Ρωμιοσύνη και Ελληνική Συνείδηση: 1ο μέρος

Νέα Πολιτική

του Μάριου Νοβακόπουλου*

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1453 σημάδεψε ανεξίτηλα την ψυχή των Ρωμαίων.  Ερχόμενη μετά τη σκληρή Φραγκοκρατία, η οθωμανική κατάκτηση ήταν κατάβαση στον Άδη.  Οι μαζικοί εξισλαμισμοί, σφαγές και μεταναστεύσεις συρρίκνωσαν το Γένος.  Το πέρασμα από την ελευθερία στη δουλεία συνέτριψε τα ρωμαϊκά ψυχικά αποθέματα.

Ταυτόχρονα διαλύθηκε το συνειδησιακό πλέγμα που συνέθετε την ταυτότητα του Γένους, το αυτοκρατορικό τρίπτυχο Ελληνισμός-Ρωμαϊκή διοίκηση-Ορθοδοξία.  Οι ρωμαϊκές αρχές καταλύθηκαν από τους εισβολείς.  Η διδασκαλία των αρχαίων συγγραμμάτων, αδιάκοπη κατά το Μεσαίωνα,  σταμάτησε, ο αναλφαβητισμός εκτινάχθηκε και η χρήση της ελληνικής γλώσσας υποχώρησε πολύ.  Μόνο η Ορθόδοξη Εκκλησία παρέμεινε, δούλη, αποδυναμωμένη λόγω των εξισλαμισμών, αλλά μοναδικός πυρήνας γύρω από τον οποίο συσπειρώθηκε ο λαός.  Ο δεσμός, όμως, με το κλασσικό παρελθόν χάθηκε.  Από την αυτοκρατορική εκπαιδευτική δυάδα Όμηρος-Ψαλτήρι απέμεινε μόνο το δεύτερο.

Χάρη στην ορθόδοξη πίστη και την ανάμνηση του Μαρμαρωμένου, το Γένος έμεινε ενωμένο.  Η Εκκλησία επιτρόπευε των κοινοτήτων και λειτουργούσε σχολεία.  Το εκπαιδευτικό έργο του Κοσμά Αιτωλού και του Δανιήλ Μοσχοπολίτη διέδωσε την ελληνική γλώσσα στους ξενόφωνους Ρωμαίους.

Για τη Δύση οι υπόδουλοι Ρωμαίοι ήταν άγνωστοι.  Μίσος συνόδευε την ανάμνηση της Κωνσταντινούπολης τους, της αιρετικής πολιτείας που αναξίως έφερε το ρωμαϊκό τίτλο που ανήκε στον Πάπα και το Γερμανό αυτοκράτορα.  Οι λόγιοι του Διαφωτισμού έδειξαν μεγάλη αγάπη για τα αρχαιοελληνικά γράμματα, αλλά λόγω της αντιπάθειας τους για το Μεσαίωνα και τη θρησκεία απέρριψαν την κληρονομιά και ταυτότητα της Ρωμιοσύνης.  Μετά τη Γαλλική Επανάσταση και τη γέννηση του δυτικού εθνικισμού, εμφανίστηκαν οι φωνές που συνέδεαν τους ραγιάδες με το αρχαίο παρελθόν και ζητούσαν την απελευθέρωση τους.

Πρωτοπόρος της κίνησης αυτής ήταν ο Αδαμάντιος Κοραής.  Ο Κοραής υπήρξε υπέρμαχος της ελευθερίας, αλλά ζητούσε τη δημιουργία μιας νέας ταυτότητας.  Αφού έχασε, έλεγε, ο λαός την ιστορική του συνείδηση, έπρεπε να αντιγράψει τα δυτικά έθνη, τα οποία δια της Αναγέννησης είναι αληθινοί κληρονόμοι του αρχαιοελληνικού πνεύματος.  Ο Κοραής απέρριπτε την ελληνιστική και μεσαιωνική εποχή ως εκφυλισμένες και βάρβαρες.  Παρά τα αδιαμφισβήτητα πατριωτικά του ελατήρια, εισήγαγε στον ελληνικό πολιτισμό τη λογική της μετακένωσης, του ισοπεδωτικού μιμητισμού της Δύσης με ταυτόχρονη υποτίμηση των ημετέρων τρόπων, εκτός από ορισμένων επιφανειακών που άρεσαν στους Ευρωπαίους.  Οι Ρωμαίοι όφειλαν να μετατραπούν σε «Γραικογάλλους».

Όταν το 1821 ξέσπασε η Επανάσταση, η Ευρώπη συγκινήθηκε βλέποντας τον αγώνα των απογόνων του Σωκράτους και του Περικλέους.  Μόνο ότι ουδείς σχεδόν από τους ξεσηκωμένους δεν ήξερε τι ήταν όλα αυτά. Η πολύγλωσση Ρωμιοσύνη πολεμούσε για να ξαναστήσει το θρόνο των Παλαιολόγων στην Κωνσταντινούπολη.  Σημαίες της ο Σταυρός, ο Άγιος Γεώργιος και οι Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη.  Αυτό σχεδίαζε η Φιλική Εταιρία, αυτό ονειρεύονταν οι ραγιάδες.  Η συνείδηση του αρχαίου παρελθόντος υπήρχε μόνο σε λίγους μορφωμένους, και το όνομα Έλληνας χρησιμοποιούνταν μάλλον σπάνια.

Αυτό όμως συγκινούσε τους Ευρωπαίους, αυτό προωθήθηκε.  Οι Μαυρομιχαλαίοι έστελναν επιστολές στις βασιλικές αυλές υπογράφοντας «πρόεδρος της Μεσσηνιακής συγκλήτου» και «αρχηγός των Σπαρτιατικών στρατευμάτων».  Ποια Σπάρτη, τα ακατοίκητα ερείπια δίπλα στο Μυστρά.  Ήταν μία ανάγκη.  Αν οι επαναστάτες και οι κυβερνήσεις τους ζητούσαν βοήθεια ως Ρωμαίοι Ορθόδοξοι θα συναντούσαν αδιαφορία και χλεύη.  Στο άκουσμα όμως της λέξης «Ελλάς» και της επίκλησης του αρχαίου μεγαλείου και των κλασσικών μνημείων, η Ευρώπη σκίρτησε.

Μία νέα αντίληψη της ελληνικότητα γεννιόταν:  όμως ως αντίληψη έξωθεν επιβεβλημένη, με τεράστια χρονικά άλματα και πλήρη ιστορική ασυνέχεια, αποδείχθηκε όχι απλά προβληματική, αλλά διαβρωτική για την ίδια την εθνική συνείδηση.

(συνεχίζεται)

*Φοιτητής Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών