Ο άγνωστος πόλεμος Ρωσίας - ΗΠΑ στη Συρία

Το Ποντίκι

του Βασίλη Γαλούπη

Τον Φεβρουάριο, πρώτη φορά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, Αμερικανοί στρατιώτες σκότωσαν Ρώσους

Η κορύφωση του παιχνιδιού επιρροής στη Συρία έρχεται λίγο μετά την ανανέωση της θητείας του Βλαντίμιρ Πούτιν στη Ρωσία. Ύστερα από 18 χρόνια στην εξουσία ο Πούτιν δεν είναι απλά πρόεδρος, αλλά τσάρος. Και, όπως εκτιμούν αναλυτές, δεν έχει καμιά πρόθεση να μετριάσει την όλο και πιο ρισκαδόρικη αναμέτρησή του με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της. Η δημοφιλία του στο εσωτερικό, άλλωστε, εξαρτάται εν πολλοίς από την αντιπαράθεσή του με τη Δύση.

Θα είναι έτσι και τα υπόλοιπα έξι χρόνια; Ο Πούτιν δεν είναι καθόλου προβλέψιμος. Τίποτε που είχε πει ή είχε κάνει πριν από την προηγούμενη εκλογική του νίκη δεν υποδήλωνε ότι επρόκειτο να προσαρτήσει την Κριμαία ή να στείλει μισθοφόρους προς υποστήριξη του Άσαντ στη Δαμασκό, ούτε μπορεί κάποιος να προδικάσει ποια θα είναι η τελευταία του λέξη στη Συρία μετά τους δυτικούς βομβαρδισμούς τα ξημερώματα του περασμένου Σαββάτου.

Η σημερινή Ρωσία, όμως, είναι οικονομικά λιγότερο ισχυρή και ο Πούτιν αποκομίζει τεράστια επικοινωνιακά οφέλη από τις συγκρούσεις, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Και σήμερα, στην τέταρτη πια θητεία του, είναι στο απόγειο της δύναμής του, τουλάχιστον εσωτερικά.

«Τώρα, ακούστε καλά!»

Εβδομάδες πριν από τις ρωσικές εκλογές ο Πούτιν χαιρέτισε τα καινούργια, «ανίκητα» όπως τα χαρακτήρισε, πυρηνικά όπλα της χώρας του. Σε δημόσια ομιλία του την 1η Μαρτίου, εν μέσω αποθέωσης, ο Ρώσος πρόεδρος προειδοποίησε: «Κανείς δεν μας άκουγε πριν. Τώρα, ακούστε καλά». Η ομιλία του συνοδευόταν από βίντεο που έπαιζε ζωντανά στην εθνική τηλεόραση και έδειχνε ρωσικές πυραυλικές κεφαλές να πέφτουν... βροχή στη Φλόριντα, στο μέρος όπου τυχαίνει ο Ντόναλντ Τραμπ να περνάει τα σαββατοκύριακά του, στο πολυτελές resort που διαθέτει.

Αν και ο Τραμπ έχει προς το παρόν υπάρξει διστακτικός στο να επικρίνει τον Πούτιν απευθείας, οι σχέσεις της Ουάσιγκτον με τη Μόσχα είναι οι πιο εχθρικές εδώ και δεκαετίες. Κι έχουν επιδεινωθεί περισσότερο τις τελευταίες μέρες, μετά τους βομβαρδισμούς στη Συρία. Ο Μεντβέντεφ, ο Ρώσος πρωθυπουργός, τις περιέγραψε ως «αηδιαστικές» και ισχυρίστηκε ότι το πολιτικό κατεστημένο της Αμερικής σαμποτάρει τις προσπάθειες του Τραμπ να βελτιώσει τους δεσμούς μεταξύ των δύο χωρών.

Τον Φεβρουάριο ο Λευκός Οίκος περιέγραψε την κυβέρνηση Πούτιν ως έναν από τους πρωταρχικούς κινδύνους για τη διεθνή ασφάλεια. Σύμφωνα με τον Φιόντορ Λουκιάνοφ, τον επικεφαλής ενός από τα μεγαλύτερα ρωσικά think tanks που κατά καιρούς έχει συμβουλέψει τη ρωσική κυβέρνηση, βρισκόμαστε τώρα στο σημείο όπου: «Έχουμε εισέλθει πια σε ένα καθεστώς Ψυχρού Πολέμου. Δεν υπάρχει πια ένα αμοιβαία κοινό σημείο έναρξης απ’ όπου μπορούμε να αρχίσουμε έναν διάλογο. Και οι δύο πλευρές κάνουν παρορμητικές ενέργειες και αντιδρούν αμέσως στα γεγονότα αντί να εφαρμόζουν μελετημένες, μακρόπνοες και καλύτερα σχεδιασμένες, στρατηγικές».

Οι αναλυτές του «Newsweek» θεωρούν ότι, παρά την κορύφωση της έντασης των τελευταίων ημερών, οι προοπτικές για μια ανοιχτή στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ - Ρωσίας παραμένουν χαμηλές.

Ο «άγνωστος πόλεμος»

Παρ’ όλα αυτά, τον Φεβρουάριο, ένα αμερικανικό αεροπορικό χτύπημα σκότωσε πολλούς Ρώσους, όταν οι τελευταίοι επιχείρησαν να καταλάβουν ένα διυλιστήριο πετρελαίου στην ανατολική Συρία που βρισκόταν υπό τον αμερικανικό έλεγχο. Το συμβάν, που δεν έγινε ιδιαίτερα γνωστό, αποτελεί ορόσημο. Ήταν η πρώτη φορά που Αμερικανοί στρατιώτες σκότωσαν Ρώσους σε εμπόλεμη σύγκρουση μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Οι συγκεκριμένοι Ρώσοι μισθοφόροι ανήκαν στο Wagner Group, μια ιδιωτική ομάδα στρατιωτικών εργολαβιών με σκιώδεις διασυνδέσεις με το Κρεμλίνο. Προφανώς, λόγω της περίπλοκης φύσης της ιδιότητας των νεκρών Ρώσων, το Κρεμλίνο επέλεξε να υποβαθμίσει το όλο θέμα και δεν έκανε καμία κίνηση να προχωρήσει σε ανταποδοτικά χτυπήματα.

Παρά την αγωνιώδη αντιπαράθεση που ζήσαμε τις τελευταίες μέρες μετά τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς στη Συρία τα ξημερώματα του περασμένου Σαββάτου, εκτιμάται ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για μια σύγκρουση μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας μπορεί να βρίσκεται όχι στη Συρία, αλλά στην Ουκρανία.

Γραμμή άμυνας η Ουκρανία

Ο Ντιμίτρι Τρένιν, διευθυντής του Carnegie Moscow Center, που θεωρείται το μεγαλύτερο think tank στην ανατολική Ευρώπη, έχει δηλώσει ότι: «Αν ποτέ υπάρξει μια πραγματική σύρραξη μεταξύ ΗΠΑ - Ρωσίας, αυτή θα συμβεί στην Ουκρανία. Για τον Πούτιν η Ουκρανία αποτελεί την τελευταία γραμμή άμυνας έναντι του ΝΑΤΟ». Η Ρωσία εναντιώνεται κάθετα στο να γίνει κάποτε η Ουκρανία μέλος του ΝΑΤΟ, διότι δεν θέλει με τίποτε αμερικανικά στρατεύματα στα σύνορά της. Να σημειωθεί ότι η διοίκηση Τραμπ ανακοίνωσε τον Δεκέμβριο ότι πρόκειται να αρχίσει να στέλνει προηγμένης τεχνολογίας όπλα στον ουκρανικό στρατό.

Πάντως ο Τραμπ και οι σύμβουλοί του είναι ιδιαίτερα διχασμένοι όσον αφορά την αμερικανική πολιτική τόσο στο θέμα της Συρίας όσο και έναντι της Ρωσίας. Ακόμα και στις 20 Μαρτίου, όταν ο Τραμπ συνεχάρη τον Ρώσο πρόεδρο για την επανεκλογή του, λέγεται ότι το έκανε παρά τις γραπτές αναφορές των συμβούλων του, που τον προειδοποιούσαν με κεφαλαία γράμματα: «ΜΗΝ ΣΥΓΧΑΡΕΙΤΕ».

Ο Στίβεν Πφάιφερ, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ουκρανία και νυν λέκτορας στο Ινστιτούτο Brookings της Ουάσιγκτον, θεωρεί ότι: «Το Κρεμλίνο πιστεύει πως οι ΗΠΑ είναι διχασμένες. Συνεπώς εκτιμά ότι αυτή η κατάσταση δίνει στη Ρωσία την ευχέρεια να προωθεί την ατζέντα της πιο επιθετικά». Πράγματι ο Αμερικανός πρόεδρος δημιουργεί σύγχυση σχετικά με τους στόχους των ΗΠΑ για το θέμα της Συρίας. Το μόνο στο οποίο συμφωνεί με τους συμβούλους του είναι ότι η χρήση χημικών πρέπει να τιμωρείται. Σε όλα τα άλλα, όμως, οι στρατηγικές και οι απόψεις είναι διχασμένες.

Οι σύμμαχοι της Αμερικής στην περιοχή, Ισραήλ και Σαουδική Αραβία, θέλουν όχι μόνο να μείνουν οι ΗΠΑ, αλλά και να εντείνουν την παρουσία τους. Ο υπουργός Άμυνας Τζέιμς Μάτις εξάλλου είναι αποφασισμένος να τελειώσει τη δουλειά που άρχισαν τα αμερικανικά στρατεύματα στη Συρία. Να σημειωθεί ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν 2.000 Αμερικανοί στην ανατολική Συρία.

Η τάση του Ντόναλντ Τραμπ είναι να κλίνει προς ό,τι επιθυμεί η εκλογική του βάση. Αν αυτό είναι η σύντομη αποχώρηση των Αμερικανών από τη Συρία, όπως ήταν η προεκλογική του δέσμευση, τότε αυτό είναι το πιθανότερο να συμβεί.

Γεωπολιτική αρένα η Συρία

Πέρα από τη μελοδραματική ρητορική και από τις δυο πλευρές, όμως, στην πράξη και η Ουάσιγκτον και η Μόσχα γνωρίζουν ότι μια στρατιωτική σύγκρουση στη Συρία θα μπορούσε πολύ γρήγορα να ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Συνεπώς το πιο λογικό είναι να φροντίσουν να αποφύγουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Τα χτυπήματα ΗΠΑ και συμμάχων τα ξημερώματα του Σαββάτου εκτιμάται ότι δεν πρόκειται να αλλάξουν στο παραμικρό τη στρατιωτική κατάσταση στη Συρία ούτε, εν τέλει, να καθορίσουν την πορεία του πολέμου. Και ασφαλώς δεν πρόκειται να αρχίσει Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος από τους βομβαρδισμούς που έγιναν προ ολίγων ημερών. Το βέβαιο όμως είναι ότι η χώρα έχει μετατραπεί επισήμως σε γεωπολιτική αρένα των ΗΠΑ, Ρωσίας, Ιράν, Τουρκίας και Ισραήλ. Κανείς δεν δείχνει να ασχολείται πια με τους ίδιους τους Σύρους...

Σύμφωνα με το «Spiegel», δεν είναι οι Αμερικανοί αυτοί που στο τέλος θα καθορίσουν το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στη Συρία. Αυτό θα αποφασιστεί από τις χώρες που έχουν πολύ περισσότερα στρατεύματα ή πολιτοφυλακές στο συριακό έδαφος, δηλαδή τη Ρωσία, το Ιράν και την Τουρκία.

Για τον Πούτιν η Συρία έχει διπλή σημασία, αφού τη χρησιμοποιεί όχι μόνο για να αποκαταστήσει τον ρόλο της Μόσχας στη Μέση Ανατολή, αλλά και στο στάτους της παγκόσμιας – και όχι περιφερειακής – υπερδύναμης που δρα ως διεθνής «αστυνόμος», ρόλο τον οποίο μοιραζόταν με τις ΗΠΑ στη σοβιετική εποχή.

Η Ουάσιγκτον ανακοίνωσε τη Δευτέρα ότι σκοπεύει να επιβάλει νέες κυρώσεις στη Ρωσία. Οι συγκεκριμένες κυρώσεις σκοπό έχουν να καταστήσουν σαφές ότι οι ΗΠΑ θεωρούν υπεύθυνες για τα χημικά όπλα στη Συρία όχι μόνο την κυβέρνηση Άσαντ, αλλά και τους προστάτες του σε Ρωσία και Ιράν.

Οι οικονομικές κυρώσεις της Δύσης κατά της Μόσχας δεν ήταν στο παρελθόν επικοινωνιακά επιτυχημένες. Με την έννοια ότι, ενώ η Ρωσία τελευταία αντιμετωπίζει εσωτερικά άνοδο της φτώχειας και αυξανόμενη δυσαρέσκεια για τη διαφθορά, οι κυρώσεις της Δύσης επέτρεψαν στο Κρεμλίνο να προπαγανδίζει πως η μείωση του επιπέδου ζωής των Ρώσων οφείλεται στις ξένες δυνάμεις. Πολύ πιο αποτελεσματικές φαίνεται να είναι οι κυρώσεις που στοχεύουν μέλη της ελίτ κοντά στο Κρεμλίνο και όχι τους Ρώσους πολίτες.

Αδύναμο σημείο και επόμενη μέρα

Παρ’ ότι ο Πούτιν και οι πολιτικοί και επιχειρηματίες σύμμαχοί του επαγγέλλονται πάνω απ’ όλα μια άσβεστη αγάπη για τη Μητέρα Ρωσία, χρησιμοποιούν ξένες τράπεζες, τα παιδιά τους μορφώνονται στο εξωτερικό, στην «εχθρική» Δύση, συχνά σε κολέγια των ΗΠΑ, και αγοράζουν πανάκριβες ιδιοκτησίες σε Ευρώπη και Αμερική, όπου τα μέλη της ρωσικής ελίτ ζουν μέσα στη χλιδή.

Όταν οι οικονομικές κυρώσεις επιβάλλονται στο κατεστημένο του Κρεμλίνου, προκαλούνται ρωγμές στον εσωτερικό κύκλο του Πούτιν. Εκεί ακριβώς είναι το αδύναμο σημείο του. Όπως λέει ο Ιλία Γιάσιν, ένας από τους πολιτικούς της αντιπολίτευσης στη Ρωσία, ο Ρώσος πρόεδρος «θέλει να κυβερνά σαν τον Στάλιν, αλλά να ζει σαν τον Αμπράμοβιτς».

Αυτός ακριβώς ο κύκλος των ισχυρών του Κρεμλίνου πρόκειται να παίξει σημαντικό ρόλο στο τι έπεται για τη Ρωσία. Μπαίνουμε σε μια περίοδο κατά την οποία θα «μαγειρευτεί» η επόμενη μέρα στη ρωσική προεδρία. Καθώς ο Πούτιν ψάχνει για τον διάδοχό του, τα μέλη του εσωτερικού του κύκλου θα επιδοθούν σε έναν φρενήρη ανταγωνισμό για να εξασφαλίσουν μια προνομιούχο θέση στην επόμενη... σελίδα της χώρας.

Αυτά τα άτομα με την τεράστια επιρροή, όπως για παράδειγμα ο Ίγκορ Σέτσιν, το αφεντικό της Rosneft, της μεγαλύτερης ρωσικής πετρελαϊκής εταιρείας, θα έχουν τις δικές τους προτιμήσεις για το ποιος είναι ο κατάλληλος για τη θέση του προέδρου της Ρωσίας. Όπως δήλωσε ο Γκλεμπ Παυλόφσκι, πρώην σύμβουλος της κυβέρνησης Γιέλτσιν αλλά και της κυβέρνησης Πούτιν, «θα πρέπει να διαλέξουν έναν διάδοχο του Πούτιν, αλλά δεν μπορούν να το κάνουν ανοιχτά. Ο Πούτιν και ο εσωτερικός του κύκλος θα πρέπει να ανταγωνιστούν στην πανουργία και το παιχνίδι πρόκειται να ενταθεί τα επόμενα δύο χρόνια. Εισερχόμαστε σε μια πολύ επικίνδυνη περίοδο».

Αναμφισβήτητα ο Πούτιν βρίσκεται στο απόγειο της δύναμής του. Αλλά το παιχνίδι εξουσίας στη Ρωσία για την επόμενη μέρα μόλις αρχίζει...