Ένας αιώνας από τον Εθνικό Διχασμό

Νέα Πολιτική

του Μελέτη Μελετόπουλου*

Το 1914, όταν άρχισε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, η Ελλάδα ήταν μία χώρα σε κατάσταση ευφορίας. Είχε προηγηθεί το Κίνημα στο Γουδί, τον Αύγουστο του 1909, και η δημιουργία του Κόμματος των Φιλελευθέρων από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τα καλύτερα στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας.

Στις εκλογές του 1910, ο λαός έδωσε στον Βενιζέλο ευρεία πλειοψηφία, ενώ τα παλαιά ολιγαρχικά, οικογενειοκρατικά και πελατειακά κόμματα σχεδόν εξαλείφθηκαν. Την διετία 1910-1912, ο Βενιζέλος ανασυγκρότησε εκ του μηδενός το ελληνικό κράτος, και στις εκλογές του 1912 θριάμβευσε. Με τον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο, το 1912-3, η Ελλάδα συνέτριψε την Τουρκία και διπλασιάστηκε εδαφικά σε μερικές εβδομάδες, αποκτώντας τον πλήρη έλεγχο του Αιγαίου και τεράστιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις στην Μακεδονία. Ενώ με τον Δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο, το 1913, κατανίκησε και τον δεύτερο προαιώνιο γεωστρατηγικό της αντίπαλο, την Βουλγαρία, απελευθερώνοντας και την Δυτική Θράκη. Το 1914 βρήκε την Ελλάδα σε κατάσταση ευφορίας και εθνικής ενότητας. Ο Βενιζέλος απένειμε στον βασιλιά το στρατιωτικό αξίωμα του Στρατάρχη, ενώ ο Κωνσταντίνος έδωσε στον Βενιζέλο τον Μεγαλόσταυρο.

Αλλά, ως γνωστόν, και ιδίως στην Ελλάδα, οι ομοψυχίες και οι ανατάσεις δεν διαρκούν πολύ. Το καλοκαίρι του 1914, εξερράγη ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, μεταξύ Άγγλων-Γάλλων-Ρώσσων-Ιταλών αφ’ ενός, και Γερμανών-Αυστριακών-Τούρκων-Βουλγάρων αφ’ ετέρου. Την άνοιξη του 1915, ο Κωνσταντίνος απέρριψε την απόφαση του Βενιζέλου να οδηγήσει την Ελλάδα στον πόλεμο, στο πλευρό των Αγγλογάλλων, ο Βενιζέλος παραιτήθηκε, και ο Κωνσταντίνος διόρισε κυβέρνηση μειοψηφίας με πρωθυπουργό τον Δημήτριο Γούναρη. 

Στις εκλογές του Μαΐου, όμως, που αναγκαστικά ακολούθησαν, ο λαός δικαίωσε τον Βενιζέλο, αλλά ο βασιλιάς του έδωσε εντολή με δύο μήνες καθυστέρηση, προφασιζόμενος ασθένεια. Τελικά, τον Αύγουστο, ο Βενιζέλος επανήλθε στην πρωθυπουργία. Αλλά τον Σεπτέμβριο, όταν η Βουλγαρία κήρυξε επιστράτευση και ετοιμαζόταν να επιτεθεί στην Σερβία, η Ελλάδα ήταν υποχρεωμένη, από την συμμαχία που είχε συνάψει με την Σερβία, να την βοηθήσει, άρα να εισέλθει στον πόλεμο. Ο βασιλιάς πάλι απέρριψε την απόφαση του Βενιζέλου, ο τελευταίος ξανα-παραιτήθηκε, ο βασιλιάς άρχισε πάλι να διορίζει πρωθυπουργούς χωρίς λαϊκή εντολή (κυβερνήσεις Ζαΐμη και Σκουλούδη), και τελικά αναγκάστηκε να προκηρύξει εκ νέου εκλογές. Στις εκλογές του Δεκεμβρίου το κόμμα του Βενιζέλου απόσχε, και η χώρα εισήλθε στον αστερισμό του διχασμού, της εμφυλιοπολεμικής βίας και της συνταγματικής  εκτροπής.

Η απουσία ενιαίας εθνικής στρατηγικής, οι διαφορετικές γεωπολιτικές αντιλήψεις Βενιζέλου-Κωνσταντίνου, το παράδοξο γεγονός ότι ο βασιλιάς είχε διατελέσει αρχιστράτηγος, η σύγκρουση των ισχυρών εγωισμών του ανώτατου άρχοντος και του πρωθυπουργού, δεν θα είχαν όμως οδηγήσει σε πολιτική κρίση, αν υπήρχε ένα Σύνταγμα Βασιλευομένης Δημοκρατίας, που θα προέβλεπε μία τελετουργική και συμβολική θέση για τον βασιλιά.

 Αντιθέτως, το Σύνταγμα του 1864 είχε προβλέψεις απόλυτης μοναρχίας, π.χ. η διάταξη «Ο Βασιλεύς ορίζει και παύει τους υπουργούς αυτού», τις οποίες δεν απάλειψε ο Βενιζέλος στην συνταγματική αναθεώρηση του 1911 (δεν απαλείφθηκαν ούτε με την αναθεώρηση του 1951, με αποτέλεσμα τα Ιουλιανά του 1965). Ενώ ο λαός ζητούσε «Συντακτική Συνέλευση», ο Βενιζέλος απάντησε στο πλήθος «Αναθεωρητικήν λέγω». Η δυαρχία και η ασάφεια, και οι υπερεξουσίες του μονάρχη, τελικώς οδήγησαν τον Βενιζέλο στην σύγκρουση με τον βασιλιά και την παραίτηση, την χώρα στον Εθνικό Διχασμό και τον ίδιον τον θρόνο στην πτώση.

*Διευθυντής της Νέας Πολιτικής (Δημοσιεύθηκε στο Kontra News)