Mitteleuropa

Νέα Πολιτική

του Μελέτη Η. Μελετόπουλου*

Ο όρος αποδόθηκε στα ελληνικά κατά τον Μεσοπόλεμο ως Μεσευρώπη. Πρόκειται για τον γεωπολιτικό και γεωοικονομικό χώρο μεταξύ Γαλλίας και Ρωσσίας οριζοντίως, Βαλτικής και Αδριατικής καθέτως. Η Γερμανία είναι ο άξονας. Η Αυστρία λειτουργεί παγίως ως παραπλήρωμα της Γερμανίας, αν και παλαιότερα πολυεθνική αυτοκρατορία. Δορυφόροι οι Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία. Η Ελβετία γεωγραφικά παρούσα, αλλά πολιτικά απούσα, πιστή στην πολιτική της Ουδετερότητας.

Από τα μέσα του 19^ου αιώνα εμφανίζεται η έννοια της Μεσευρώπης όχι ως απλό γεωγραφικό στίγμα, αλλά ως γεωπολιτικό δέον με συγκεκριμένα πολιτισμικά και πολιτικά χαρακτηριστικά. Πολύ πριν φθάσουμε στους πρωτοεθνικισμούς και πρωτοφασισμούς στην κεντρική Ευρώπη, αναδύεται μία αίσθηση αποστολής, μία χροιά υπεροχής και μία πεποίθηση κλειστότητας και αυτάρκειας. Επίσης μία αντιδιαστολή με την Γαλλία-πατρίδα του Διαφωτισμού, την Μεγάλη Βρεταννία ως κοιτίδα του Φιλελευθερισμού και την Ρωσσία ως ορμητήριο του Πανσλαυϊσμού.

Ασφαλώς δεν ήταν αμελητέες ποσότητες οι δύο κύριοι εκφραστές της Μεσευρώπης τον ύστερο 19^ο αιώνα, η Γερμανία του  Μπίσμαρκ και η Αυστρία του Φραγκίσκου-Ιωσήφ. Οι δύο αυτοί γεωπολιτικοί κολοσσοί ήλεγχαν την περιοχή από την δυτική Ρουμανία μέχρι το Βέλγιο και από την Βαλτική μέχρι την Αδριατική.

Ήδη πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά κυρίως κατά τον Μεσοπόλεμο, εμφανίστηκαν πάμπολλες θεωρίες που υποστήριζαν κάποια μορφή κεντροευρωπαϊκής ενοποίησης ή συνομοσπονδίας με ηγέτιδα την Γερμανία. Η υιοθέτηση-κατάχρηση-καπηλεία του όρου από τον εθνικοσιαλισμό απαξίωσε την έννοια της Μεσευρώπης μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ακολούθησε η διχοτόμηση της Μεσευρώπης ανάμεσα στην σοβιετική και στην δυτική σφαίρα επιρροής.

Η μεταπολεμική Ένωση για το Χάλυβα και τον Άνθρακα και ακολούθως η Ευρωπαϊκή Κοινότητα υπήρξαν τρόπον τινά ένα διαφορετικό σενάριο ευρωπαϊκής ενοποίησης, με την Γαλλία ως εγγυήτρια και κηδεμόνα της Γερμανίας και την Μεγάλη Βρεταννία παρούσα στο εγχείρημα.

Αλλά η Μεσευρώπη παραμένει γεωπολιτικά ανύπαρκτη και διασπασμένη μεταξύ ανατολικού και δυτικού κόσμου. Μόνον το 1989, με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, αποκαθίσταται η γεωπολιτική της ενότητα. οι ΗΠΑ ευνόησαν την αποκατάσταση της Γερμανίας ως γεωπολιτικού παράγοντα σε αντιδιαστολή με την Σοβιετική Ένωση (διότι η Γαλλία και η Μεγάλη Βρεταννία, έχοντας καεί με τον χυλό του ναζισμού, φυσούσαν και το απλό γιαούρτι της αποκατάστασης της γερμανικής ενότητας).

Η επανενοποίηση της Γερμανίας δρομολογεί ταχύτατες διαδικασίες επανεμφάνισης της Μεσευρώπης. Η γεωοικονομική προσάρτηση των πρώην σοβιετικών δορυφόρων της κεντροανατολικής Ευρώπης στην ΕΕ δημιουργεί μία ενιαία οντότητα από τον Ατλαντικό έως τον Εύξεινο Πόντο, όπου κέντρο βάρους γίνεται όλο και περισσότερο το Βερολίνο. Μαζί μ’ αυτήν την εξέλιξη αποκαθίσταται και ο όρος Mitteleuropa. Οι όροι εφευρίσκονται, αδρανούν και επανεφευρίσκονται ως συμπαρακολουθήματα της πραγματικότητας.

*Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Γενεύης (δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο)