Το Κέρας της Αφρικής πεδίο Αραβικού ανταγωνισμού

Νέα Κρήτη

Ο πόλεμος στην Υεμένη έχει οδηγήσει σε μια ανασύνθεση των Αράβο-Αφρικανικών συμμαχιών με επίκεντρο τις Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), οι οποίοι είναι περιστασιακοί σύμμαχοι στο πλαίσιο του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC).

Του Γιάννη Δημητριάδη*

Τον τελευταίο χρόνο, περνώντας την Ερυθρά Θάλασσα, κινούνται πλέον στην  Ανατολική Αφρική, έτσι ώστε να καταπολεμηθούν οι αντάρτες Χούθι στην Υεμένη πιο αποτελεσματικά, καθώς συνεχίζουν να ενισχύονται από σιίτες και φιλό-ισλαμικές εξτρεμιστικές ομάδες της Ανατολικής Αφρικής.

Αυτό συμβαίνει γιατί κλήθηκαν να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους, έναντι μιας απειλής που εμφανίζεται να ενισχύεται από την Τεχεράνη.

Το Σουδάν ξανά στο προσκήνιο

Αυτή η πολιτική μεταβολή, έδωσε την ευκαιρία στον πρόεδρο του Σουδάν Ομάρ αλ Μπασίρ να επιστρέψει στο προσκήνιο, παρά το γεγονός ότι φυγοδικεί από το Διεθνές Δικαστήριο. Στις 26 Ιουλίου επισκέφθηκε τον Σαουδάραβα βασιλιά Σαλμάν μπιν Αμπντελαζιζ, στη μαροκινή θερινή κατοικία του, στους λόφους με θέα την Ταγγέρη.

Στη συνέχεια, ο Αλ Μπασίρ ήταν σε θέση να δειπνήσει και με άλλους Σαουδάραβες επίσημους όπως ο πρίγκηπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, υπουργός Άμυνας. Επίσης παρόντες στη διάρκεια του συμποσίου ήταν ο υπουργός Οικονομικών Ιμπραχήμ αλ Ασάφ.

Οι υπουργοί αυτοί είναι το στήριγμα της νέας συμμαχίας μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Σουδάν και οι ενδιάμεσοι προκειμένου να μεταβληθεί Το Κέρας της Αφρικής πεδίο Αραβικού ανταγωνισμού η γνώμη της διεθνούς κοινότητας έναντι του Σουδανού Προέδρου Μπασίρ.

Στις αρχές Ιουλίου, με το Ραμαζάνι ακόμη σε εξέλιξη, ο βασιλιάς και ο γιος του είχαν ήδη συναντηθεί με τον Μπασίρ στο βασιλικό παλάτι Al-Safa στη Μέκκα. Ο υπουργός Άμυνας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν έκανε επίσης μια επίσκεψη στο Χαρτούμ στα μέσα Ιουλίου - το πρώτο από έναν υπουργό άμυνας της Σαουδικής Αραβίας για αρκετές δεκαετίες.

Το γεγονός ότι ένας τέτοιος αριθμός των συναντήσεων έχουν λάβει χώρα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα είναι ένα σαφές παράδειγμα της «επίθεσης γοητείας» που η Τζέντα ασκεί στο Σουδάν για περισσότερο από ένα χρόνο τώρα στο πλαίσιο του πολέμου στην Υεμένη.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η Σαουδική Αραβία ενδιαφερόταν ελάχιστα για το Σουδάν, που είναι εδώ και πολλές δεκαετίες σύμμαχος του Ιράν. Μόλις πριν από τρία χρόνια, η Σαουδική Αραβία αρνιόταν να επιτρέψει στο προεδρικό αεροσκάφος του Μπασίρ να πετά πάνω από την επικράτειά της.

Με ασφάλεια λοιπόν να λεχθεί, ότι, από την αρχή του 2015, ο Σαλμάν και η ομάδα του έχουν προβεί σε πρωτοφανή διπλωματική και οικονομική εκστρατεία, μεταβάλλοντας τη θέση της έναντι του Σουδάν.

Ο έλεγχος της Ερυθράς Θάλασσας, από τη Διώρυγα του Σουέζ στο Στενό του Μπαμ αλ Μαντέμπ, έχει καταστεί προτεραιότητα για τις χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, στο μέτρο που τους επιτρέπει να παρακολουθούν τις θαλάσσιες επιχειρήσεις ενίσχυσης των ανταρτών Χούθι και την προμήθεια όπλων τους, τα οποία προέρχονται κυρίως από το Ιράν και τη διαμετακόμιση τους, μέσω της επαρχίας Πούντλαντ της Σομαλίας.

Ένας πρώτος στόχος επιτεύχθηκε τον Μάρτη του 2015 με τη μορφή μιας μεγάλης γεωπολιτικής μεταβολής, όταν το Σουδάν έδωσε επίσημα την υποστήριξή του στο συνασπισμό του Κόλπου για την καταπολέμηση της εξέγερσης Χούθι στην Υεμένη.

Αυτό μετέβαλλε την επί 30 χρόνια πάγια θέση του Σουδάν για την υποστήριξη του Ιράν, η οποία στηρίζει τους Χούθι. Πέρυσι, το Σουδάν ανακοίνωσε ότι σχεδίαζε να στείλει μια ισχυρή δύναμη στην Υεμένη, 10.000 ανδρών.

Ο αριθμός αυτός δεν έφτασε ποτέ, αλλά πολλές χιλιάδες Σουδανοί ως σήμερα έλαβαν μέρος σε μάχες, κυρίως στο Άντεν. Στις αρχές του 2015, εξάλλου, ο Μπασίρ ενέκρινε την απέλαση όλων των Ιρανών Φρουρών της Επανάστασης από το Σουδάν, όπου μέχρι τότε, είχαν τη δυνατότητα να κινούνται ελεύθερα, και να αποδεχθεί την εγκατάσταση μιας Σαουδικής στρατιωτικής βάσης.

Ο Μπασίρ μπορεί επίσης να βοηθήσει τη Σαουδική Αραβία και με άλλους τρόπους. Σε μια επίδειξη της σημασίας που οι δύο χώρες αποδίδουν στην νέα τους συμμαχία, ο Μοχάμεντ Αττά αλ Μουλά Αμπάς, επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών Μουχαμπαράτ (Jihaz Al Amn Αλ Watani Al Mukhabarat) του Σουδάν, έχει παρουσία σε όλες τις συναντήσεις μεταξύ των δύο αρχηγών κρατών. Διμερή οικονομικά θέματα, από την άλλη πλευρά, ακολουθούνται από τον Αλί Ταχά, τον επικεφαλής του ιδιαίτερου γραφείου του προέδρου του Σουδάν.

Η συμμαχία έχει αποφέρει αποτελέσματα που δεν μπορούσαν να ονειρευτούν στο Σουδάν. Κατέχει τώρα εξέχουσα θέση στο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού που στηρίζει η Σαουδική Αραβία. Στο σχέδιο Horizon 2030 που παρουσιάστηκε τον Απρίλιο 2016 από τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, το Σουδάν αναφέρεται ως βασικός συνέταιρος στα γεωργικά θέματα.

Η χρηματοδότηση της Σαουδικής Αραβίας είναι ζωτικής σημασίας για τη σουδανική οικονομία, η οποία πάσχει από τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου και του εμφυλίου πολέμου στο Νταρφούρ, στο Νότιο Κορντοφάν και στο Γαλάζιο Νείλο.

Τα Εμιράτα στο Κέρας της Αφρικής

Ενώ η Σαουδική Αραβία καλλιεργεί τις σχέσεις της με το Σουδάν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα επικεντρώνουν την προσοχή τους στην γειτονική Ερυθραία και τη Σομαλία.

Ο ισχυρός άνδρας των ΗΑΕ Μοχάμεντ μπιν  Ζαγιέντ Αλ Ναχιάν, είναι ικανοποιημένος για τη σχέση που έχει συσταθεί με τη Σαουδική Αραβία, από τα πρώτα στάδια της συμμετοχής της στον πόλεμο στην Υεμένη. Στην πρώτη στρατιωτική επέμβαση οι ένοπλες δυνάμεις των Εμιράτων ήταν σε θέση να στηρίξουν τις  σαουδαραβικές επιχειρήσεις επιτυχώς.

Η ταυτοποίηση των στρατηγικών τους επιδιώξεων ενισχύθηκε από την απόφασή τους να ελέγξουν τον έλεγχο του Στενού Μπαμπ ελ-Μαντέμπ και της Ερυθράς Θάλασσας. Αυτό υλοποιήθηκε από την διάθεση μεγάλων ποσών από τα Εμιράτα προς την Ερυθραία προκειμένου να την πείσει να καταστεί εταίρος του συνασπισμού.

Τα ΗΑΕ διαπραγματεύτηκαν επίσης για τον εαυτό τους το δικαίωμα να δημιουργήσει μια αεροπορική βάση στη χώρα για τα μαχητικά αεροσκάφη της κατά την επιστροφή τους από τους βομβαρδισμούς σε αποστολές στην Υεμένη. Για τους ίδιους λόγους έχει χτίσει μια ναυτική βάση στο λιμάνι του Ασσάμπ, στην Ερυθρά Θάλασσα, η οποία αντιμετωπίζει τό απέναντι τμήμα της ακτής της Υεμένης, που ελέγχεται από τους Χούθι. Η βάση είναι η πρώτη βάση των Εμιράτων που έχει δημιουργηθεί εκτός εδάφους της.

Ο πρόεδρος της Ερυθραίας Ισάιας Αφέγουρκι. συμφώνησε επίσης να αναπτύξει 400 στρατιώτες στην Υεμένη, ενώ ο Εμίρης Μοχάμεντ μπιν Ζαγιέντ έχει συνάψει συμφωνία που προβλέπει στρατεύματα της Υεμένης να εκπαιδεύονται στην Ερυθραία.

Τα ΗΑΕ όμως επιχειρούν να δημιουργήσουν στενές σχέσεις και με τις δυο αντίπαλες οντότητες στο Κέρας της Αφρικής - τη Σομαλία και την Σομάλιλαντ. Πρόσφατα, ο Εμίρης μπιν Ζαγιέντ, συμφώνησε με τον πρόεδρο της Σομαλίας Χασάν Σείχ Μοχαμούντ, προκειμένου να υποστηρίξουν τα ΗΑΕ, τον προϋπολογισμό ασφάλειας και άμυνας της χώρας. Αυτό εξισορρόπησε την ειδική μεταχείριση που τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα παρέχουν στον Πρόεδρο Αχμέντ Μαχαμούντ της Σομάλιλαντ.  

Δεδομένου ότι με έδρα το Ντουμπάι η εταιρία DP World, κέρδισε το συμβόλαιο για την ανάπτυξη και τη διαχείριση του λιμανιού της Μπέρμπερα τον περασμένο Μάιο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μπορούν να χρησιμοποιήσουν το χώρο του λιμανιού και το αεροδρόμιο της για να υποστηρίξει τις δραστηριότητές της στην Υεμένη.

Η σύμβαση με τη Σομαλία δεν επέλυσε τα προβλήματα  στον Κόλπο του Άντεν. Από την απέναντι Αφρικανική ακτή ο Πρόεδρος του Τζιμπουτί Ισμαήλ Ομάρ Γκαλέχ, οι σχέσεις του οποίου με τα ΗΑΕ  έχουν παγώσει όταν η χώρα του έχασε μια δικαστική υπόθεση εναντίον επιχειρηματία από τα Εμιράτα, επεδίωξε στενότερους δεσμούς με τη Σαουδική Αραβία.

Αυτό οδήγησε σε αποχώρηση των στρατευμάτων των ΗΑΕ που στάθμευαν στο Τζιμπουτί και τη διείσδυση της Σαουδικής Αραβίας με αντάλλαγμα την παροχή ελικοπτέρων και όπλων προς τις ένοπλες δυνάμεις και περιπολικών σκαφών για ακτοφυλακής του.

Ο ανταγωνισμός που αναπτύσσεται μεταξύ των δύο ηγεσιών του Κόλπου στο Κέρας της Αφρικής, είναι καθαρός και συνεχώς αυξάνει φέρνοντας συχνά σε δύσκολη θέση τους Αμερικανούς και Ευρωπαίους συμμάχους τους. Ταυτοχρόνως όμως είμαστε μπροστά σε μια διάσπαση της περιφερειακής συμμαχίας των δυο χωρών στην Υεμένη με άγνωστα για την ώρα αποτελέσματα.

Έχουν εκφραστεί φόβοι ότι η Σαουδική Αραβία είναι έτοιμη να σχεδιάσει μια νέα συμμαχία με τις τοπικές οργανώσεις των Αδελφών Μουσουλμάνων συμμαχώντας ακόμα και με αυτές τις φυλές που έχουν ορκιστεί υποταγή στην Αλ Κάιντα της  Αραβικής Χερσονήσου (AQAP). Τα ΗΑΕ, από την άλλη πλευρά, συνεχίζουν να αρνούνται κάθε συμβιβασμό με τις ομάδες της Τζιχάντ. Αυτό αυξάνει το ενδεχόμενο να αποσύρουν τα στρατεύματά τους από το θέατρο των επιχειρήσεων πολύ σύντομα.

Αιγυπτιακή εμπλοκή

Σημαντικό ρόλο στους διπλωματι8κούς ελιγμούς, παίζει το έργο Μεγάλο Αιθιοπικό Φράγμα «Αναγέννηση» , το οποίο είναι ένα δευτερεύον ζήτημα στον Κόλπο, αλλά θεμελιώδες για την Αίγυπτο, η οποία είναι στα μαχαίρια με την Αιθιοπία για τα δικαιώματα ύδρευσης.

Το καθεστώς του στρατηγού Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι στην Αίγυπτο, η οποία απέχει από τη χρηματοδότηση των διαφόρων ομάδων στη διαμάχη της Υεμένης και της Ερυθράς, κάλεσε τον Παλαιστίνιο διαμεσολαβητή (και για πολλούς κατάσκοπο)  Μοχάμεντ Νταχλάν, ο οποίος είναι επίσης ειδικός σύμβουλος του Μοχάμεντ μπιν Ζαγιέντ, να ηγηθεί στις διαπραγματεύσεις με την Αιθιοπία στο όνομα των αραβικών χωρών.

Ο Νταχλάν οδήγησε τις αιγυπτιακές αρχές να παίξουν χαρτί της Ερυθραίας, ενθαρρύνοντας τις αρχές της Ασμάρα να ασκήσουν πίεση στην Αιθιοπία, με την οποία είναι σε ένταση μετά την αμφισβήτηση των συνόρων, τον Ιούνιο του 12. Το καθεστώς της  Ερυθραίας το οποίο είχε απομονωθεί μέχρι τότε, είναι τώρα πάλι σε θέση να επαναλάβει την μακροπρόθεσμη διαμάχη με την Αιθιοπία.

Παράλληλα ο Αιγύπτιος Πρόεδρος ελ-Σίσι, έβαλε τον υπουργό Εξωτερικών Σαμέ Σουκρί, να ζητήσει από το Ισραήλ, το οποίο διατηρεί καλές σχέσεις με την Αιθιοπία, να παίξει το ρόλο του μεσάζοντα, αλλά όλα δείχνουν ότι Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου αρνήθηκε την εμπλοκή της χώρας του.

Μια παράπλευρη Ελληνική παρουσία

Στο φλεγόμενο Κέρας της Αφρικής, είναι σαφές πως η Ελλάδα που διαθέτει καλές ως πολύ καλές σχέσεις με κάποιους από τους πρωταγωνιστές φυσικά δεν υπήρξε ποτέ η σκέψη προσφοράς των υπηρεσιών της, από το φόβο ότι αυτό θα μπορούσε να έχει κάποια μορφή κόστους.

Όμως Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ στην περιοχή είναι Έλληνας. Πρόκειται για τον «πρέσβη εκ προσωπικοτήτων» και πρώην στενό σύμβουλο του Γ. Παπανδρέου στο υπεξ Άλεξ Ρόντος

Ο ρόλος του στο Κέρας της Αφρικής, με εξαίρεση την παρακολούθηση της βοήθειας που η ΕΕ προωθεί σε αυτές τις χώρες, παραμένει ασαφής και πάντως πηγές του υπεξ υποστήριζαν, πως ποτέ δεν έχει προβεί σε κάποιου είδους ενημέρωση της Αθήνας. Αλλά και στο πλαίσιο της Υπηρεσίας Εξωτερικών Σχέσεων της ΕΕ, της οποίας ηγείται η Ιταλίδα Επίτροπος και Αντιπρόεδρος της Επιτροπής, Φεντερίκα Μογκερίνι, τα ερωτηματικά είναι πολλά…

* Ο κ. Γιάννης Δημητριάδης είναι δημοσιογράφος.