Με αφορμή τις εκλογές στην Ισπανία: Βίοι παράλληλοι στον ευρωπαϊκό Νότο

The leader of Podemos, Pablo Iglesias, (3-L), and his team celebrate results in Madrid, Spain, 20 December 2015. EPA, JUANJO MARTINΤου ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ*

Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία χαιρετίσθηκε ως προάγγελος των εξελίξων τουλάχιστον για τη νότια πλευρά της ευρωπαϊκής ηπείρου. Από την ιβηρική πλευρά, πολλοί αποδέχθηκαν την ελληνική πρωτοκαθεδρία για τις εξελίξεις στις χώρες τους.

Ωστόσο, ανεξάρτητα από το ποια χώρα προηγείται και ποιες έπονται στις εξελίξεις του ευρωπαϊκού Νότου, είναι γεγονός ότι στην πρόσφατη ιστορία ο συγχρονισμός μεταξύ τους επιβεβαιώνεται αρκετές φορές και δεν είναι λίγες οι στιγμές που ιστορικές αλλαγές για ολόκληρη τη γηραιά ήπειρο πυροδοτούνται περισσότερο από την περιφέρεια παρά από το κέντρο της.

Τόσο η Ελλάδα όσο και η Ισπανία εγκαταστάθηκαν ως ανεξάρτητα εθνικά κράτη στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Η πρώτη απελευθερώθηκε από τον οθωμανικό ζυγό, η δεύτερη από τα βάρη της υπερατλαντικής αυτοκρατορίας της. Αυτό δεν εμπόδισε στη συνέχεια να βρεθούν αμφότερες σε συνθήκες όχι διαφωτισμού, αλλά απολυταρχίας, «καμαρίλας» και «επονείδιστου σκοταδισμού», σύμφωνα με την ισπανική ορολογία του 19ου αιώνα. 

Όμως, από τα τέλη του «σκοτεινού αιώνα» και τις αρχές του 20ού, παρουσίασαν αμφότερες προωθημένα επιτεύγματα υψηλής και πρωτοποριακής δημιουργικότητος στα πεδία του πνεύματος και της τέχνης σε διάλογο με τα ευρωπαϊκά κέντρα και με ευρύτερη διεθνή απήχηση. Το 1936 στάθηκε μοιραίο έτος τόσο για την Ισπανία, με την εμφάνιση του Στρατηγού Φράνκο, όσο και για τη χώρα μας, με τη δικτατορία του Μεταξά. Στον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, η Ισπανία προηγήθηκε από το 1936, ενώ η χώρα μας δοκιμάσθηκε από το 1947. Στην κρίση και κατάρρευση των δικτατοριών, προηγήθηκαν οι Πορτογαλία και Ελλάδα από το 1974, ενώ η Ισπανία ακολούθησε από το 1976, με το θάνατο του Φράνκο.

Κατά τη μεταπολιτευτική φάση που ακολούθησε μετά την πτώση των δικτατοριών μέχρι σήμερα, κοινός παρονομαστής στον ευρωπαϊκό Νότο αναδείχθηκε η συγκρότηση πολιτικών συστημάτων κατ’ επίφαση δημοκρατικών, βαθιά αντινεανικών και σε καταλυτική ανικανότητα να βρεθούν σε φάση με τις κοινωνικές προσδοκίες της νέας εποχής. Όταν η νεανική ανεργία υπερβαίνει το 50% των νέων, όπως καταγράφεται σήμερα στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, αυτό δεν εξηγείται με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου, αλλά αποκαλύπτει τις επιλογές και ευθύνες ολόκληρου του πολιτικού συστήματος που, παρά τις περί δημοκρατίας ρητορίες του, αντιμετωπίζει τους πολίτες του ως υποζύγια. Στην Ελλάδα, παρά το ότι η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αδυνατεί μέχρι σήμερα να οριοθετήσει τη δική της διαφορετική κατεύθυνση, είναι γεγονός ότι το δικομματικό πολιτικό σύστημα που μέχρι πρόσφατα κυβερνούσε βρίσκεται σήμερα σε βαθιά κρίση σε αμφότερους τους πυλώνες του.

Μετά τις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές στην Ισπανία, επιβεβαιώνεται παρόμοιο καταλυτικό σύμπτωμα: δεν αναδεικνύεται μόνο η κατάρρευση του δικομματικού συστήματος, αλλά επίσης και κατά τρόπο ακόμη πιο δραματικό η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης. Στην Ελλάδα, εμπιστεύθηκαν τον ΣΥΡΙΖΑ όχι μόνον οι ψηφοφόροι της Αριστεράς, αλλά και και άλλων πολιτκών χώρων, ακόμη και της Δεξιάς, με την προσδοκία να ακουσθεί επιτέλους η φωνή της κοινωνίας. Στην Ισπανία ωστόσο, δε σημειώθηκε μετακίνηση ψήφων ανάμεσα στους βασικούς πολιτικούς χώρους, αφού οι διαρροές των Σοσιαλιστών κατευθύνθηκαν στους Ποδέμος, και αυτές του Λαϊκού Κόμματος στους Θιουδαδάνος. Οι βασικές πολιτικές ισορροπίες δεν ανατράπηκαν στην Ισπανία. Εν τούτοις, το πλήγμα στο μέχρι σήμερα ισχύσαν πολιτικό σύστημα είναι καίριο, αφού το εκλογικό αποτέλεσμα αναδεικνύει τη μη – κυβερνησιμότητα από τις δυνάμεις που μέχρι σήμερα κυβερνούσαν. Και αυτές οι δυνάμεις έχουν σήμερα κάθε λόγο να φοβούνται ότι με την ενδεχόμενη προσφυγή σε νέες εκλογές κινδυνεύουν να περάσουν οριστικά στο περιθώριο της πολιτικής.

Το άλλο χαρακτηριστικό της ισπανικής λαϊκής ετυμηγορίας είναι η εισβολή στο προσκήνιο, κυρίως από την πλευρά των Ποδέμος, κοινωνικών αιτημάτων νέου τύπου. Ο ηγέτης τους Πάμπλο Ιγκλέσιας, περισσότερο και από τα οικονομικά αιτήματα, προβάλλει την επείγουσα ανάγκη για σύσταση «πραγματικής δημοκρατίας» με συνταγματική κατοχύρωση. Καταγγέλλει την πολιτική της λιτότητος που εφάρμοσαν οι σοσιαλιστικές και συντηρητικές κυβερνήσεις όχι μόνον ως «αντιλαϊκή επιλογή», αλλά επίσης και ακόμη περισσότερο ως «προσβολή της εθνικής ανεξαρτησίας» της χώρας του από την στυγερή και παράλογη πολιτική επιλογή της Γερμανίας. «Δεν είμαστε γερμανική περιφέρεια», τονίζει στις παρεμβάσεις του, πράγμα για το οποίο κατηγορήθηκε ως «εθνικιστής» από τον Φελίπε Γκονζάλες, ιστορικό ηγέτη των Σοσιαλιστών.

Ωστόσο, οι Ποδέμος δεν ζητούν την αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε την εθνική αναδίπλωση, αλλά τη μετατροπή της Ευρώπης σε πραγματική ένωση των λαών της με συνταγματική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των πολιτών της στην εργασία, στη στέγη, στην υγεία, στην εκπαίδευση. Είναι ιδιαίτερα θλιβερό, αλλά ταυτόχρονα και βαθιά αναποτελεσματικό, στην τρέχουσα οικονομική κρίση να χρησιμοποιούνται ως μηχανισμοί αποκατάστασης της ομαλότητας οι απολύσεις εργαζομένων, οι εξώσεις από τις κατοικίες τους, οι περικοπές μισθών, συντάξεων και κοινωνικών παροχών στους τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης. Οι Ποδέμος προβάλλουν την ανάγκη να κηρυχθούν «αναπαλλοτρίωτα» τα κοινωνικά αγαθά που επιτρέπουν στον εργαζόμενο να λειτουργεί ως πολίτης. Σε κάθε αντίθετη περίπτωση, υπογραμμίζουν, πλήττεται η έννοια της «πραγματικής δημοκρατίας».

Στην έξοδο από την καμαρίλα του δικομματισμού η Ελλάδα προηγήθηκε με τον ΣΥΡΙΖΑ, με τη μέγιστη ανανέωση του πολιτικού προσωπικού, αλλά και παρά τη μέχρι σήμερα αδυναμία του να παρουσιάσει νέα, σαφή και αποτελεσματική γραμμή πλεύσης. Όμως, με την Ισπανία δίδεται σήμερα νέα και ισχυρή ώθηση για την αναγκαία συγκεκριμενοποίηση των στόχων και των «κόκκινων γραμμών» που προαπαιτούνται για την αποκατάσταση της κοινωνικής αξιοπιστίας της πολιτικής. Όχι με την απόρριψη και αποστρατεία της πολιτικής, αλλά με την επιστροφή και απόδοση της στην κοινωνία. Όχι με την αποπολιτικοποίηση της κοινωνίας, αλλά αντίθετα με την κοινωνικοποίηση της πολιτικής.

• Ο Κώστας Βεργόπουλος είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Paris VIII – Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην huffingtonpost.gr

mignatiou.com