Ο βασιλιάς είναι γυμνός

sofokleous10

Η  παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007 ξεπεράστηκε, χωρίς να φέρει την καταστροφή, την οποία πολλοί προεξοφλούσαν. Αν κάτι καταστράφηκε, αυτό είναι η αξιοπιστία της σύγχρονης οικονομικής επιστήμης. Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία και τα μοντέλα τα οποία χρησιμοποιούν οι κεντρικοί τραπεζίτες και η ακαδημαϊκή κοινότητα, η κρίση αυτή δεν μπορούσε να συμβεί… Αρα δεν συνέβη. Ομως, η πραγματικότητα ήρθε αντιμέτωπη με τα οικονομικά μοντέλα. Και καθώς κατέρρεε η παγκόσμια οικονομία, κατέρρεε και η οικονομική θεωρία και αποδεικνυόταν ανεπαρκές εργαλείο πολιτικής διαχείρισης. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι βασικές αρχές της οικονομικής επιστήμης

είναι πλέον άχρηστες. Οι νόμοι της προσφοράς και της ζήτησης θα ισχύουν πάντα και πουθενά δεν είναι αυτό πιο εμφανές από το δολάριο.

Το βρόμικο μυστικό της σύγχρονης οικονομικής θεωρίας είναι ότι τα μοντέλα τα οποία χρησιμοποιούν οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις για να διαχειρίζονται την οικονομία παραγνωρίζουν τη σημασία του ανθρώπινου παράγοντα, αλλά και την καταλυτική επιρροή τού τραπεζικού και χρηματοοικονομικού συστήματος. Οι αρχές στις οποίες στηρίζεται η οικονομική ανάλυση είναι καταρχάς η παραδοχή ότι όσοι συμμετέχουν στην οικονομία και κατ’

επέκταση στις αγορές, όλες τις αγορές, από τα ακίνητα μέχρι τις μετοχές, έχουν «λογικές προσμονές». Η δεύτερη παραδοχή αφορά την αποτελεσματική κατανομή των οικονομικών πόρων, δηλαδή το γεγονός ότι οι πόροι, από τη ρευστότητα μέχρι τις πρώτες ύλες, κατευθύνονται από τις ίδιες τις αγορές στο σημείο και τη δραστηριότητα που είναι πιο οικονομικά παραγωγικά. Επιπλέον, η οικονομική θεωρία, η οποία στο ξεκίνημά της είχε επικεντρωθεί κυρίως στην ανάλυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, μεταλλάχθηκε σε ένα κλάδο των μαθηματικών. Εξισώσεις χρησιμοποιούνταν για να περιγράψουν κάθε οικονομική δραστηριότητα, από την πιθανότητα αποπληρωμής στεγαστικών δανείων μέχρι τη ζήτηση του πετρελαίου.

Οπως, όμως, ακριβώς στο παραμύθι με τα ρούχα του βασιλιά, η κρίση η οποία ξέσπασε πριν από 4 περίπου χρόνια απέδειξε το προφανές. Τα ρούχα δεν υπήρχαν, ο βασιλιάς κυκλοφορούσε γυμνός. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και με τις οικονομικές θεωρίες και τα μαθηματικά μοντέλα.Οταν ο πρώην διοικητής της Fed, κ. Α. Γκρίνσπαν, άνοιγε τις στρόφιγγες της ρευστότητας πριν από οκτώ χρόνια, ούτε ο ίδιος, αλλά ούτε και κανένας άλλος κεντρικός τραπεζίτης, πρόεδρος, πρωθυπουργός, ή υπουργός Οικονομικών μπορούσε να φανταστεί το ντόμινο το οποίο ξεκινούσε. Η οικονομία έβγαινε από τη μίνι ύφεση του 2001, οι τιμές των ακινήτων σκαρφάλωναν, τα στεγαστικά δάνεια ήταν φθηνά, χρηματοοικονομικά εργαλεία υπόσχονταν αφενός τη δημιουργία προϊόντων για κάθε όρεξη ρίσκου, ανάλογα με το προφίλ κάθε επενδυτή, η Κίνα παρήγαγε φθηνά προϊόντα για τον ανεπτυγμένο κόσμο, όπου όλοι πίστευαν σε μία αέναη περίοδο ευπορίας.

Ανεπαρκείς εξηγήσεις

Πώς να μην το πιστεύουν άλλωστε; Οικονομολόγοι και κεντρικοί τραπεζίτες εξηγούσαν ότι η παγκόσμια οικονομία είχε πλέον εισέλθει σε μία νέα πραγματικότητα. Η νέα αυτή πραγματικότητα, την οποία περιέγραφαν και εξηγούσαν λεπτομερώς τα μοντέλα, έδινε «επιστημονική» βάση σε κάθε λογής συμπεριφορά. Από τον αγοραστή ακινήτου με στεγαστικό δάνειο το οποίο θα ήταν δυσβάστακτο χωρίς διαρκή αύξηση των οικογενειακών εσόδων. Την τράπεζα, η οποία χορηγούσε το ίδιο δάνειο βασισμένη στην υπόθεση ότι η τιμή του ακινήτου, το μοναδικό εχέγγυο του δανείου, θα ανέβαινε διαρκώς. Το συνταξιοδοτικό ταμείο, το οποίο επένδυε τα λεφτά των ασφαλισμένων σε «τοξικά» προϊόντα, αξιολογημένα από τους Standard & Poor’s και Moody’s ως «ΑΑΑ», πιο ασφαλή δηλαδή από οτιδήποτε άλλο. Τις επενδυτικές τράπεζες, οι οποίες «πιάστηκαν» και οι ίδιες στο παιχνίδι τους, πιστεύοντας αυτά τα οποία έλεγαν οι ίδιοι οι πωλητές τους στους πελάτες τους, φορτώνοντας τους ισολογισμούς τους με σύνθετα τιτλοποημένα ομόλογα. Τους ίδιους τους πωλητές, υψηλά αμειβόμενα στελέχη της Γουόλ Στριτ, οι οποίοι μετά από κάθε deal υπολόγιζαν ήδη το bonus του επόμενου χρόνου. Αλλωστε τα οικονομικά μοντέλα έδιναν «επιστημονική» βάση. Και αν τα μοντέλα διαφωνούσαν με την πραγματικότητα, τότε απλώς η πραγματικότητα ήταν λανθασμένη.

Κατάρρευση της θεωρίας

Οταν ξέσπασε η χρηματοπιστωτική κρίση, ήταν φυσικό επακόλουθο να καταρρεύσει το οικοδόμημα των οικονομικών θεωριών, των μοντέλων και των μαθηματικών εξισώσεων. Και αυτό το οποίο αναδείχθηκε είναι το γεγονός ότι η πραγματικότητα και κατ’ επέκταση η οικονομία είναι στη βάση της απρόβλεπτη και ασταθής. Οπως ακριβώς και οι άνθρωποι. Και εκεί επανέρχονται οι βασικές αρχές της οικονομίας, οι οποίες, αντίθετα από τα περίπλοκα και τελικά ανεπαρκή μοντέλα και μαθηματικές εξισώσεις, αποδεδειγμένα είναι ικανές να εξηγήσουν την πραγματικότητα.

Μπορεί να υπάρξει ένας κόσμος χωρίς δολάριο;

Στην έξαρση της κρίσης τον Σεπτέμβριο του 2008, μόλις χρεοκοπούσε η Lehman Brothers, η αντανακλαστική αντίδραση των επενδυτών ήταν η αποφυγή κάθε μορφής ρίσκου. Καθώς το πλέον ασφαλές πάγιο μέχρι σήμερα είναι τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα, οι επενδυτές έτρεξαν σε αυτά, ακόμα και όταν, λόγω ζήτησης, το επιτόκιο τους ήταν αρνητικό. Και αυτό είναι λογικό μέχρι σήμερα. Ομως, όλα τα οικονομικά μοντέλα βασίζονται στην παραδοχή αυτή. Οτι δηλαδή το αμερικανικό νόμισμα και τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα είναι το σημαντικότερο καταφύγιο αποφυγής κινδύνου. Και δεν υπάρχει μοντέλο το οποίο να έχει εξετάσει το ενδεχόμενο συστημικού κινδύνου της ίδιας της αμερικανικής οικονομίας. Δηλαδή το ενδεχόμενο ο κίνδυνος να προέρχεται από την ίδια τη βάση της οικονομίας των ΗΠΑ, το δολάριο και τα κρατικά ομόλογα. Αν υπάρχει ένας οικονομικός νόμος ο οποίος δεν μπορεί να καταργηθεί είναι ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης. Και τη στιγμή αυτή, με τη Fed να χρηματοδοτεί την ίδια την αμερικανική κυβέρνηση τυπώνοντας δολάρια, το υπέρογκο δημόσιο χρέος των ΗΠΑ, το διαρκώς αυξανόμενο δημοσιονομικό έλλειμμα, η προσφορά δολαρίων ποτέ στην ιστορία δεν ήταν υψηλότερη. Την ίδια στιγμή, καθώς πυκνώνουν οι ανησυχίες ότι ο φαύλος κύκλος στον οποίο έχει μπει η Fed διαρκώς διογκώνεται, η ζήτηση δολαρίων περιορίζεται. Και όσο και αν αυτό μπορεί σήμερα να φαίνεται απίθανο και απρόβλεπτο και κανένα μοντέλο να μην το αντιμετωπίζει, είναι εντούτοις δυνατόν η κυριαρχία του δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία, το εμπόριο και κυρίως ως απόλυτο καταφύγιο αποφυγής κινδύνου να τεθεί υπό δοκιμασία.