Λιβύη – 5 χρόνια μετά το θάνατο του Καντάφι

Νέα Πολιτική

του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*

Τον Οκτώβριο του 2011, ο πρώην πανίσχυρος ηγέτης της Λιβύης, Μαουμάρ αλ-Καντάφι, εύρισκε τραγικό τέλος στα χέρια των αντιπάλων του. Ένας αμφισβητούμενος και αιματοβαμμένος κύκλος στη σύντομη ιστορία της Λιβύης (ως ανεξάρτητο κράτος) τελείωνε και ο δρόμος προς το ανεξερεύνητο χάος μιας καταρρέουσας πολιτείας και του εμφυλίου πολέμου άνοιγε. Τραγικές οι ευθύνες του θανόντος και πολλαπλά τα εγκλήματα του αλλά και οι ικανότητες που του επέτρεψαν να επιβιώσει 42 χρόνια στην εξουσία (1969-2011) ερχόμενος σε ρήξη με υπερδυνάμεις, γειτονικές χώρες, συνωμότες και με αυτόν τον ίδιο το λαό του. Τραγικές και οι χαμένες ευκαιρίες να ολοκληρώσει την αναμόρφωση της χώρας του και μέσω των άφθονων πετρελαϊκών αποθεμάτων να την καταστήσει ευημερούσα όαση στο Maghreb. Δυστυχώς και αυτός δεν μπόρεσε να αποφύγει τη μοίρα των περισσοτέρων δικτατόρων και τυράννων που ισορροπούν μεταξύ ευρέων κοινωνικών παροχών και στυγνής καταστολής των λαϊκών μαζών. 

Αναμφισβήτητα, ο συνταγματάρχης Καντάφι και η περίοδος του πρέπει να εξεταστούν υπό το πρίσμα του αραβικού εθνικισμού, του αντιαποικιακού αγώνα, του ψυχρού πολέμου και του γενικότερου αγώνα για τον έλεγχο των υδρογονανθράκων της περιοχής. Αποδείχτηκε όμως ότι όταν οι περισσότερες από τις παραπάνω συνθήκες εξέλειψαν, η συνέχιση της μακροημέρευσης του καθεστώτος κατέστει προβληματική. Η διάχυση της «αραβικής άνοιξης» και στη Λιβύη το Φεβρουάριο του 2011 αντιμετωπίστηκε από τον Καντάφι με το μοναδικό τρόπο που γνώριζε και είχε στο παρελθόν εφαρμόσει επιτυχώς: την αιματηρή καταστολή. Ίσως μάλιστα να επιβίωνε και αυτή τη φορά αν οι δυτικές δυνάμεις δεν επενέβαιναν ενεργά και δυναμικά υπέρ των αντιπάλων του. Η δυτική αεροπορική ισχύς, ο αποκλεισμός του καθεστώτος και η ενίσχυση των ανταρτών έγειραν μετά από 5 μήνες σκληρών συγκρούσεων την πλάστιγγα υπέρ των τελευταίων. Το χάος όμως ήρθε αμέσως μετά τη νίκη και την επικράτηση των ετερόκλητων εξεγερμένων: ιδεολόγων, καταπιεσμένων ομάδων, ακραίων ισλαμιστών, τοπικών φυλάρχων, αδίστακτων λήσταρχων, εγκληματικών στοιχείων και φιλόδοξων στρατιωτικών.

Οι τρεις ιστορικές επαρχίες της Λιβύης σύντομα διασπάστηκαν σε δεκάδες αλληλοσυγκρουόμενα «φέουδα» με τις δύο βασικές παρατάξεις (Τρίπολης και Βεγγάζης) να προσπαθούν να παρασύρουν υπό την επιρροή τους, το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ομάδων και μαχητών. Εσωτερικές συγκρούσεις απίστευτης αγριότητας και ετερόκλητοι συνασπισμοί μη καταληπτοί από την κοινή δυτική «λογική». Ένας εμφύλιος πόλεμος και μια κατάρρευση του κράτους και κάθε υποδομής με εξαίρεση τη μερική λειτουργία ορισμένων πετρελαϊκών εγκαταστάσεων. Βλέπετε, ο πόλεμος χρειάζεται χρήματα για να διεξαχθεί! Όταν μάλιστα το υπέδαφος είναι πλούσιο σε υδρογονάνθρακες, οι «μνηστήρες» είναι πολλοί καθώς προσδοκούν μελλοντικές συνεργασίες και οφέλη. Γειτονικές χώρες (Αίγυπτος), μουσουλμανικές χώρες (Σαουδική Αραβία, Κατάρ, Τουρκία), δυτικές χώρες (Γαλλία, Ιταλία, ΗΠΑ, Βρετανία), ακόμη και η μακρινή Κίνα προσπαθούν να εδραιώσουν τη θέση τους και να ενισχύσουν τα ερείσματα τους στην αυριανή κυβέρνηση της χώρας. 

Ιδανική συνταγή για διαιώνιση του εμφυλίου πολέμου και της αιματοχυσίας! Ιδανική ευκαιρία όμως και για τους ισλαμιστές εξτρεμιστές να εδραιωθούν και να ελέγξουν νέες περιοχές επεκτείνοντας τις ζώνες στρατολόγησης, υποστήριξης, φορολόγησης και επιχειρήσεων. Η γενέτειρα του Καντάφι, η πόλη Σύρτη είναι εδώ και δύο χρόνια υπό των έλεγχο των τζιχαντιστών. Η περιοχή των υποστηρικτών του συνταγματάρχη, του ακραιφνή διώκτη των ισλαμιστών, πέρασε στον έλεγχο των τελευταίων και έγινε προπύργιο τους! Εξελίξεις που ξεφεύγουν από την περιορισμένη και ομφαλοσκοπική λογική των δυτικών. Ευτυχώς όμως που τρομοκρατία και ανεξέλεγκτες ροές προσφύγων και μεταναστών από τις λιβυκές ακτές προς την Ευρώπη αναγκάζουν τη «γηραιά ήπειρο» να αναζητήσει λύση και να προσπαθήσει να καλύψει την ανυπαρξία σχεδίου για την «μετά-Καντάφι» εποχή. 

Ατελείωτες προσπάθειες για σχηματισμό μετριοπαθούς (ο όρος μετριοπαθής μάλλον είναι αδόκιμος σε αυτό το χώρο) κυβέρνησης εθνικής ενότητος καταρρέουν ή οδηγούν σε σχηματισμό μη αποδεκτών σχημάτων που αδυνατούν να επιβάλλουν την ειρήνευση. Αντικρουόμενα συμφέροντα εξωτερικών δυνάμεων εξακολουθούν να οδηγούν σε υποστήριξη, φανερή ή μυστική, φίλια προσκείμενων τοπικών «φυλάρχων» και «οπλαρχηγών». Κυβέρνηση της Τρίπολης και οι αντίπαλοι της στη Βεγγάζη υπόσχονται εξόντωση των ισλαμιστών αλλά προτιμούν να κατευθύνουν την εξωτερική βοήθεια για να εδραιώσουν τις θέσεις τους μη διστάζοντας  μυστικά να συνεργάζονται ακόμη και με τους τζιχαντιστές.

Οι παραπάνω αδυναμίες γίνονται κατανοητές από τις εμπλεκόμενες (και με μεγάλο μερίδιο ευθύνης) εξωτερικές δυνάμεις. Το σενάριο μιας στρατιωτικής εμπλοκής είναι πάντα ανοικτό αλλά το κοστολόγιο, ειδικά σε αίμα, τεράστιο. Τεράστια και τα αντικρουόμενα συμφέροντα που δεν επιτρέπουν μια ελάχιστη κοινή αποτελεσματική προσπάθεια. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο εμφύλιος της Λιβύης, δίπλα εξελίσσεται το δράμα της Συρίας, ο άγνωστος πόλεμος της Υεμένης. Στην ευρύτερη περιοχή, οι φιλίες, οι αντιπαλότητες και τα συμφέροντα είναι τελείως αντικρουόμενα, πολυσύνθετα έως και ακατανόητα. Δικαιολογημένος όμως είναι και ο φόβος μιας αναποτελεσματικής αιματηρής δυτικής επέμβασης που θα περιπλέξει ακόμη περισσότερο την κατάσταση και θα γιγαντώσει την αντιδυτική διάθεση ενισχύοντας τους εξτρεμιστές (περίπτωση Αφγανιστάν και Ιράκ). Αναγκαστικά λοιπόν επιλέγονται λύσεις χαμηλού κόστους και κινδύνου, κυνικά αποβλέποντας και ευελπιστώντας στην επίλυση του προβλήματος από τις τοπικές δυνάμεις. Μάλιστα, ίσως και χωρίς να ομολογείται, ελπίζουμε στην εμφάνιση ενός νέου «συνταγματάρχου Καντάφι» που με τις γνωστές και δοκιμασμένες μεθόδους θα επιβάλλει την εξουσία του (μαζί και με την ειρήνευση) στην περιοχή. Απλά ξεχνάμε ότι ο αποθανών συνταγματάρχης επιβλήθηκε σε διαφορετικές συνθήκες και χρησιμοποίησε, εκτός από την αδυσώπητη βία και ορισμένα ιδεολογικά εργαλεία. Σήμερα όμως τα προαναφερθέντα όπλα ευρίσκονται κυρίως στη φαρέτρα των ισλαμιστών και αυτό τους κάνει ακόμη πιο επικίνδυνους.

* Υποστράτηγος εα, Διευθυντής Μελετών του ΕΛΙΣΜΕ