Η δημοκρατία σε κίνδυνο

Σοφοκλέους 10 

Τα οικονομικά έχουν οδηγήσει τη συζήτηση για την κρίση στην ευρωζώνη, αλλά η πολιτική είναι αυτή που θα πρέπει να μας κάνει να ανησυχούμε. Το μεταπολεμικό ευρωπαϊκό σχέδιο ωθούσε την οικονομική ολοκλήρωση και τα οφέλη της για απελευθερώσει την ήπειρο από το αιματηρό παρελθόν της. Τώρα, όμως, στη νότια Ευρώπη,  η βία επιστρέφει ως άμεση συνέπεια των προγραμμάτων λιτότητας που έχουν εφαρμοστεί ως το τίμημα της συνεχούς συμμετοχής στην ευρωζώνη. Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι απλώς η συμμετοχή σε μια νομισματική ένωση. Είναι η φύση και το μέλλον της ίδιας της δημοκρατίας.

Στην Ισπανία, οι διαμαρτυρίες λιτότητας έχουν αναβιώσει τη συζήτηση για την περιφερειακή απόσχιση. Ακτιβιστές της αριστεράς βρίσκονται στο δρόμο στη Λισαβόνα και το Παρίσι. Αλλά η Ελλάδα, στη χειρότερη θέση από όλους, προσφέρει τη σαφέστερη απόδειξη. Η γενική απεργία της περασμένης εβδομάδας είναι ο πρόδρομος για αυτά που θα ακολουθήσουν, καθώς η κυβέρνηση προσπαθεί να εφαρμόσει τον τελευταίο γύρο περικοπών.

Συνηθίζαμε να επαινούμε το δικομματικό σύστημα που είχε προκύψει αμέσως μετά τη χούντα σε μια χώρα με μακρά ιστορία πολιτικής αστάθειας. Πράγματι, η ίδια η Ευρώπη είχε αναλάβει να διευκολύνει την πολιτική μετάβαση στην Ελλάδα. Τώρα έρχεται η κατάρρευση, καθώς η κρίση αποκαλύπτει την εύθραυστη ελληνική δημοκρατία. Ένα από τα κυβερνώντα κόμματα, το ΠΑΣΟΚ, έχει ήδη συρρικνωθεί ταχύτερα από ότι ο οποιοσδήποτε θα μπορούσε να προβλέψει - από 44 τοις εκατό των ψήφων στις γενικές εκλογές του 2009 σε 12 τοις εκατό τον Ιούνιο. Αν η κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά πέσει, το ίδιο μπορεί να συμβεί στη Νέα Δημοκρατία και την κέντροδεξιά. Η αιτία είναι σαφής: φαινομενικά ατελείωτη λιτότητα, συν μια εύλογη αντίληψη του ελληνικού εκλογικού σώματος ότι τα κόμματα αυτά ήταν οι κύριοι αρχιτέκτονες του αδιεξόδου.

Ποιο είναι το πιθανό αποτέλεσμα; Το πιο κοντινό παρόμοιο παράδειγμα είναι ίσως η Ιταλία, όπου το τέλος του ψυχρού πολέμου οδήγησε στην εξαφάνιση της Χριστιανικής Δημοκρατίας και έφερε το Σίλβιο Μπερλουσκόνι στην εξουσία, μαζί με την Εθνική Συμμαχία, κληρονόμο της μεταπολεμικής νεο-φασιστικής κίνησης. Στην Ελλάδα, το μέλλον είναι ζοφερό οικονομικά και οι προοπτικές ακόμα λιγότερο καθησυχαστικές.

Από την ριζοσπαστική αριστερά, ο ΣΥΡΙΖΑ προσφέρει ένα νέο σπίτι για πολλούς πρώην υποστηρικτές του ΠΑΣΟΚ. Ωστόσο, ο ηγέτης του, ο Αλέξης Τσίπρας, δεν προσφέρει καμία εύλογη εναλλακτική λύση στη λιτότητα. Αντίθετα, καλεί για ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ - κάτι εντελώς έξω από τα χέρια του - και ελπίζει ότι η Ελλάδα μπορεί να γίνει ο καταλύτης για μια κοινωνική επανάσταση σε όλη την Ευρώπη, αγνοώντας το γεγονός ότι ακόμη και οι αριστεροί ψηφοφόροι σε πιστώτριες χώρες δεν επιθυμούν να δανείσουν στην Ελλάδα περισσότερα.

Στα δεξιά, υπάρχει η πραγματική αθλιότητα της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής: μαζί με τη γνωστή άρνηση του Ολοκαυτώματος, τις παρελάσεις και τους ναζιστικούς χαιρετισμούς. Οι κινήσεις του κόμματος περιλαμβάνουν συσσίτια για «πραγματικούς Έλληνες» και επιθέσεις κατά μεταναστών και πλανόδιων με λάθος χρώμα δέρματος. Τώρα, χωρίς ένα σοβαρό πρόγραμμα για να αντιμετωπίσουν την κρίση, οι ηγέτες του κόμματος αναβιώνουν την πολωτική ρητορική του εμφυλίου πολέμου που οι περισσότεροι Έλληνες πίστευαν ότι είχε εξαφανιστεί για τα καλά.

Τα ακροδεξιά κόμματα δεν τα έχουν πάει καλά στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια και δεν υπάρχει κανένας λόγος να σκεφτόμαστε ότι η Χρυσή Αυγή θα πάει καλύτερα σε βάθος χρόνου. Αλλά αυτό δεν είναι το θέμα: η συνεχής αύξηση της Χρυσής Αυγής - πρόσφατες δημοσκοπήσεις που την ανέβαζουν στο 12 τοις εκατό ίσως υποτιμούν την πραγματική εικόνα - είναι ένα σημάδι μιας πολύ ανησυχητικής κοινωνικής αποσύνθεσης. Μια νέα βία αναδύεται στους δρόμους και στην καθημερινή ζωή.

Μπορεί το παλιό δικομματικό σύστημα να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό του και το ελληνικό κράτος, ή θα καταρρεύσει και θα ανοίξει την πόρτα στους εξτρεμιστές, τους δημαγωγούς και σε ένα νέο είδος αναρχίας; Οι προοπτικές είναι δυσοίωνες. Ο εύθραυστος συνασπισμός που κυβερνά στην Αθήνα πιέζεται ανέμεσα στους πολιτικά αδιάφορους διαπραγματευτές της τρόικας και σε ένα όλο και πιο ανήσυχο λαό. Η τρόικα απαιτεί αποδείξεις για τη δέσμευσή της κυβέρνησεις σε περικοπές και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Όμως, και ο λαός έχει επίσης τις απαιτήσεις του, και κυρίως απαιτεί από τους πολιτικούς, ακόμη και αν προέρχονται από την παλιά άρχουσα τάξη, να δείξουν ότι έχουν τη βούληση να τιμωρήσουν τη δική τους τάξη και να εξιλεωθούν για το παρελθόν τους.

Είναι δύσκολο. Η συνεχιζόμενη δίκη του πρώην υπουργού άμυνας του ΠΑΣΟΚ και η ανακοίνωση ερευνών για διαφθορά και στα δύο κόμματα δεν θα είναι αρκετή για να κατευνάσει την οργή: είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τι θα ήταν. Με τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές που έρχονται το Νοέμβριο και τις γερμανικές εκλογές την επόμενη άνοιξη, η διεθνής κοινότητα είναι πιθανό να επιλέξει απλά να περάσει τους επόμενους έξι ή περισσότερους μήνες χωρίς ιδιαίτερες αποφάσεις.

Αν αυτή η κυβέρνηση μπορεί να διαρκέσει τόσο είναι πολύ αμφισβητήσιμο. Αλλά αν πέσει, τότε σε τουλάχιστον μία χώρα της ΕΕ το θεμελιώδες επίτευγμα της μεταπολεμικής ενσωμάτωσης - η υποβάθμιση του βίαιου παρελθόντος της ηπείρου στο χρονοντούλαπο της ιστορίας - θα πρέπει να τεθεί σε αμφισβήτηση.