Ο φαύλος κύκλος δανειστή και δανειζόμενου

sofokleous10

Υπάρχει πρόβλημα. Δεν είναι η κρίση και η επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1930 είναι τόσο οξεία και τόσο γενικευμένη, πιέζοντας κάθε χώρα, από τις ανεπτυγμένες του G7, μέχρι τις αναδυόμενες. Ούτε η ανεργία, οι απολύσεις εργαζομένων, το κλείσιμο επιχειρήσεων και τραπεζών. Δεν είναι ούτε η έκρηξη του δημόσιου δανεισμού και το τύπωμα δολαρίων, ευρώ και στερλινών. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι κανείς δεν ξέρει. Κανένας δεν ξέρει πώς θα ξεφύγουμε από αυτή την κρίση, η οποία απειλεί άμεσα την παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα. Και δεν μιλάμε για τον άνθρωπο στον δρόμο. Κεντρικοί τραπεζίτες, πρόεδροι, πρωθυπουργοί και υπουργοί Οικονομικών, υπόσχονται, εύχονται, προσεύχονται, αλλά στην πράξη δηλώνουν άγνοια. Απλώς δανείζονται.

Θα δανείζατε σε αυτόν τον άνθρωπο;

Το ξέρει καλά κάθε επιχειρηματίας ή καταναλωτής, ο οποίος έχει βρεθεί μπροστά στον τραπεζίτη του. Ζητάει ο τραπεζίτης επιχειρηματικά σχέδια, εισόδημα, σταθερή δουλειά, λεπτομέρειες. Και καλά κάνει, γιατί πριν δώσει το δάνειο πρέπει να είναι σίγουρος ότι ο δανειζόμενος θα είναι σε θέση να το εξυπηρετήσει. Κυρίως, όμως, θέλει να ξέρει τι θα τα κάνει αυτά τα χρήματα. Στην  τρέχουσα συγκυρία κράτη και τράπεζες δανείζονται αλλά κανείς δεν ξέρει πού πάνε τα λεφτά. Από την πλευρά τους οι Κεντρικές Τράπεζες κόβουν χρήμα με διάφορους τρόπους, ωστόσο η ρευστότητα αυτή δεν κατευθύνεται στην πραγματική οικονομία.. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Sir Terry Leahy, πρώην αφεντικού της αλυσίδας σούπερ μάρκετ Tesco

«Η ποσοτική χαλάρωση προκάλεσε άφθονη ρευστότητα, για την πραγματική οικονομία, αλλά κατέληξε στις αγορές, και στις τσέπες των κερδοσκόπων που ψάχνουν για γρήγορα κέρδη». Αυτή είναι μια άποψη που την μοιράζονται αρκετοί οικονομολόγοι. Ο Dhaval Joshi της BCA Research έγραψε σε έκθεσή του, ότι η πρώτη ποσοτική χαλάρωση πρόσφερε την δυνατότητα άφθονου ρευστού στις τράπεζες, το οποίο όμως  χρησιμοποιήθηκε για κερδοσκοπία σε αγαθά όπως είναι το πετρέλαιο, με αποτέλεσμα να ανέβει η τιμή του, να ανέβει ο πληθωρισμός και να δυσκολέψει ακόμη περισσότερο η ζωή των φτωχών». Όταν ρίχνεις τόσα πολλά χρήματα στην μαύρη τρύπα που ονομάζεται τραπεζικό σύστημα, είναι σαν να βάζεις τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα. Το πρόβλημα δεν λύνεται με αυτή τη μέθοδο. Απλά οι τράπεζες αποκτούν ρευστό, για να συνεχίσουν να τζογάρουν, με κίνδυνο την κατάρρευση ακόμη μιας τεχνητής φούσκας…

…αλλά και το παράδοξο της αποταμίευσης που πλήττει την κατανάλωση

Στη θεωρία, η πολιτική την οποία προσπαθούν να εφαρμόσουν τα οικονομικά επιτελεία στις ΗΠΑ, την Ευρώπη, αλλά και στην Κίνα, είναι η κλασική κεϋνσιανική  οικονομική πολιτική, την οποία είχαν εγκαταλείψει μετά τη φιλελεύθερη οικονομική επανάσταση του προέδρου Ρίγκαν και της Βρετανίδας πρωθυπουργού Μ. Θάτσερ. Περισσότερο κράτος και μεγαλύτερη δημόσια παρέμβαση, προκειμένου να ανακάμψει η οικονομία. Το κράτος δανείζεται, αυξάνει το δημόσιο έλλειμμα και εισάγει τη ρευστότητα στην ιδιωτική οικονομία. Δημόσια έργα, έργα υποδομής δίνουν δουλειά στις επιχειρήσεις, ενισχύουν την απασχόληση, αυξάνεται το διαθέσιμο εισόδημα των εργαζομένων, οπότε και η κατανάλωση με αποτέλεσμα την ανάκαμψη της οικονομίας και το τέλος της κρίσης. Επί χάρτου, έχουμε ήδη βγει από την κρίση. Στην πράξη, όμως;

Το παράδοξο της αποταμίευσης

Στη θεωρία, η μαζική ρευστότητα την οποία διοχετεύει το κράτος βρίσκει τον δρόμο για την αύξηση της κατανάλωσης και την έξοδο από την κρίση. Ο ίδιος όμως ο Τζον Μέιναρντ Κέυνς, τη θεωρία του οποίου προσπαθούν να εφαρμόσουν τώρα, είχε μιλήσει για το παράδοξο της αποταμίευσης, το οποίο καθιστά ανεφάρμοστη τη θεωρία του. Ποιος καταναλωτής σήμερα αγοράζει καινούργιο αυτοκίνητο, τηλεόραση, έπιπλα, προγραμματίζει διακοπές και εξόδους σε ακριβά εστιατόρια; Καθώς δεν ξέρουμε πώς θα είναι το αύριο το οποίο θα ξημερώσει, «κόβουμε» έξοδα και προσπαθούμε να αποταμιεύσουμε χρήματα. Και δεν το κάνουν αυτό μόνο οι καταναλωτές. Τράπεζες και επιχειρήσεις κάνουν το ίδιο. Ακόμα και οι τράπεζες, οι οποίες «σώθηκαν» με δημόσια χρήματα, έχουν κλείσει τις στρόφιγγες. Εξάλλου, η αιτία της κρίσης ήταν ακριβώς ο υπέρμετρος και άλογος δανεισμός. Σήμερα, οι πιστωτικά υγιείς επιχειρήσεις και καταναλωτές περιορίζουν την κατανάλωση και τον δανεισμό. Αποπληρώνουν δάνεια και κάρτες. Οπότε οι τράπεζες περιορίζουν εκ των πραγμάτων την πιστωτική πολιτική τους, καθώς η πλειοψηφία των αιτήσεων χορηγήσεων, είτε επιχειρηματικών, είτε καταναλωτικών, έχουν μεγάλη πιθανότητα να αποδειχθούν προβληματικές, ιδίως αν παραταθεί η κρίση. Απόλυτη λογική συμπεριφορά για τους μεμονωμένους καταναλωτές και τις επιμέρους τράπεζες και επιχειρήσεις. Συμπεριφορά όμως καταστροφική συλλογικά, καθώς, στην πράξη, η ρευστότητα την οποία εισάγουν οι κυβερνήσεις με δανεικά χρήματα, αντί να κυκλοφορεί, παραμένει στάσιμη.

Κρίση εμπιστοσύνης

Και αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει η παγκόσμια οικονομία σήμερα. Ενας φαύλος κύκλος, ο οποίος εμποδίζει τη ρευστότητα να διοχετευθεί στην οικονομία και τις αγορές. Πώς όμως να μην υπάρχει αυτός ο φαύλος κύκλος, όταν οι ίδιοι άνθρωποι, οι οποίοι δανείζονται τρισ. δολάρια και οι οποίοι εκπονούν και εφαρμόζουν την οικονομική πολιτική εξόδου από την κρίση, παραδέχονται την άγνοιά τους; Κρίση εμπιστοσύνης δηλαδή, όχι για την οικονομία, αλλά για αυτούς οι οποίοι εφαρμόζουν τα σχέδια διάσωσης. Στο μεταξύ, δανείζονται κεφάλαια, γιατί οι επενδυτές δεν έχουν άλλες επιλογές, από τη σχετική ασφάλεια των κρατικών ομολόγων. Η αύξηση του κρατικού δανεισμού, όμως, ενώ δεν διαφαίνεται έξοδος από την κρίση, καθιστά αμφίβολη ακόμα και αυτή τη σχετική ασφάλεια. Για πόσο καιρό, όμως, οι επενδυτές θα συνεχίσουν να χρηματοδοτούν δανειζόμενους, οι οποίοι δεν ξέρουν τι να κάνουν με τα δάνειά τους;