFΑ φράγκο εκδίδει η Κεντρική Τράπεζα των Χωρών της Δυτικής Αφρικής. Για τις χώρες της Κεντρικής Αφρικής το εκδίδει η Τράπεζα των Χωρών της Κεντρικής Αφρικής.
Οι δυο αυτές ενώσεις, όπως και η μητρική τους, θεωρούνται από τις πιο πετυχημένες.
Χαρακτηρίζονται μάλιστα ως ένωση δύο διαφορετικών νομισματικών ενώσεων.
Στον κλασικό τύπο της λειτουργίας τους, πριν από την έναρξη ισχύος της ζώνης του ευρώ, οι χώρες της κάθε ένωσης τοποθετούσαν τα συναλλαγματικά διαθέσιμά τους στο γαλλικό θησαυροφυλάκιο (το πρόβλημα αποτέλεσε αντικείμενο σκληρών διαπραγματεύσεων της Γαλλίας για τη συγκρότηση της ΕΟΚ ). Σε κάθε μια από τις δύο ενώσεις το φράγκο CFΑ αποτελούσε χρήμα με αναγκαστική κυκλοφορία σε όλες τις χώρες της ένωσης και ήταν μετατρέψιμο σε γαλλικά φράγκα. Εξυπακούεται πως αποτελεί τυπικό παράδειγμα πολυεθνικής ένωσης, χωρίς κεντρική τράπεζα, αλλά με ηγεμονεύουσα δύναμη.
Οι αφρικανικές ενώσεις
Η Αφρική, όμως, έχει να επιδείξει και νομισματική ένωση, παρόμοιας μορφής, αποτυχημένη. Πρόκειται για την ένωση Ανατολικής Αφρικής (Εast Αfrican Currency Αrea).
Στις πρώην βρετανικές αποικίες, η νομισματική πολιτική ασκούνταν μέσω νομισματικών συμβουλίων. Τα μέλη ανταλλάσσανε υποχρεωτικά το αποικιακό νόμισμα με οποιοδήποτε ξένο.
Από το 1922 οι Κένυα, Ουγκάντα, Ταγκανίκα και από το 1936 η Ζανζιβάρη υιοθέτησαν ως κοινό νόμισμα το σελίνι της Ανατολικής Αφρικής (Εast Αfrican Shilling).
Μετά την ανεξαρτησία τους, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στην ανατολική Ευρώπη με την ΕΣΣΔ και την Τσεχοσλοβακία, οι χώρες παρέμειναν στη ζώνη της βρετανικής στερλίνας, εξασφαλίζοντας κάποιες εγγυήσεις για τη μετατρεψιμότητα των εθνικών νομισμάτων σε λίρες Αγγλίας.
Γρήγορα, όμως, μετά την ανεξαρτησία τους (1966) η Κένυα, η Ουγκάντα και η Τανζανία (προήλθε από τη συνένωση Ταγκανίκας και Ζανζιβάρης το 1964) προχώρησαν στην έκδοση δικών τους νομισμάτων, εγκαταλείποντας το αφρικανικό σελίνι. Αυτά εξακολουθούσαν ν’ αποτελούν χρήμα με αναγκαστική κυκλοφορία σε όλες τις χώρες της ένωσης και παρέμειναν μετατρέψιμα σε στερλίνες.
Με τη διάλυση της ζώνης της στερλίνας (1972) κάθε χώρα ακολούθησε αυτόνομη νομισματική πολιτική (η καθεμιά έχει το σελίνι δικής της κοπής) και τελικά πέντε χρόνια αργότερα η ένωση έπαψε να λειτουργεί και τυπικά.
Από τις άλλες νομισματικές ενώσεις που δεν έχουν αναφερθεί ως τώρα, ενδιαφέρον από την άποψη που ενδιαφέρει εδώ παρουσιάζει εκείνη των χωρών της ανατολικής Καραϊβικής. Οι χώρες που μετέχουν στην ένωση είναι πρώην αποικίες. Εκεί υπάρχει μια κεντρική τράπεζα υπεύθυνη για την έκδοση του δολαρίου Καραϊβικής. Αυτό αποτελεί χρήμα με αναγκαστική κυκλοφορία σε όλες τις χώρες της νομισματικής ένωσης.
Κράτος - «οδηγός»
Αλλες λιγότερο γνωστές νομισματικές ενώσεις αφορούν συνήθως σε μικρές χώρες, οι οποίες υιοθετούν το νόμισμα μιας μεγάλης γειτονικής χώρας. Τέτοιες ενώσεις είναι η Ανδόρα - Γαλλία, Μονακό - Γαλλία, Βατικανό - Ιταλία, Αγιος Μαρίνος - Ιταλία, Λιχτενσταϊν - Ελβετία. Σε όλες αυτές η νομισματική πολιτική ασκείται από τη μεγαλύτερη χώρα-οδηγό.
Στον κατάλογο με τις νομισματικές ενώσεις υπάρχει ακόμη η ιδιόμορφη περίπτωση της δυτικο-αφρικανικής Λιβερίας. Κάτω από τις γνωστές συνθήκες της εξάρτησης από τις ΗΠΑ (η Λιβερία ήταν τόπος εγκατάστασης των δούλων που απελευθερώνονταν το 19ο αιώνα από τις ΗΠΑ) αυτή προσδέθηκε στο δολάριο. Από το 1944 το είχε καταστήσει και χρήμα με αναγκαστική κυκλοφορία. Αυτό όμως δεν εμπόδισε την τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα να καταρρεύσει οικονομικά.
Στην ίδια κατηγορία ανήκει και ο Παναμάς (μαζί με τη Λιβερία θεωρητικώς μόνο έχουν τα δικά τους νομίσματα και στην πράξη έχουν μόνο εθνικά κέρματα). Τον καιρό που οι ΗΠΑ αναλαμβάνανε τη διώρυγα (1904), ο αμερικανοκρατούμενος, επίσης, Παναμάς κλείδωσε την ισοτιμία του εθνικού νομίσματος μπαλμπόα με το δολάριο. Εκτοτε το αμερικανικό νόμισμα αποτελεί χρήμα με αναγκαστική κυκλοφορία. Κλείδωμα, αλλά άλλη οδό τις μέρες μας ,διάλεξε και η Αργεντινή με τα γνωστά αποτελέσματα...
Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας
Στην ιστορία των οικονομικών ενώσεων στην προ-ΕΟΚ εποχή, μια θέση κατέχει αναμφίβολα και ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας. Υπό την αμερικανική καθοδήγηση αποτέλεσε την απάντηση των μεταπολεμικών καπιταλιστικών χωρών στον διμερή χαρακτήρα που είχαν ως τότε οι εμπορικές συναλλαγές στην Ευρώπη. Συστάθηκε μετά τον περίφημο λόγο του στρατηγού Μάρσαλ στο Χάρβαρντ (5 Ιουλίου 1947). Τότε, όπως είναι γνωστό, επισημοποιήθηκε η αντίληψη ότι για να έχει αποτελεσματικότητα η αμερικανική βοήθεια προς τη δυτική Ευρώπη έπρεπε να συνοδεύεται από στενότερη συνεργασία μεταξύ των χωρών της. Στο οικονομικό πεδίο ο πρώτος στόχος ήταν η κατανομή της ξένης βοήθειας.
Συμμετείχε το σύνολο των δυτικοευρωπαϊκών χωρών (σύνολο 17). Εννοείται ότι τα αποτελέσματα κυρίως στον συντονισμό των οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών ήταν μηδαμινά. Η εκτίμηση που γίνεται στο πλαίσιο της επίσημης προϊστορίας της ΟΝΕ, είναι πως έπαιξε αξιόλογο ρόλο, καθώς ευνόησε σε πολυμερές επίπεδο τον προοδευτικό περιορισμό των ποσοστώσεων στις εισαγωγές.
Επαψε να έχει νόημα όταν αναδείχτηκε στην πρώτη γραμμή των επιλογών του δυτικοευρωπαϊκού κεφαλαίου μια διευρυμένη αγορά. Τέτοια που δεν θα έχει μόνο εμπορικό χαρακτήρα, αλλά θα στόχευε σε ανώτερες οικονομικές ολοκληρώσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου