Η μάχη του Ματζικέρτ – καταστροφική τότε, διδακτική σήμερα

του Θεόδωρου Ράκκα

Η μάχη στο Ματζικέρτ της ανατολικής Αρμενίας, την αποφράδα 26η Αυγούστου του 1071, αποτελεί ίσως τη χειρότερη καταστροφή στην ιστορία του ελληνισμού. Η ήττα και αιχμαλωσία του βυζαντινού αυτοκράτορα Ρωμανού Διογένη από τον Σελτζούκο σουλτάνο Αρπ Ασλάν, οδήγησε στην απώλεια της Ανατολίας και την απαρχή του σταδιακού εκτουρκισμού-εξισλαμισμού της. Παρά την Κομνήνια αναγέννηση του 12ου αιώνα, η οποία οδήγησε σε ανακατάληψη μεγάλου μέρους της Μικράς Ασίας, μήτρες ορθοδοξίας και ελληνισμού όπως η Καισάρεια, το Ικόνιο και η Αντιόχεια χάθηκαν οριστικά. Επίσης, η χρονική συγκυρία συνέπεσε με την άνοδο της Δύσης και την εμφάνιση νέων τουρκογενών λαών στα Βαλκάνια.

Ο στρατηγός Ρωμανός Διογένης, άρτι αφιχθείς επί του θρόνου, περιτριγυρίζόταν από δυναστικούς ανταγωνιστές και υπονομευτές, πρωτοστατούντων της οικογενείας Δούκα και του, λόγιου, δημόσιου λειτουργού Μιχαήλ Ψελλού. Υπό αυτό το πλαίσιο, συγκέντρωσε ένα στρατό εντυπωσιακό σε αριθμούς αλλά προβληματικό. Οι δυνάμεις του Ρωμανού αποτελούνταν ως επί το πλείστων από μισθοφόρους γύρο από ένα πυρήνα θεματικού στρατού, μειωμένου όμως αξιόμαχου σε σχέση με το άμεσο παρελθόν.

Η συνέχεια λίγο πολλή γνωστή. Πέραν της ελλιπούς αναγνώρισης του πεδίου της μάχης, ο αυτοκράτορας προδίδεται στην ποιο κρίσιμη στιγμή της σύγκρουσης. Η οπισθοφυλακή υπό τον Ανδρόνικο Δούκα υποχωρεί χωρίς να εμπλακεί καν και το τμήμα στρατού υπό τον Ιωσήφ Τραχανειώτη δεν επιστρέφει, οι λόγοι παραμένουν μέχρι σήμερα άγνωστοι. Ο Βασίλεας των Ρωμαίων ηττάται και αιχμαλωτίζεται, για πρώτη φορά στην ιστορία.

Πως φτάσαμε στην ήττα;

Πάνω απ όλα, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και διδακτική αξία το πώς φτάσαμε στο Ματζικέρτ. Πώς η πανίσχυρη Ρωμανία των αρχών του 11ου αιώνα, κληροδότημα του Βασιλείου Β’ του Βουλγαροκτόνου, με τον επαγγελματικό στρατό, τον ισχυρό στόλο και τα γεμάτα θησαυροφυλάκια έφτασε, περίπου 50 χρόνια μετά, να παλεύει για την επιβίωση της; Η απάντηση είναι απλή και συνάμα αποκαρδιωτική. Ένα μείγμα διεφθαρμένων κρατικών λειτουργών και ανεπαρκών αυτοκρατόρων σε συνδυασμό με ένα πνεύμα «τέλους της ιστορίας».

Οι συνεχώς εναλλασσόμενοι ανίκανοι αυτοκράτορες μαζί με τη γραφειοκρατική ελίτ, με χαρακτηριστικές φιγούρες τους Κωνσταντίνο Μονομάχο και Μιχαήλ Ψελλό, ένιωθαν ότι απειλούνται από τον ισχυρό στρατό των ελευθέρων γαιοκτημόνων, καθώς και από τους ικανούς στρατηγούς. Ως αντίδραση, άρχισαν να διαλύουν τον θεματικό στρατό των επαρχιών, τον οποίο θεωρούσαν αχρείαστο και επικίνδυνο, καθώς και να κατασπαταλούν το δημόσιο χρήμα.

Οι ελεύθεροι μικροκαλλιεργητές ήταν το αντίστοιχο της μεσαίας τάξης της εποχής. Επίσης αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά του «εθνικού» θεματικού στρατεύματος και των ακριτών των συνόρων. Τον 11ο αιώνα αρχίζουν, πάλι, να ξεπέφτουν στη δουλοπαροικία. Ακολούθησε η αυξανόμενη στροφή στη στρατολόγηση ξένων μισθοφόρων, ακριβών και αναξιόπιστων.

Μέσα σε 20 χρόνια η διάβρωση του αξιόμαχου και των οικονομικών της αυτοκρατορίας υπήρξε ραγδαία. Οι, καθ’ αναλογία, συγκρίσεις με τον 20ο αιώνα και το σήμερα είναι αναπόφευκτές και σοκάρουν

Το δεύτερο Ματζικέρτ και το σήμερα

Το 1922 ο ελληνισμός έζησε ένα δεύτερο Ματζικέρτ, οι αιτίες του οποίου δεν αποκλίνουν ιδιαίτερα απ αυτές του πρώτου. Στο 2018 λοιπόν, τα πράγματα είναι επίσης απλά και συνάμα αποκαρδιωτικά. Οι σύγχρονοι διεφθαρμένοι ηγήτορες κατασπαταλούν το δημόσιο χρήμα, απαξιώνουν τις ένοπλες δυνάμεις και φτωχοποιούν τη μεσαία τάξη.

Απ’ την άλλη πλευρά, ο νέος Αρπ Ασλάν διαθέτει και το δυναμισμό και τις ικανότητες του προγόνου του. Επίσης πρέπει να καταλάβουμε ότι όποιες και να είναι οι εξελίξεις στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, ακόμα και να φύγει απ τη μέση ο Ερντογάν, η Ελλάδα θα συνεχίσει να γειτνιάζει με μια Τουρκία αναθεωρητική, ισχυρή και δυναμική. Επιτάσσεται απ τους καιρούς και την ιστορική ευθύνη να πάψουμε να βασιζόμαστε αποκλειστικά στην έξωθεν σωτηρία και να αναλάβουμε δράση, τουλάχιστον αναφορικά με αυτά τα οποία μας αναλογούν και περνάν απ το χέρι μας.

Καθότι λοιπόν η αρχή είναι το ήμισυ του παντός, ας αρχίσουμε από το να μαθαίνουμε την ιστορία μας και να την αναγιγνώσκουμε διδακτικά. Αυτή μας διδάσκει, ότι το γένος μας είναι ισχυρό όταν επί της αρχής μεριμνά συλλογικά, για το αξιόμαχο των ενόπλων δυνάμεων του, ιδίως του εμψύχου δυναμικού, τα υγιή οικονομικά του και την ορθή διοίκηση. Επίσης μας μαθαίνει, ότι η ιδιοτέλεια και η αμετροέπεια μαστίζουν διαχρονικά τους Έλληνες, και είναι εκ των βασικών πηγών της διαφθοράς και της διχόνοιας.

Εν κατακλείδι επιτάσσεται ο κάθε ένας από εμάς τους Έλληνες, να τιθασεύσει το μικροπρεπές «εγώ» του και να θέσει επιτέλους το συλλογικό συμφέρον πάνω απ το ατομικό. Σημειωτέο το γεγονός ότι, οι δυνάμεις του ελληνισμού, πολιτικές, ηθικές και οικονομικές βρίσκονται σε σημείο οριακό. Πλέον δεν έχουμε άλλα περιθώρια, ούτε γεωγραφικά ούτε δημογραφικά. Ένα τρίτο Ματζικέρτ ίσως να σημάνει το λυκόφως της τρισχιλιετούς μας πορείας. Ο κόμπος έφτασε στο χτένι, οι λαοί οι οποίοι αγνοούν την ιστορία τους και τείνουν να επαναλαμβάνουν τα ίδια σφάλματα κατά συρροή, είναι καταδικασμένοι.

Πηγή slpress