Η Κύπρος, η Ευρώπη και η Ενέργεια

Νέα Πολιτική

του Δρος Μάριου Βαλιαντή*

Η αειφόρος ανάπτυξη αποτελεί πλέον την βα­σική παράμετρο στην χάραξη πολιτικών στην ενέργεια, τις μεταφορές, την έρευνα, την βι­ομηχανία, την εκπαίδευση κτλ. Οι ανησυχίες και οι αναζητήσεις εκτείνονται σε όλο το φάσμα των ενερ­γειακών δραστηριοτήτων, από την εξεύρεση νέων, πιο αποδοτικών και λιγώτερο ρυπογόνων τρόπων παραγωγής, μεταφοράς και χρήσης ενέργειας, μέχρι την έξυπνη διαχείριση της ζήτησης και την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών ενέργειας.

Παράλληλα με την πρόοδο των ενεργειακών τε­χνολογιών, οι πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας αποτελούν σήμερα τiς πιο άμεσα εφαρμόσιμες και οι­κονομικά συμφέρουσες παρεμβάσεις. Ο στόχος της εξοικονόμησης ενέργειας είναι η συμβολή στην ορθο­λογική χρήση της, στην μείωση της κατανάλωσης ή σπατάλης της, χωρίς να επηρεασθούν οι παραγωγικές διαδικασίες και η ποιότητα ζωής και εργασίας.

Πρώτιστο ζήτημα μιας χώρας, σήμερα, είναι η ασφάλεια του εφοδιασμού των ενεργειακών της πό­ρων. Η γεωγραφική κατανομή των ορυκτών καυσίμων αναγκάζει τις πλούσιες βιομηχανικές χώρες να αναζητούν αποθέματα είτε σε ευαίσθητες γεωπο­λιτικά περιοχές είτε στα τελευταία αποθέματα του πλανήτη και στα ευαίσθητα οικοσυστήματα του αρ­κτικού κύκλου, με κίνδυνο την περιβαλλοντική κα­ταστροφή.

Αυτή η περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση της ενεργειακής πολιτικής είναι η νέα και ίσως η πιο καθοριστική συνιστώσα που προβάλλει στο προσκή­νιο. Η αλλαγή του κλίματος και η επακόλουθη έξαρ­ση των ακραίων καιρικών φαινομένων αποτελούν πλέον επιστημονικά τεκμηριωμένα γεγονότα. Πλημ­μύρες, ξηρασίες, τυφώνες, μειωμένη αγροτική παρα­γωγή, επανεμφάνιση ασθενειών, ελονοσία, σημαντι­κές οικονομικές ζημιές, καταστροφή οικοσυστημάτων, εξαφάνιση ειδών, είναι μερικές μόνον από τις συνέπει­ες. Είναι η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα τόσο μεγάλο και σύνθετο πρόβλη­μα, που αγγίζει κάθε πτυχή της ζωής πάνω στον πλα­νήτη της. Την ίδια στιγμή, νέες θεσμικές ρυθμίσεις και νέα οικονομικά εργαλεία διαμορφώνουν μια τελείως  διαφορετική προοπτική στο χώρο της ενέργειας. Μέ­σω της υποχρέωσης μείωσης των εκπομπών διοξειδί­ου του άνθρακα και της υποχρεωτικής συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με συγκεκριμένα ποσο­στά στο ενεργειακό ισοζύγιο, οι καθαρές πηγές ενέρ­γειας εκτοπίζουν γοργά τα μη φιλικά προς το περιβάλ­λον ορυκτά καύσιμα. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι μηχανισμοί αγοράς, όπως η εμπορία δικαιωμά­των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να στείλουν ηχηρά μηνύματα στις ενερ­γειακές αγορές.

Η τελευταία μεγάλη πρόκληση αφορά την ίδια την τεχνολογία. Πριν από μια δεκαετία, οι ανανε­ώσιμες πηγές ενέργειας ήταν επιθυμητές αλλά δυ­στυχώς ήταν μη ανταγωνιστικές, μη αποδοτικές και ακριβές. Η κατάσταση αυτή έχει αλλάξει δραστικά τα τελευταία χρόνια. Η νέα ενεργειακή εποχή θα βασίζεται πλέον σε τεχνολογίες ώριμες και οικονομι­κά αποδοτικές, οι οποίες θα συμπληρώνονται με συ­στήματα αποθήκευσης ενέργειας. Θα αναπτύσσεται με επίκεντρο τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και γενικά τις πράσινες τεχνολογίες. Η πράσινη επιχει­ρηματικότητα έχει πλέον εδραιωθεί σε αρκετές χώ­ρες με μεγάλη επιτυχία, προσφέροντας στους πολί­τες καθαρή ενέργεια. Βρίσκεται πλέον στα χέρια όχι μόνο των κρατών, αλλά και των επιχειρήσεων και του κάθε πολίτη κάθε χώρας, για να αντιμετωπίσουν της προκλήσεις της ενεργειακής εποχής για ένα καλύτε­ρο αύριο.

Έχοντας τα πιο πάνω υπ’ όψιν, ο κύριος μακροπρό­θεσμος στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον το­μέα της Ενέργειας είναι η μετατροπή του υφιστάμενου ενεργειακού συστήματος, το οποίο εξαρτάται από τα ορυκτά καύσιμα, σε ένα πιό αειφόρο ενεργειακό σύ­στημα, το οποίο θα βασίζεται σε διαφοροποιημένες και αυξημένης ενεργειακής απόδοσης πηγές και φο­ρείς ενέργειας, με σκοπό την αντιμετώπιση των πιε­στικών προκλήσεων που θέτουν η ασφάλεια του ενερ­γειακού εφοδιασμού και η αλλαγή του κλίματος, και παράλληλα στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών ενεργειακών βιομηχανιών. Με αυ­τό τον τρόπο η ΕΕ θα μπορέσει να αντιμετωπίσει της προκλήσεις της ενεργειακής εποχής, που έχει ήδη ξε­κινήσει να διαμορφώνεται.

Το πλαίσιο πολιτικής για το κλίμα και την ενέρ­γεια για το 2030, που προτάθηκε από την Ευρωπαϊ­κή Επιτροπή τον Ιανουάριο του 2014, έχει ως στόχο να καταστήσει την οικονομία και το ενεργειακό σύ­στημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης περισσότερο ανταγω­νιστικά, ασφαλή και βιώσιμα. Ενώ η ΕΕ έχει σημειώ­σει ικανοποιητική πρόοδο στην επίτευξη των στόχων για το κλίμα και την ενέργεια για το 2020, ένα ολο­κληρωμένο πλαίσιο πολιτικής για την περίοδο έως το 2030 είναι αναγκαίο για να εξασφαλιστεί βεβαιότη­τα για τους επενδυτές και μια συντονισμένη προσέγ­γιση μεταξύ των κρατών μελών. Το πλαίσιο που πα­ρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκει να οδηγήσει σε συνεχή πρόοδο μια οικονομία χαμη­λών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Στα συμπερά­σματα της συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 23-24 Οκτωβρίου 2014 περιλαμβάνονται οι ακόλου­θοι στόχοι για το 2030:

(α) τουλάχιστον 40% μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου σε σύγκριση με το 1990,

(β) αύξηση της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας τουλάχιστον στο 27%,

(γ) αύξηση της ενεργειακής απόδοσης τουλάχι­στον στο 27%,

(δ) ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας με την επίτευξη ηλεκτρικών διασυνδέσεων μέ­χρι το 15% της ηλεκτρικής δυναμικότητας του κάθε κράτους μέλους,

(ε) αύξηση της ενεργειακής ασφάλειας αναφορικά με τον ηλεκτρισμό και το φυσικό αέριο.

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν την απειλή της κλιματικής αλλαγή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε τον Χάρ­τη Πορείας για μετάβαση σε μια ανταγωνιστική οικο­νομία χαμηλών επιπέδων εκπομπών άνθρακα για το 2050, προκειμένου να καθοριστεί μια οικονομικά απο­δοτική πορεία για την επίτευξη πολύ μεγαλύτερων μει­ώσεων της εκπομπές. Οι μεγάλες οικονομίες πρέπει να μειώσουν σημαντικά τις εκπομπές τους, αν η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη πρόκειται να διατηρη­θεί κάτω από τους 2 ° C σε σύγκριση με την θερμοκρα­σία στην προ-βιομηχανική εποχή.

Ο Χάρτης Πορείας προτείνει ότι, μέχρι το 2050, η ΕΕ θα πρέπει να μειώσει τις εκπομπές της κατά 80% κάτω από τα επίπεδα του 1990, μέσω εγχώριων μειώ­σεων και μόνον. Ορίζει τα ορόσημα για μια οικονομι­κά αποδοτική πορεία –μειώσεις της τάξεως του 40% έως το 2030 και 60% έως το 2040. Δείχνει πώς οι κύριοι τομείς, που είναι υπεύθυνοι για τις εκπομπές της Ευ­ρώπης –την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, την βι­ομηχανία, τις οδικές, αεροπορικές και θαλάσσιες με­ταφορές, τα κτίρια και τις κατασκευές, καθώς και την γεωργία – μπορούν να μεταβούν σε μια οικονομία χα­μηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα με τον πιο οικονομικά αποδοτικό τρόπο.

Το όραμα της Ενεργειακής Ένωσης είναι ένα ολο­κληρωμένο ενεργειακό σύστημα για το σύνολο της Ευρώπης, όπου η ενέρ­γεια θα διακινείται ελεύ­θερα μεταξύ των συνόρων των κρατών, με κανόνες ανταγωνισμού, με την κα­λύτερη δυνατή αξιοποίηση των πηγών και με ένα αξι­όπιστο ευρωπαϊκό ρυθμι­στικό πλαίσιο.Ορισμένες από τις προτεραιότητες για την αύξηση της ασφά­λειας εφοδιασμού της ΕΕ αφορούν την αναβάθμι­ση του ρόλου του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αε­ρίου, στρατηγικές συμ­μαχίες με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας και το Ιράν και αναδιαμόρφωση των σχέσεων ΕΕ και Ρωσ­σίας στα ενεργειακά θέ­ματα.

Τα βασικά σημεία του σχεδιασμού για την ένωση των ενεργειακών συνόρων εντός της ΕΕ είναι:

• θέσπιση της νομοθεσίας για τον επανασχεδια­σμό και την αναμόρφωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας,
• ανάπτυξη ολοκληρωμένης περιφερειακής συνερ­γασίας με σκοπό την ενοποίηση της αγοράς υπό ισχυρότερο κανονιστικό πλαίσιο,
• θέσπιση νέου νομοθετικού πλαισίου για την δι­ασφάλιση της προμήθειας με ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο και
• αύξηση της χρηματοδότησης από την ΕΕ με στό­χο την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης ή ένα νέο πακέτο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Η Κύπρος, ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένω­σης, θα έχει ενεργό ρόλο στην ευρωπαϊκή ενεργεια­κή στρατηγική. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αφυπνίσθηκε από την ανακάλυψη πλούσιων κοιτασμάτων φυσι­κού αερίου στην Κύπρο και Ανατολική Μεσόγειο και αρχίζει πλέον να προσβλέπει σε εγχώριους ενεργει­ακούς πόρους. Η Κύπρος βρίσκεται σε μια περιοχή όπου υπάρχει μεγάλη αστάθεια με την Μέση Ανατο­λή και τα όσα διαδραματίζονται σε Ιράκ, Συρία, Τουρ­κία, Ισραήλ και Παλαιστίνη. Αυτό, βέβαια, παρ’ όλα τα αρνητικά, αναδεικνύει την Κύπρο ως πυλώνα στα­θερότητας στην περιοχή, που είναι πάρα πολύ σημα­ντικό στην προσπάθειά της να μετατραπεί σε κόμβο παραγωγής και διακίνησης φυσικού αερίου. Δεν εί­ναι τυχαίο που ο επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Ενέργειας της Κομισιόν δήλωσε ότι ‘τα εξαιρετικά ση­μαντικά ενεργειακά κοιτάσματα της Κύπρου αποτε­λούν έναν από της βασικούς λόγους για τους οποίους η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισηγείται ως προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ενεργειακής Ασφάλει­ας την δημιουργία Μεσογειακού Ενεργειακού Κόμβου στη Νότια Ευρώπη.

Η Κύπρος, με το υψηλό δυναμικό ηλιακής ενέρ­γειας που διαθέτει, μπορεί να προσβλέπει στην μεγά­λη διείσδυση των φωτοβολταϊκών, με έξυπνη διαχεί­ριση για τις εγχώριες ανάγκες, καθώς και στα ηλιακά συστήματα θερμού νερού, αλλά και για εξαγωγή ηλε­κτρικής ενέργειας. Πρέπει να εισέλθει στην νέα εποχή, αφού οι τάσεις που επικρατούν δείχνουν ότι η ηλιακή ενέργεια με αποθήκευση καθίσταται κύρια πηγή ενέρ­γειας στον ηλεκτρικό τομέα.

*Διευθυντού Κέντρου Πράσινης Ανάπτυξης και Ενεργειακής Πολιτικής, Πανεπιστημίου Λευκωσίας