Η πολύπλοκη εξίσωση της αυτοδυναμίας

Νέα Κρήτη

του Γιώργου Σαχίνη

Η επίτευξη κοινοβουλευτικής αυτοδυναμίας (151+ έδρες στη Βουλή, άρα αυτοδύναμη μονοκομματική κυβέρνηση) είναι το αποτέλεσμα μια πολύπλοκης εξίσωσης, στην οποία η καθοριστική παράμετρος είναι η εσωτερική πολιτική αστάθεια σε ευθεία συνάρτηση με τα τερτίπια του συγκεκριμένου εκλογικού νόμου. Ενός εκλογικού νόμου που ο Σκανδαλίδης τον έφτιαξε και "ναρκοθέτησε" αντί για τη Ν.Δ. το ΠΑΣΟΚ το 2004 και ο Παυλόπουλος που τον "βελτίωσε" ως προς το μπόνους "ναρκοθέτησε" αντί για το ΠΑΣΟΚ τη Ν.Δ. το 2009.

Με βάση τα μέχρι στιγμής δημοσκοπικά ευρήματα, η κατάκτηση της αυτοδυναμίας του πρώτου κόμματος είναι δύσκολη, αλλά όχι απίθανη, αν μάλιστα τα εκτός Βουλής κόμματα αποδειχτούν αρκετά και μάλιστα με ποσοστά οριακά εκτός αυτής, τότε ίσως να αποδειχτεί και "παιχνιδάκι".

Η πιθανή αυτοδυναμία του πρώτου κόμματος καθορίζεται κατά βάση από τους εξής εκλογικούς παράγοντες:

Τα εκτός Βουλής κόμματα

- Η αυτοδυναμία του πρώτου κόμματος δε σχετίζεται με τη λεγόμενη ψαλίδα, δηλαδή τη διαφορά, μεταξύ των δύο πρώτων κομμάτων. Αυτή δηλαδή μπορεί να είναι και απειροελάχιστη, ακόμη και μία ψήφος διαφορά πρώτου με δεύτερο δίνει στον πρώτο το μπόνους των 50 επιπλέον εδρών. Εξαρτάται κυρίως από τα κόμματα που δε θα συγκεντρώσουν το 3% του εκλογικού σώματος και θα παραμείνουν εκτός Βουλής. Ισχύει ο εξής κανόνας: Όσο το άθροισμα των ποσοστών των κομμάτων που βρίσκονται κάτω από το 3% αυξάνεται, τόσο μειώνεται το ποσοστό που απαιτείται να λάβει το πρώτο κόμμα ώστε να αποκτήσει αυτοδυναμία.

Για παράδειγμα: Αν αυτό το άθροισμα είναι 10%, το όριο αυτοδυναμίας είναι 36,4%. Αν το άθροισμα αυτό είναι 15%, το όριο αυτοδυναμίας είναι 34,4%. Άλλο παράδειγμα: Εάν το πρώτο κόμμα λάβει 38,4% του ποσοστού των έγκυρων ψηφοδελτίων στην επικράτεια και τα κόμματα που θα μείνουν εκτός Βουλής είναι περίπου στο 5%, τότε σχηματίζει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Γενικά, ο εκλογικός νόμος προβλέπει ότι αυτοδυναμία μπορεί να κατακτήσει ένα κόμμα με 35,6%. Επίσης, θα μπορούσε να λάβει παραπάνω από το 50%+1 των βουλευτικών εδρών, που είναι αναγκαίες για τον σχηματισμό μονοκομματικής κυβέρνησης, μόνο εάν παραμένουν εκτός Βουλής κόμματα τα οποία να αθροίζουν 12%. Όσο αυξάνεται το ποσοστό του κόμματος από το μίνιμουμ του 35,6%, τόσο θα πρέπει να μειώνεται και το ποσοστό των κομμάτων εκτός Βουλής από το 12% που είναι η οροφή. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις εκλογές του 2012 τα κόμματα που έμειναν εκτός Βουλής συγκέντρωσαν ποσοστό μόλις 6%.

Τα... μαθηματικά

- Κάποια κόμματα, όπως οι ΑΝ.ΕΛ., το ΚΙΔΗΣΟ (Γ.Α. Παπανδρέου), ο ΛΑΟΣ, ίσως και το ΠΑΣΟΚ, φαίνεται ότι θα έχουν οριακό αποτέλεσμα, ως προς το εάν θα μπουν ή όχι στη Βουλή. Αυτός όμως θα είναι ο πιο καθοριστικός παράγοντας που θα διευκολύνει ή θα δυσκολέψει την αυτοδυναμία του πρώτου κόμματος.

- Σε κάθε περίπτωση, εφόσον το πρώτο κόμμα συγκεντρώσει ποσοστό άνω του 40,1%, εξασφαλίζει σίγουρη κοινοβουλευτική αυτοδυναμία, ενώ θα πρέπει να θεωρεί σχεδόν βέβαιη η αυτοδυναμία του και µε ποσοστό άνω του 39,6%.

- Ισχύει ότι: έστω και με μια ψήφο διαφορά, το πρώτο κόμμα παίρνει το bonus 50 βουλευτών!

- Εφόσον τα δυο μεγάλα κόμματα, ΣΥΡΙΖΑ και Ν. Δ., δεν κατορθώσουν αθροιστικά να υπερβούν το ποσοστό του 64,5% (και τα δύο μαζί, π.χ. ΣΥΡΙΖΑ 33% και Ν.Δ. 31%), τότε η κατάκτηση της κοινοβουλευτικής αυτοδυναμίας είναι μάλλον αδύνατη! Εκτός και αν το πρώτο κόμμα συγκεντρώσει 41% και το δεύτερο 23,4%.

Ακόμα και με 32,99%

Με βάση τα παραπάνω, προκύπτουν δυο ενδιαφέροντα ενδεχόμενα: Το πρώτο αφορά τις προϋποθέσεις για το ελάχιστο εκλογικό ποσοστό για κοινοβουλευτική αυτοδυναμία του πρώτου κόμματος: Αν τα κόμματα που θα εκπροσωπηθούν στη Βουλή συγκεντρώσουν το 79,72% του εκλογικού σώματος και μοιραστούν τις 300 έδρες, ενώ τα κόμματα που θα μείνουν εκτός Βουλής συνολικά συγκεντρώσουν ποσοστό 20,28%, τότε το τελικό όριο για σχηματισμό κοινοβουλευτικά αυτοδύναμης κυβέρνησης (151+ έδρες) είναι το ποσοστό 32,99% (είναι το κατώτατο εκλογικό ποσοστό για αυτοδυναμία).

Το δεύτερο, ποιες είναι οι προϋποθέσεις για το σχηματισμό πιθανής κυβέρνησης με κορμό το ΣΥΡΙΖΑ. Σύνολο κομμάτων κυβέρνησης συνεργασίας με κορμό το ΣΥΡΙΖΑ είναι το ποσοστό 36,76%, που δίνει και 155 έδρες (είναι το ελάχιστο ποσοστό που επιτρέπει την κυβέρνηση συνεργασίας με κορμό το ΣΥΡΙΖΑ ως πρώτο κόμμα). Ενώ το σύνολο των κομμάτων αντιπολίτευσης (Ν.Δ., Ποτάμι, ΠΑΣΟΚ, Χ.Α.) σε μία κυβέρνηση με κορμό το ΣΥΡΙΖΑ να είναι στο 63,24% και να έχει 145 έδρες.

Το τρίτο κόμμα

Έτσι όπως διαμορφώνεται το εκλογικό τοπίο, καθοριστικός θα είναι ο ρόλος του τρίτου κόμματος για το σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας. Σύμφωνα με τα δημοσκοπικά ευρήματα, την τρίτη θέση διεκδικούν οι Χ. Α., το Ποτάμι, το ΚΚΕ και πιθανόν και το ΠΑΣΟΚ, που, αν συμβεί, θα αποτελέσει και την έκπληξη των εκλογών.

Η τρίτη θέση, σε περίπτωση μη αυτοδυναμίας, οδηγεί στην τρίτη διερευνητική εντολή για το σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας με κορμό το πρώτο κόμμα. Είναι ιδιαίτερη η περίπτωση κυβερνητικής συνεργασίας του πρώτου με το τρίτο κόμμα, ακόμη και με την παροχή ψήφου ανοχής, αλλά και αυτό υπό αριθμητικές προϋποθέσεις και δεσμεύσεις.

Κυβέρνηση μειοψηφίας με ψήφο ανοχής: Τι λέει το Σύνταγμα

Σύμφωνα με το άρθρο 84 παράγραφος 6 του Συντάγματος σχετικά με τις θετικές ψήφους που πρέπει να λάβει η κυβέρνηση όταν ζητά ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, προβλέπεται ότι πρόταση εμπιστοσύνης δεν μπορεί να γίνει δεκτή, αν δεν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών, η οποία όμως δεν επιτρέπεται να είναι κατώτερη από τα δύο πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών. Δηλαδή μπορεί να υπάρξει κυβέρνηση και με 120 θετικές ψήφους, εφόσον όμως ψηφίσουν μόνο 239 βουλευτές (ενώ οι υπόλοιποι 61 θα έχουν π.χ. αποχωρήσει από την ψηφοφορία). Είναι σαφές ότι κατά την ψηφοφορία για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση πρέπει να απουσιάζουν 61 βουλευτές και η απουσία τους αυτή να είναι εκ των προτέρων γνωστή, στην ακραία περίπτωση που η κυβέρνηση διαθέτει μόλις 120 έδρες στη Βουλή. Η απουσία τους (των 61 βουλευτών) από τη Βουλή είναι απαραίτητη γιατί, αν παρίστανται και δεν εκφράσουν τη γνώμη τους (ψηφίζοντας παρών), οι ψήφοι τους θα καταμετρηθούν ως καταψήφιση της κυβέρνησης ή κατά της πρότασης εμπιστοσύνης που ζητά η κυβέρνηση από τη Βουλή, άρα "πέφτει" η κυβέρνηση.

Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι, αν ο ΣΥΡΙΖΑ κατορθώσει να εξασφαλίσει 135-140 έδρες, τότε ένα τουλάχιστον κόμμα της αντιπολίτευσης με αριθμό βουλευτικών εδρών 11-16 μπορεί να δώσει ψήφο ανοχής και ο ΣΥΡΙΖΑ να σχηματίσει κυβέρνηση μειοψηφίας και έτσι να αποτραπεί το ενδεχόμενο επαναληπτικών εκλογών.