Οι ευρώ-διαμάχες αποδυναμώνουν την Ευρώπη

sofokleous10

Όταν μια κοινωνία, βλέπει τα προβλήματα της μόνο μέσα από το πρίσμα των μεμονωμένων διαφορών, μειώνονται σε μεγάλο βαθμό οι πιθανότητες επίλυσής τους, αφού η νοοτροπία «εμείς έναντι αυτών» διαστρεβλώνει την ορθή ανάλυση και εμποδίζει πιθανές λύσεις που θα βελτίωναν αναμφίβολα την συνολική κατάσταση.

Κάθε πολιτική επιλογή θεωρείται ως ένα παιχνίδι ισορροπιών, όπου το κέρδος του ενός είναι κατ 'ανάγκην ζημιά για τον άλλον. Οι έννοιες της εμπιστοσύνης και της προόδου εξαφανίζονται.

Έχουμε δει στο παρελθόν το βαθμό στον οποίο αυτές οι συγκρούσεις - μεταξύ πλουσίων και φτωχών, γαιοκτήμονων και βιομηχάνων, ή κεφαλαίου και εργαζομένων - μπορούν να παρεμποδίσουν την ανάπτυξη.

Αλλά αυτή η λογική δεν υπήρξε ποτέ τόσο εμφανής όσο σήμερα στην Ευρώπη. Δεδομένου ότι η κρίση του ευρώ ξεκίνησε, σχεδόν πριν από τρία χρόνια, υπάρχει ένας συνεχής αγώνας ανάμεσα σε δύο οπτικές γωνίες.

Η πρώτη υπογραμμίζει τις ελλείψεις πολιτικής σε επίπεδο ευρωζώνης και τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την αποκατάστασή τους. Η δεύτερη τονίζει τις αποτυχίες που χαρακτηρίζουν μεμονωμένες χώρες της ευρωζώνης και τις δαπάνες που επιβάλλουν στους γείτονές τους. Μέχρι τώρα, έχει επικρατήσει μία ισορροπία μεταξύ αυτών των δύο ερμηνειών. Αλλά η δεύτερη κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος.

Στη βόρεια Ευρώπη, η κοινή γνώμη εμφανίζεται όλο και περισσότερο εξοργισμένη με αυτό που πολλοί θεωρούν μια προσπάθεια από το νότο να ληστέψει τις οικονομίες τους. Μια πρόσφατη επιστολή που υπογράφουν 160 γερμανοί οικονομολόγοι και ισχυρίζεαι ότι το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μια ένωση τραπεζών ήταν λίγο περισσότερο από μια προσπάθεια να αναγκάσει τη Γερμανία να πληρώσει για τα ισπανικά λάθη, είναι ενδεικτική του κλίματος που επικρατεί.

Οι οικονομολόγοι παραβλέπουν σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα της χρηματοπιστωτικής αστάθειας που μια τραπεζική ένωση υποτίθεται ότι θα αντιμετωπίσει, υποστηρίζοντας αντίθετα ότι δεν θα υπάρξει κανένα πρόβλημα εάν οι κυβερνήσεις απλά σταματήσουν να παρεμβαίνουν στις τραπεζικές κρίσεις. Και υπερεκτιμούν τον κίνδυνο ότι το κοινό σύστημα εγγύησης των καταθέσεων θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα τεράστιο κανάλι μεταβιβαστικών πληρωμών Βορρά-Νότου.

Από την άλλη, η νότια Ευρώπη θυμώνει όλο και περισσότερο. Ο  Ιταλός πρωθυπουργός κ. Mario Monti επέκρινε πρόσφατα τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού καθεστώτος «πιστωτοκρατείας» από την πλευρά των πιστωτών χωρών, και τόνισε ότι, αντίθετα με την διαδεδομένη αντίληψη, η Ιταλία δεν στηρίζεται από κανένα. Η Ιταλία συμβάλλει στη στήριξη άλλων χωρών σε κρίση, έτσι, πρακτικά παραμένει ακόμα πιστωτής-χώρα. Εάν ο ήπιος Monti μιλάει με αυτόν τον τόνο, τι μπορούμε να περιμένουμε από τη νέα γενιά λαϊκισμού που είναι βέβαιο ότι θα προκύψει από την κρίση της νότιας Ευρώπης;

Βεβαίως, η διχαστική σκέψη της Ευρώπης δεν είναι νέο φαινόμενο: η ΕΕ έχει συνηθίσει την κατανομή των διαφορών και οι μακρές συζητήσεις για τον προϋπολογισμό (που λαμβάνουν χώρα κάθε επτά χρόνια) δημιουργούν οξείες αντιπαραθέσεις. Αλλά, μέχρι τώρα, οι πολιτικοί μπορούσαν να περιορίζουν τις αντιπαραθέσεις με φορολογικούς συμβιβασμούς και διακρατικές μεταφορές. Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι οι διαφορές μεταξύ των κρατών μολύνουν όλο το φάσμα της πολιτικής.

Ο Αμερικανός οικονομολόγος Martin Feldstein έγραφε το 1997 ότι η νομισματική ένωση θα μπορούσε να δημιουργήσει σύγκρουση στο εσωτερικό της Ευρώπης. Εκείνη την εποχή χλευάστηκε και θεωρήθηκε αντίπαλος του ευρωπαϊκού σχεδίου. Δυστυχώς, αποδείχτηκε ιδιαίτερα διορατικός: οι ευρωπαϊκές χώρες σήμερα βρίσκονται σε διαμάχη ακριβώς λόγου του κοινού νομίσματος.

Η ιστορία δείχνει ότι διεθνείς διενέξεις για το χρέος και τις μεταβιβαστικές πληρωμές αποτελούν ένα σοβαρό κίνδυνο. Στη δεκαετία του 1920 και του 1930, οι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών κρατών αφιέρωσαν πλήθος συναντήσεων για την επίλυση τους (εκείνη την εποχή, αφορούσαν κυρίως τις γερμανικές αποζημιώσεις). Παρά την καλή θέληση των ΗΠΑ, δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν τις διαφορές τους, και άφησαν την αποκατάσταση του προβλήματος να εκφυλιστεί σε μια δηλητηριώδη οικονομική διαμάχη, που συνέβαλε σε πολύ χειρότερες εκβάσεις.

Αλλά η σύγκρουση δεν είναι αναπόφευκτη. Πολλές κοινωνίες έχουν αποδείξει ότι μπορεί να ξεπεραστεί η νοοτροπία αυτή και να προβάλουν τις αντιλήψεις τους για το εθνικό συμφέρον. Η Ευρώπη πρέπει να κάνει το ίδιο.

Ένα σημαντικό μάθημα για το πώς οι χώρες αντιμετωπίζουν τις εσωτερικές διαφορές τους είναι ότι δεν πρέπει απαραίτητα να εξαλειφθούν οι κατά τόπους διαφορές. Οι επιτυχημένες κοινωνίες δεν σταματούν να έχουν διαφορές σχετικά με το ποιος ωφελείται ή χάνει από τη φορολογία, την αναδιανομή, ή τις οικονομικές ρυθμίσεις. Αλλά δεν αναλώνονται μόνο σε αυτές. Είναι σε θέση να διαχωρίσουν την αποτελεσματικότητα και τη σταθερότητα από τις διαμάχες τους.

Αυτό είναι το δίδαγμα που η Ευρώπη πρέπει να πάρει. Πρέπει να αναγνωρίσει ότι καλούνται όλοι οι λαοί να συνυπάρξουν έστω και με διαφορές και ότι θα πρέπει να βρει τρόπους για την αντιμετώπισή τους. Αλλά, ακόμη πιο σημαντικό, θα πρέπει να περιορίζει το εύρος αυτών των διαφορών ώστε να μην λαμβάνουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Κάτι τέτοιο απαιτεί θάρρος, όραμα, και εμπιστοσύνη – έννοιες σίγουρα όχι σε αφθονία.