Η μετά τον Όθωνα κατάσταση*

Το Ποντίκι

του Ξενοφώντος Μπρουντζάκη

Το κράτος ως λάφυρο διεκδίκησης  των πολιτικών σχηματισμών 

«Μέχρι τίνος το Ελληνικόν αυτό Κράτος έχον σπιθαμιαίον το σώμα και υπερμεγέθη κεφαλήν θέλει ως ραχιτικόν, ως εκτρωματαίον ανθρωπάριον κινεί την οικουμένη εις γέλωτα;» 

Α. Σούτσος, 1848

Το 1862, η ανατροπή του νεαρού βασιλιά έμοιαζε σαν μια δεύτερη ευκαιρία για το νεοϊδρυθέν από τις Μεγάλες Δυνάμεις κρατίδιο. Είχε – υποτίθεται – φτάσει η ώρα της δημοκρατίας. Οι εγχώριες, ωστόσο, ευθύνες για να μη συντελεστεί καμιά πρόοδος, να μην αλλάξει τίποτα που θα έθιγε τα συμφέροντα που ήθελαν να έχουν τον απόλυτο έλεγχο της εξουσίας, ήταν τεράστιες. Ταυτόχρονα, τα περιορισμένα σύνορα του κρατιδίου ήταν ανασταλτικός παράγων για την ανάπτυξη κι αυτό οι Έλληνες το έριχναν στους ξένους – όπως συχνά συνηθίζουν τις περισσότερες φορές να πράττουν τώρα και τότε προκειμένου να καλύψουν τις δικές τους παραλήψεις, αδυναμίες και σκοπιμότητες. Η μικρή έκταση του βασιλείου δεν μπορούσε να δώσει μια δυναμική ώθηση ώστε να σταθεί αντάξιο των καλλιεργημένων προσδοκιών του – που υπερέβαιναν κατά πολύ τα στενά όρια της χώρας. Τα περιορισμένα σύνορα που συνεπάγονταν και περιορισμένες δυνατότητες, επικαλέστηκε και ο Λεοπόλδος του Σαξβούργου προκειμένου να αποποιηθεί το στέμμα του Ελληνικού Βασιλείου που του προσέφεραν. Αυτή η πραγματικότητα αποτελούσε και το ισχυρότερο όπλο της ελληνικής διπλωματίας κάθε φορά που διεκδικούσαν ένα κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Έτσι, οι Έλληνες είχαν καταφέρει με έναν τρόπο να εξαγάγουν την ευθύνη τους για την αδυναμία τους και την άρνησή τους στην ουσία να προσαρμοστούν στις συνθήκες ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους. Υποτίθεται, λοιπόν, ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις που είχαν συγκροτήσει το νέο ελληνικό κρατίδιο (καταστρατηγώντας όλες τις ευρωπαϊκές αντικειμενικές συνθήκες και κατά παράφορη παραβίαση των συμφωνιών της εποχής) ήταν ένοχες και υπεύθυνες γιατί η Ελλάδα δεν μπορούσε λόγω στενότητας χώρου να αναπτυχθεί σε ένα κράτος ευρωπαϊκών προδιαγραφών.

Το μυστικό της προόδου κρυβόταν – υποτίθεται – στην επέκταση των συνόρων. Με την αδυναμία της να αυτοπροσδιοριστεί αλλά και να ξεφύγει από τον ασφυκτικό κλοιό των προυχοντικών της ομάδων, που αποτέλεσαν και εξακολουθούν να αποτελούν ώς τις μέρες μας το βασικό ανάχωμα ενάντια στον εξευρωπαϊσμό της χώρας, οι Έλληνες εφηύραν την εξαγωγή των ευθυνών εκτός των συνόρων. Τακτική με την οποία πολιτεύονται και σήμερα. 

Ο Επαμεινώνδας Δεληγεώργης, μια από τις λαμπρότερες προσωπικότητες της εποχής, ο οποίος διετέλεσε το 1865 και πρωθυπουργός της χώρας, σημειώνει με σπαραγμό στα πολιτικά του ημερολόγια: «Η Ελλάς ευρίσκεται μετά τριακονταετή βασιλείαν, πολύ υποκάτω των προσδοκιών του Έλληνος»… 

Οι αποτυχίες είναι πολλές, τόσο στο στρατιωτικό επίπεδο όσο και στο διπλωματικό. Αποκορύφωμα, η περίοδος του Κριμαϊκού Πολέμου που η χώρα ταυτίστηκε με τους Ρώσους, οι οποίοι ήταν μισητή δύναμη για τους Δυτικοευρωπαίους. Αυτή η αστοχία επιδείνωσε την ήδη ανυπόστατη εικόνα της χώρας στην Ευρώπη. Με όλα αυτά, η Ελλάδα είχε αποτύχει οικτρά, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που υπήρξαν, να γίνει ένα πολιτισμένο κράτος. Ένα κράτος όπου ο πολιτισμός θα συνδυαζόταν με την αστική ανάπτυξη, τη βιομηχανία, το εμπόριο, τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας, δηλαδή με όλο το φάσμα της οικονομικής άνθισης. Δυστυχώς, η αποτυχία της Ελλάδας να γίνει μια ευρωπαϊκή χώρα υπήρξε παταγώδης όπως και το θεώρημα που ήθελε ως αναγκαία συνθήκη για αυτό την ανατροπή των Οθωμανών. Τίποτα δεν στάθηκε ικανό να οδηγήσει την χώρα στη χορεία των πολιτισμένων και αναπτυγμένων κρατών. Η Ελλάδα έδειχνε – και ήταν – τραγικά ανήμπορη να παρακολουθήσει την ανοδική τους πορεία… 

Αντιπαραθέσεις για τη νομή της εξουσίας

«Από της πρώτης ημέρας της επαναστάσεως η διαίρεσις εισήλθεν εντός των σπλάχνων των Κυβερνώντων· δεν εσκέπτοντο ούτοι ή τίνι τρόπω να προετοιμάση έκαστος το πεδίον υπέρ αυτού και προς βλάβην των άλλων. Το πεδίον τούτο ήτον αφ’ ενός η Συνέλευσις, αφ’ ετέρου η λόγχη!»

Π. Κορωναίος

Την επομένη της καθαιρέσεως του Όθωνα, οι ηγέτες του κινήματος συγκεντρώθηκαν στο Πανεπιστήμιο και συγκρότησαν τη νέα επαναστατική κυβέρνηση. Δεν πέρασε παρά ελάχιστο διάστημα και κατέστη σαφές ότι αυτή η λύση δεν μπορούσε να δώσει ένα βιώσιμο πολιτικό καθεστώς. Η κατάργηση της βασιλείας έπρεπε να συνεπάγεται και τη συνεννόηση ανάμεσα στις συγκρουόμενες πολιτικές ομάδες που διεκδικούσαν την εξουσία. Οι μεταξύ τους αντιπαραθέσεις όμως ήταν σφοδρές, τυφλές και, με το πρόσχημα του εθνικού συμφέροντος, προωθούσαν αποκλειστικά τις προσωπικές τους επιδιώξεις. Η πλήρης πόλωση μεταξύ των διεκδικητών της εξουσίας έγινε αμέσως φανερή και όσο περνούσε ο χρόνος έπαιρνε τον χαρακτήρα βίαιων συγκρούσεων για την επιβολή των ιδιωτικών πολιτικών τους συμφερόντων.

Έτσι, στη χώρα παρατηρήθηκαν διάφορες κινήσεις από συλλαλητήρια, όπως αυτό των Μανιατών και των Τριπολιτσιωτών στην Πελοπόννησο, έως την απόφαση εκστρατείας εναντίον των Αθηνών από τον στρατηγό Θεόδωρο Γρίβα, ο οποίος αποφάσισε να οδηγήσει τα στρατεύματά του από την Ακαρνανία στην πρωτεύουσα γιατί θεωρούσε ότι οι πολιτικοί τον είχαν «ρίξει» στην κατανομή της εξουσίας… Ωστόσο, αυτή η… ευγενούς σκοπού εκστρατεία τελείωσε άδοξα καθώς στον δρόμο απεβίωσε ο «στρατάρχης» (όπως είχε ανακηρυχθεί από τους πολιτικούς προκειμένου να τον εξευμενίσουν)… 

Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση των Αθηνών και οι Μεγάλες Δυνάμεις προσπαθούσαν να λύσουν το πρόβλημα της αντικατάστασης του βασιλιά. Με την εκδίωξη του Όθωνα, η Αγγλία άλλαξε την εχθρική πολιτική της έναντι του ελληνικού κράτους. Η αγγλική πολιτική «ανέκρουσε πρύμναν» και αναθεωρήθηκε βιαστικά υπέρ της νέας κυβέρνησης προκειμένου να προλάβει τυχόν στροφή της τελευταίας προς τη Ρωσία, μια και οι Άγγλοι ανησυχούσαν ιδιαίτερα για την προοπτική να τοποθετηθεί ένας βασιλιάς στην Ελλάδα ελεγχόμενος από τους Ρώσους. 

Υπό αυτές τις συνθήκες, ο ελληνικός θρόνος βγήκε σε πλειστηριασμό στην Ευρώπη! 

Τελικά, έπειτα από μια σειρά διπλωματικών ενεργειών που αποσκοπούσαν στην ανεύρεση βασιλέως και Ευρωπαίων συμμάχων, η νέα Εθνοσυνέλευση που προέκυψε από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1862 τάχθηκε υπέρ της μοναρχίας, πράγμα που ήταν και επιθυμία των Μεγάλων Δυνάμεων. Εδώ να σημειώσουμε ότι δεν υπήρχε κάποιο σημαντικό αντιμοναρχικό κίνημα στην Ελλάδα. Στην επιλογή αυτήν της Εθνοσυνέλευσης έπαιξε καθοριστικό ρόλο η υπόσχεση της Αγγλίας για την παραχώρηση των Επτανήσων στην Ελλάδα. Τελικά, κατόπιν έντονων κινήσεων και πρωτοβουλιών του λόρδου Πάλμερστον, η λύση θα δοθεί μέσω Δανίας. Στη χώρα θα ανακηρυχθεί με το ψήφισμα της 18ης Μαρτίου 1863 βασιλιάς της Ελλάδος ο γιος του διαδόχου του θρόνου της Δανίας. Και το όνομα αυτού, Γεώργιος ο Α’. 

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1860 στις 16-04-2015