ΕΚΤ: Πολύ λίγα, απελπιστικά αργά

protagon

Του Γιάννη Βαρουφάκη

Θα βοηθήσει την ευρωπαϊκή οικονομία η τριπλή κίνηση της ΕΚΤ; Κακό δεν θα κάνει. Όμως σε καμία περίπτωση δεν θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα που δεν είναι άλλο από τον αποπληθωρισμό (δηλαδή τον αρνητικό ή πολύ χαμηλό πληθωρισμό) και τη συνεχή συρρίκνωση της τραπεζικής πίστης στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Η ουσία της χτεσινής ανακοίνωσης Ντράγκι, που δεν θα διαβάσετε στις εφημερίδες, είναι ότι η ΕΚΤ ανακοίνωσε τρία ριζοσπαστικά, αλλά αναποτελεσματικά, μέτρα ώστε να μην πράξει το ένα πράγμα το οποίο θα μπορούσε να βοηθήσει. (Ποιο είναι αυτό θα το αναφέρω στον επίλογο.)

Ας δούμε τα τρία μέτρα της ΕΚΤ και γιατί δεν θα βοηθήσουν παρά το γεγονός ότι ακούγονται αποφασιστικά και ριζοσπαστικά:

1. Μείωση βασικού επιτοκίου από το 0,25% στο 0,15%

Είτε το ονομαστικό επιτόκιο βρίσκεται στο 0,25% είτε στο 0,15%, το πραγματικό επιτόκιο (που είναι η διαφορά ονομαστικού επιτοκίου και πληθωρισμού) αυξάνεται όταν οι μέσες τιμές μειώνονται. Π.χ. στη χώρα μας όταν τιμές και εισοδήματα μειώνονται κατά, έστω, 1,5%, η μείωση του ονομαστικού επιτοκίου κατά 0,1% μεταφράζεται σε αύξηση του ποσοστού του εισοδήματος ενός επιχειρηματία που πρέπει να καταβάλει για να αποπληρώνει τα χρέη του.

Έτσι, παρά τις προσπάθειες της ΕΚΤ να αυξήσει τη ρευστότητα στην οικονομία μειώνοντας τα ονομαστικά επιτόκια, η ρευστότητα μειώνεται, η ζήτηση πέφτει, κι έτσι έχουμε περαιτέρω ενδυνάμωση του αποπληθωρισμού και της ύφεσης. Πρόκειται για την λεγόμενη «παγίδα ρευστότητας» (την οποία πρώτος όρισε ο Κέινς το 1936) που ακυρώνει τα όποια ευεργετικά αποτελέσματα της μείωσης του βασικού ονομαστικού επιτοκίου της ΕΚΤ.

2. Αρνητικό (!) επιτόκιο καταθέσεων των χρημάτων που «παρκάρουν» οι εμπορικές τράπεζες στην ΕΚΤ

Από τότε που ξεκίνησε η κρίση, οι εμπορικές τράπεζες (όλες εκ των οποίων διαθέτουν λογαριασμούς στην ΕΚΤ) φοβόντουσαν να δανείζουν η μία την άλλη αλλά και τον ιδιωτικό τομέα (φοβούμενες ότι θα χάσουν τα χρήματά τους). Παρά το πολύ χαμηλό επιτόκιο που τους έδινε η ΕΚΤ για αυτές τις καταθέσεις, προτιμούσαν να «παρκάρουν» τα αποθεματικά τους στην σίγουρη αγκαλιά της ΕΚΤ από το να τα τοποθετούν οπουδήποτε αλλού. Από σήμερα η ΕΚΤ θα τους «δίνει» αρνητικό επιτόκιο για αυτές τις καταθέσεις. Πιο απλά, θα τις χρεώνει για κάθε ευρώ που αφήνουν σε αυτούς τους λογαριασμούς τους.

Γιατί; Η ιδέα είναι να δώσει η ΕΚΤ κίνητρο στις εμπορικές τράπεζες να τραβήξουν τα χρήματά τους από την ΕΚΤ και να τα δανείσουν στον ιδιωτικό ή στον δημόσιο τομέα της ευρωζώνης.

Θα πετύχει τον στόχο της η ΕΚΤ; Όχι, δεν θα τον πετύχει. Τουλάχιστον δεν θα δούμε, από αυτό το αρνητικό επιτόκιο, καμία βελτίωση στον δανεισμό της πραγματικής οικονομίας. Αν ρίξουμε μια ματιά στη Δανία, όπου η Κεντρική Τράπεζα εδώ και καιρό έχει ήδη εφαρμόσει το μέτρο αυτό του αρνητικού επιτοκίου στους καταθετικούς λογαριασμούς των εμπορικών τραπεζών, θα δούμε ότι πρόκειται για μέτρο αναποτελεσματικό: Στη Δανία, όσο καιρό εφαρμόζεται αυτό το μέτρο, η τραπεζική πίστη στις επιχειρήσεις... φθίνει.

Ο λόγος που το μέτρο αυτό δεν θα αποδώσει ειδικά στην ευρωζώνη είναι απλός: Εδώ και αρκετούς μήνες, οι εμπορικές τράπεζες (βλέποντας τα αρνητικά επιτόκια να έρχονται) έχουν ήδη τραβήξει τα χρήματά τους από την ΕΚΤ. Άρα, το αρνητικό επιτόκιο δεν μπορεί να τους κινητοποιήσει να κάνουν κάτι που δεν έχουν κάνει ήδη! Και σίγουρα δεν μπορεί να τους πείσει να δανείσουν σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις της Περιφέρειας, οι οποίες χρειάζονται τόσο την τραπεζική πίστη. Σκεφτείτε το: Γιατί να δανείσουν σε αυτές, λόγω αυτού του αρνητικού επιτοκίου, όταν δεν το έκαναν πριν και όταν τα αποθεματικά τους προτιμούν να τα «τζογάρουν» σε ομόλογα, παράγωγα και τοποθετήσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες; Γιατί να τα δώσουν στους «δικούς μας» μικρο-μεσαίους;

3. Παροχή 4ετών δανείων 400 δις ευρώ σε τράπεζες προς δανεισμό μικρομεσαίων επιχειρήσεων της ευρωζώνης

Σαν να είχε διαβάσει την τελευταία πρόταση της προηγούμενης παραγράφου, ο κ. Ντράγκι ανακοίνωσε άμεσο δανεισμό των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μέσω των εμπορικών τραπεζών, οι οποίες θα λαμβάνουν δάνεια με 0,15% επιτόκιο, έως 400 δις (σε δύο δόσεις – μία τον Σεπτέμβριο και μία τον Δεκέμβριο). Ακούγεται ιδιαίτερα θετικό το μέτρο. Δεν θα αποδώσει πολλά όμως και, πολύ φοβάμαι, ότι ο κ. Ντράγκι το γνωρίζει.

Γιατί δεν θα αποδώσει; Τον τελευταίο χρόνο οι τράπεζες της ευρωζώνης έχουν φορτωθεί πολλά ομόλογα των κυβερνήσεών τους (π.χ. Ισπανία) και εναγωνίως προσπαθούν να «ξεσκαρτάρουν» μη εξυπηρετούμενα δάνεια καθώς πλησιάζει η στιγμή των στρες τεστς που θα κάνει η ίδια η ΕΚΤ. Μπορεί να δεχθούν αυτά τα δάνεια, των 400 δις, από την ΕΚΤ. Όμως την ίδια ώρα θα μειώνουν όλα τα άλλα δάνεια που έχουν δώσει με αποτέλεσμα η συνολική τραπεζική πίστη να μην αυξηθεί.

Το μόνο χειροπιαστό αποτέλεσμα από αυτές τις κινήσεις της ΕΚΤ θα είναι μια μικρή μείωση της ισοτιμίας του ευρώ. Αυτό θα βοηθήσει τους ευρωζωνικούς εξαγωγείς στον υπόλοιπο κόσμο, δηλαδή ως επί το πλείστον τη γερμανική βιομηχανία – και ελάχιστα τους μικρομεσαίους της Περιφέρειας. Δεν ήταν όμως αυτό το πρόβλημα. Η ευρωζώνη έχει ήδη μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα με τον υπόλοιπο κόσμο. Αν αυξηθουν κι άλλο οι εκτός της ευρωζώνης εξαγωγές, θα μεγαλώσουν τα γερμανικά πλεονάσματα που είναι μέρος του προβλήματος και όχι της λύσης του αποπληθωρισμού (καθώς δεν ξοδεύονται, δεν επενδύονται και απλά δημιουργούν φούσκες στον χρηματοπιστωτικό τομέα εις βάρος των παραγωγικών μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων).

Αυτά παθαίνει κ. Ντράγκι όποιος αργεί να δράσει, κι ο οποίος, μάλιστα, ακόμα κι όταν επιτέλους δράσει, λαμβάνει τα λάθος μέτρα. Ο αποπληθωρισμός που αποτελεί κίνδυνο-θάνατο για το ευρώ (καθώς καθιστά αδύνατη την παραμονή της Ιταλίας στην ευρωζώνη, και σπρώχνει την Γαλλία στην πλήρη αποτελμάτωση) ήταν νομοτελειακά δεδομένος λόγω της απραξίας της ΕΚΤ τους τελευταίους 24 μήνες την ώρα που η μέγγενη της γενικευμένης λιτότητας έλιωνε την ζήτηση.

Επίλογος: Υπήρχε εναλλακτική;

Τι θα μπορούσε να έχει εξαγγείλει ο κ. Ντράγκι που θα βοηθούσε; Να δώσω ένα παράδειγμα:

• Έστω ότι η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) απελευθερωνόταν από τα δεσμά της συγχρηματοδότησης για όλη την ευρωζώνη – δηλαδή, της δινόταν το πράσινο φως από το Συμβούλιο Κορυφής της Ε.Ε. να αναλάβει ένα επενδυτικό πρόγραμμα μεγέθους 8% του ΑΕΠ της ευρωζώνης, για την ευρωζώνη μόνο, χωρίς να απαιτεί εθνική χρηματοδότηση των επενδυτικών έργων (καθώς οι κυβερνήσεις δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να συμμετάσχουν). Ένα ευρωπαϊκό Νιου Ντηλ.

• Πού θα έβρισκε τα χρήματα η ΕΤΕπ; Εκεί που τα βρίσκει πάντα: Εκδίδοντας δικά της ομόλογα εκ μέρους όλης της Ε.Ε.

• Έστω ακόμα ότι, αντί να δανείζει τις τράπεζες ή να αγοράζει κρατικά ομόλογα στη δευτερογενή αγορά, η ΕΚΤ αγόραζε στη δευτερογενή αγορά αυτά τα ομόλογα της ΕΤΕπ σε ποσότητες ικανές να κρατηθούν τα επιτόκια των ομολόγων αυτών πολύ χαμηλά (δηλαδή στα σημερινά τους επίπεδα), παρά το γεγονός ότι θα έχουν εκδοθεί πολλά από αυτά για να χρηματοδοτηθεί ένα τόσο μεγάλο, πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα.

Μια τέτοια πολιτική θα εμφυσούσε σημαντικές επενδύσεις απ' ευθείας στον ιδωιτικό τομέα, χωρίς να μεσολαβούν οι προβληματικές τράπεζες, αυξάνοντας άμεσα (αντί για έμμεσα) τη ρευστότητα και τη ζήτηση, και μειώνοντας τα πραγματικά επιτόκια δανεισμού των επιχειρήσεων της πραγματικής οικονομίας.

Γιατί δεν προβαίνει σε μια τέτοια κίνηση ο κ. Ντράγκι; Επειδή δεν του το επιτρέπει το Βερολίνο.