Στα όρια του χάους

analyst

Οι επτά μεγαλύτερες οικονομικές πληγές του πλανήτη έχουν μολυνθεί σε τέτοιο βαθμό, όπου είναι πια αδύνατη η θεραπεία τους με τα γνωστά χάπια – γεγονός που σημαίνει ότι, απαιτείται επειγόντως η «εγχείρηση» τους στο χειρουργείο    

του Άρη Οικονόμου

«Η μία κεντρική τράπεζα μετά την άλλη χάνουν τον έλεγχο του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ενώ η Ευρωζώνη ευρίσκεται προς της κατάρρευσης της – η οποία θα προκαλούσε ένα τρομακτικό χάος στις αγορές. Η μοναδική λύση για να αποφευχθεί η καταιγίδα των καταιγίδων, χωρίς να ξεσπάσει πόλεμος, είναι μία παγκόσμια διάσκεψη: με θέμα τη μαζική διαγραφή χρεών».

.

Άρθρο

Αν και μας ενδιαφέρουν περισσότερο αυτά που συμβαίνουν στην Ελλάδα, η οικονομία της οποίας ευρίσκεται σε κατάσταση επιθανάτιου ρόγχου, ενώ η κυβέρνηση δεν έχει καμία σχεδόν δυνατότητα να την επαναφέρει στη ζωή, δεν είναι λιγότερο σημαντικά τα προβλήματα στον υπόλοιπο πλανήτη – όπου ως βασικότερα θεωρούνται τα εξής:

.

(α)  Η φούσκα των ομολόγων, η οποία αποτελεί το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα του χρηματοπιστωτικού συστήματος – η οποία το 2008, στο αποκορύφωμα της κρίσης, ανερχόταν στα 80 τρις $, έχοντας έκτοτε αυξηθεί στα 100 τρις $.

(β)  Η αγορά των παραγώγων, η οποία χρησιμοποιεί τα ομόλογα ως βάση της (collateral), υπερβαίνοντας τα 555 τρις $ – χωρίς να γνωρίζει κανένας το πραγματικό της μέγεθος.

(γ)  Πολλές μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, κυβερνήσεις, καθώς επίσης δήμοι, κάνουν χρήση των παραγώγων, τόσο για να εμφανίζουν πλαστά κέρδη, όσο και για να κρύβουν τα χρέη τους – μέσω των swaps. Κανένας δεν γνωρίζει την έκταση του συγκεκριμένου φαινομένου, το οποίο όμως έχει κλιμακωθεί μετά το 2008.

(δ)  Οι επιχειρήσεις σήμερα είναι περισσότερο χρεωμένες, σε σχέση με το 2007, κρίνοντας από τα ομόλογα που εκδίδουν – τα οποία από 3,5 τρις $ έχουν φτάσει στα 7 τρις $.

(ε)  Οι κεντρικές τράπεζες είναι μοχλευμένες σε επίπεδα μεγαλύτερα από αυτά που οδήγησαν τηLehman Brothers στη χρεοκοπία – η Fed στο 78:1 (το ενεργητικό της είναι 78 φορές μεγαλύτερο από τα κεφάλαια της), όταν της Lehman Brothers ήταν στο 30:1.

(στ) Οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες έχουν χρησιμοποιήσει όλα τους τα όπλα χωρίς αποτέλεσμα, ενώ δεν γνωρίζουν πώς θα ξεφύγουν από τη μεγάλη παγίδα, στην οποία έχουν οδηγηθεί – πώς θα μειώσουν δηλαδή τον όγκο των Ισολογισμών τους, οι οποίοι είναι πλέον εκτός ελέγχου (γράφημα).

.

.

Τέλος, το νέο χρηματιστηριακό κραχ στην Κίνα, η οποία είναι εγκλωβισμένη σε μια τριπλή παγίδα (φούσκα ακινήτων, μετοχών και τραπεζών), αποτελεί το 7ο μεγάλο πρόβλημα του συστήματος – πόσο μάλλον εάν ο ρυθμός ανάπτυξης της πέσει κάτω από το 5% ετησίως, όπως ήδη υπολογίζεται.

.

Ο αμερικανικός και ο ευρωπαϊκός τραπεζικός τομέας 

Περαιτέρω η Fed, πιστή στο δόγμα «Το πολύ βοηθάει πολύ», έχει εφοδιάσει στο παρελθόν τις αμερικανικές εμπορικές τράπεζες μέσω της αγοράς αξιόγραφων με «φρέσκα» κεντρικά χρήματα, ύψους 2.600 δις $. Στα πλαίσια αυτά, τα χρηματικά αποθέματα των τραπεζών στους λογαριασμούς που διατηρούν στην κεντρική, είναι μεγαλύτερα από τις ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις τους απέναντι στους πελάτες τους σε καθημερινή βάση – οι οποίες υπολογίζονται στα 1.700 δις $.

Ως εκ τούτου, όλες οι αμερικανικές τράπεζες είναι φερέγγυες – μπορούν δηλαδή να εξυπηρετούν τις υποχρεώσεις τους, οπότε έχουν ουσιαστικά «ανοσία» απέναντι στο ενδεχόμενο των τραπεζικών επιθέσεων (Bank runs).

Αντίθετα, η ΕΚΤ δεν έχει φροντίσει να προστατεύσει επαρκώς τις ευρωπαϊκές τράπεζες, έχοντας ξεκινήσει μία ανάλογη προσπάθεια τον Ιανουάριο – όταν ανακοίνωσε το πακέτο ποσοτικής διευκόλυνσης, ύψους 1.140 δις €.Εν τούτοις δεν είναι αρκετό, οπότε εύλογα υπολογίζουν αρκετοί ότι θα συνεχιστεί με επόμενα – ένα ενδεχόμενο που, μεταξύ άλλων, θα στήριζε σημαντικά τα χρηματιστήρια, ενώ τότε μόνο θα επέτρεπε τη χρεοκοπία μίας χώρας μέλους της, όπως η Ελλάδα.

Ειδικότερα, οι ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις των ευρωπαϊκών τραπεζών απέναντι στους πελάτες τους, σε καθημερινή βάση, ανέρχονται στα 5.400 δις € – με την έννοια πως αυτό το ποσόν θα μπορούσαν να αποσύρουν οι Ευρωπαίοι, σε μία και μόνο ημέρα (1.700 δις $ στις Η.Π.Α.).

Οι τράπεζες όμως διαθέτουν στους λογαριασμούς τους στην κεντρική μόλις 680 δις € – οπότε υπάρχει ένα τεράστιο κενό ρευστότητας, ύψους 4.720 δις €. Ως εκ τούτου, οι ευρωπαϊκές τράπεζες ευρίσκονται σε μία κατάσταση λανθάνουσας χρεοκοπίας, αφού δεν είναι καθόλου προστατευμένες απέναντι σε τυχόν τραπεζικές επιθέσεις, όπως οι αμερικανικές.

Επομένως, η ΕΚΤ θα πρέπει τουλάχιστον να συμπληρώσει το τεράστιο αυτό κενό, συνεχίζοντας να αγοράζει ομόλογα μέσω της «εκτύπωσης» νέων ευρώ. Εάν ακολουθήσει τώρα πιστά το δρόμο της Fed, η οποία έχει  φροντίσει να διαθέτουν οι αμερικανικές τράπεζες 50% παραπάνω ρευστότητα από αυτή που καλύπτει τις καθημερινές υποχρεώσεις τους, θα αγοράσει ομόλογα της τάξης των 8.000 δις € – γεγονός που θα σήμαινε ότι, το συνολικό χρέος της Ευρωζώνης θα χρηματοδοτούταν κατά 85% με φρέσκα τυπωμένα χρήματα.

Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε προφανώς τα επιτόκια των ομολόγων προς το μηδέν – ενώ, συνοδευόμενο από τα αρνητικά επιτόκια, τα οποία έχει ήδη επιβάλλει η ΕΚΤ στις τράπεζες, θα είχε ως αποτέλεσμα να είναι πλέον αρνητικές οι αποδόσεις πολλών ομολόγων. Με απλά λόγια, οι επενδυτές θα πλήρωναν τόκο για να αγοράζουν ευρωπαϊκά ομόλογα, αντί να εισπράττουν – γεγονός όμως που θα οδηγούσε στη μαζική φυγή κεφαλαίων από το ευρώ, βυθίζοντας την ισοτιμία του στο ναδίρ.

Συνεχίζοντας, τα τεχνητά χαμηλά επιτόκια προκαλούν μεγάλες διαστρεβλώσεις, σε όλες τις αγορές – οπότε οι οικονομίες χάνουν ουσιαστικά την πυξίδα τους, με αποτέλεσμα η κατανάλωση, οι αποταμιεύσεις και οι επενδύσεις να μοιάζουν με μία τυφλή πτήση. Εύλογα λοιπόν «καίγονται» χρήματα ή διενεργούνται ζημιογόνες επενδύσεις – οπότε, όταν οι οικονομίες υπερβούν τα ανώτατα όρια τους, ξεσπάει η κρίση (άρθρο).

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να γνωρίζουμε πως όταν τυπώνονται νέα χρήματα, όπως συμβαίνει ήδη στην Ευρωζώνη, οι μεγάλοι κερδισμένοι είναι αυτοί που τα λαμβάνουν πρώτοι – επειδή αγοράζουν όλα τα προϊόντα σε χαμηλές τιμές. Οι μεγάλοι χαμένοι είναι αυτοί που τα εισπράττουν είτε τελευταίοι, είτε καθόλου – αφού τότε οι τιμές των προϊόντων έχουν ήδη ακριβύνει, λόγω του πληθωρισμού που προκαλείται.

Σε κάθε περίπτωση, η ΕΚΤ θα συνεχίσει να αυξάνει την ποσότητα χρήματος, αφενός μεν για να σταθεροποιήσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα, αφετέρου για να μειώσει πληθωριστικά τα τεράστια συνολικά χρέη (δημόσια και ιδιωτικά) πολλών χωρών της Ευρωζώνης. Ελπίζουμε πάντως να μην συνεχίσει να κρατάει ομπρέλα η Ελλάδα, όταν θα βρέχουν ακόμη περισσότερα χρήματα.

Οι συνέπειες για τις άλλες χώρες

Ξεκινώντας από την Ελβετία, ο Ισολογισμός της κεντρικής τράπεζας της (SNB) είναι ήδη υπερβολικά διογκωμένος, εν πρώτοις λόγω της διάσωσης των τραπεζών της – δύο από τις οποίες, η UBS και η Credit Suisse, ανήκουν στις 30 σημαντικότερες για το χρηματοπιστωτικό σύστημα τράπεζες (too big to fail), σε παγκόσμιο επίπεδο (γράφημα).

.

.

Σύμφωνα με την διεθνή αρχή σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος (FSB), μόνο οι 30 αυτές τράπεζες έχουν συνολικό Ισολογισμό της τάξης των 59,8 τρις $ ή του 77% του παγκοσμίου ΑΕΠ – ενώ μόλις πέντε χώρες (Κίνα, Βρετανία, Γαλλία, Ιαπωνία και Η.Π.Α.) κατέχουν τις 23 από τις 30, με συνολικό ισολογισμό ίσο με το 65% του παγκοσμίου ΑΕΠ!

Η μεγαλύτερη τώρα από αυτές τις 30 τράπεζες, σε σχέση με το ΑΕΠ της εκάστοτε χώρας, είναι η ελβετική Credit Suisse (189% του ΑΕΠ) – ακολουθούμενη από την ολλανδική ING (160% του ΑΕΠ), καθώς επίσης από μία ακόμη ελβετική, την UBS (141% του ΑΕΠ). Ως εκ τούτου, η Ελβετία αποτελεί σαν χώρα έναν πολύ μεγάλο κίνδυνο για το σύστημα – γεγονός που σημαίνει ότι, η κεντρική της τράπεζα είναι πολύ επιβαρυμένη.

Ο δεύτερος λόγος του υπερδιογκωμένου Ισολογισμού της ήταν η σύνδεση του νομίσματος της με το ευρώ, έτσι ώστε να μην ανατιμηθεί – αφού το 54% σχεδόν της οικονομίας της Ελβετίας στηρίζεται στις εξαγωγές.

Η κεντρική τράπεζα της χώρας όμως αποφάσισε τον Ιανουάριο να αποδεσμεύσει το νόμισμα της από το ευρώ,αδυνατώντας να συνεχίσει να το στηρίζει, λόγω της ανακοίνωσης του πακέτου των 1,14 τρις € εκ μέρους της ΕΚΤ – εγγράφοντας τεράστιες ζημίες στον ισολογισμό της (της τάξης του 10-15% του ΑΕΠ της Ελβετίας), καθώς επίσης δημιουργώντας μεγάλα προβλήματα στην οικονομία της (τουρισμός, εξαγωγές κα.), λόγω της ραγδαίας ανατίμησης του φράγκου.

Εάν τώρα η ΕΚΤ συνεχίσει να τυπώνει χρήματα, το φράγκο θα ανατιμηθεί ξανά, οπότε η κεντρική τράπεζα θα υποχρεωθεί να το στηρίξει σε κάποιο βαθμό – ενώ από την πιθανή υποτίμηση του ευρώ θα χάσει ακόμη περισσότερα χρήματα, έχοντας τοποθετήσει σε αυτό το 42% των συναλλαγματικών της αποθεμάτων (γράφημα).

.

.

Περαιτέρω, ανάλογα προβλήματα θα αντιμετωπίσουν όλες οι άλλες χώρες της Ευρώπης, οι οποίες έχουν τα δικά τους νομίσματα – κυρίως όμως οι Σκανδιναβικές, όπως η Δανία, η Νορβηγία και η Σουηδία.

Με δεδομένο δε το ότι, βιώνουν μία μεγάλη φούσκα ακινήτων, η οποία διογκώνεται λόγω των χαμηλών επιτοκίων των κεντρικών τραπεζών τους για να αποφύγουν την ανατίμηση του νομίσματος, η διεύρυνση των αρνητικών επιτοκίων που έχουν ήδη υιοθετήσει, θα τις οδηγήσει σε πολύ δύσβατα μονοπάτια.

Πόσο μάλλον όταν η Σουηδία, για παράδειγμα, έχει έναν υπερβολικά υπερχρεωμένο ιδιωτικό τομέα, λόγω του οποίου θα μπορούσε να προκληθεί το σπάσιμο της φούσκας των ακινήτων – οπότε μία τεράστια τραπεζική κρίση. Στο γράφημα που ακολουθεί φαίνεται η εξέλιξη του ιδιωτικού χρέους σε ορισμένες χώρες, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ – με τη Σουηδία να κατέχει τη δεύτερη θέση, μετά την Ιρλανδία.

.

.

Εάν τώρα στα προβλήματα της Σουηδίας προσθέσει κανείς το μεταναστευτικό, το οποίο είναι κυριολεκτικά τεράστιο (άρθρο), θα κατανοήσει πως αργά ή γρήγορα θα βυθιστεί στην κρίση – με πολύ δυσάρεστες συνέπειες για ολόκληρη την περιοχή της.

.

Επίλογος

Είναι προφανές πως ο τρίτος τρόπος για να μειωθεί το παγκόσμιο χρέος, το οποίο αυξάνεται αλματωδώς ιδιαίτερα μετά το 2008 (άρθρο), είναι ο πληθωρισμός – ενώ οι δύο άλλοι είναι αφενός μεν ο πόλεμος, αφετέρου η διαγραφή χρεών, την οποία εμείς θα προτιμούσαμε (άρθρο).

Η Δύση πάντως έχει επιλέξει τον πληθωρισμό, ο οποίος όμως μέχρι στιγμής δεν επιτυγχάνεται, για λόγους που έχουμε ήδη αναφέρει (ανάλυση) – ενώ μάλλον θα συνεχίσει να βυθίζεται στον αποπληθωρισμό, με αποτέλεσμα να κλιμακώνονται οι κίνδυνοι πολεμικών συρράξεων.

Με δεδομένο δε το ότι, οι τιμές της ενέργειας θα παραμείνουν χαμηλές, οδηγώντας στα όρια της χρεοκοπίας πολλές χώρες παραγωγής, όπως η Ρωσία, η Βραζιλία, η Σαουδική Αραβία κλπ., ο μοναδικός τρόπος είναι το μοίρασμα χρημάτων με το ελικόπτερο του Friedman – κάτι που δεν θεωρείται βέβαια πιθανόν.

Επομένως, το πιθανότερο σενάριο είναι το πλέον ανεπιθύμητο – το σενάριο των πολεμικών συρράξεων, οι οποίες ενισχύονται από πολλές άλλες αιτίες, στις ισχυρότερες χώρες του πλανήτη (Η.Π.Α., Ρωσία, Κίνα). Στα πλαίσια αυτά, η ήπειρος που κινδυνεύει περισσότερο είναι αναμφίβολα η Ευρώπη – η οποία θα πρέπει να αναλάβει άμεσα πρωτοβουλίες, προτού βυθιστεί στο χάος και στην καταστροφή.

Άρης Οικονόμου, Senior Analyst (finance & markets)