ΕΛευθερη Λαικη Αντιστασιακη Συσπειρωση
της Ρέας Γρηγορίου
Πόσο σύγχρονες είναι οι πολιτικές κωμωδίες του 19ου αιώνα; Την απάντηση δίνει ο συγγραφέας του Αγαπητικού της Βοσκοπούλας,ενόςαπότα πιο λαϊκά και δημοφιλή έργα στην ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου. Ο Δ. Κορομηλάς πέτυχε να συνδυάσει την πολιτική σάτιρα με κοινωνικά θέματα και να καυτηριάσει την ανοησία όσων εμπλέκονταν στην πολιτική ζωή προκειμένου να εξυπηρετήσουν ιδιοτελή συμφέροντα. Οι αδυναμίες της κρατικής διοίκησης, οι πελατειακές σχέσεις, η ευνοιοκρατία στους μηχανισμούς διορισμού των δημοσίων υπαλλήλων αποτελούν σταθερά γνωρίσματα της θεματικής ενός μέρους της δραματικής του παραγωγής.
Στις πολιτικές κωμωδίες του, όπως ο Ραμπαγαδίσκος (1878) και Η πτώσις του υπουργείου(1887),σχολιάζει εύστοχα ποικίλες πτυχές της νεοελληνικής κοινωνίας, ενώ στην κωμωδίαΟ κύριος Κουκάκης και ο υιός του (1874) συνθέτει τη γελοιογραφία του δημοσίου υπαλλήλου: στο πρόσωπο του Κουκάκη σατιρίζει τη βλακεία και δυσπραγία όσων συμμετέχουν στα δημοτικά συμβούλια και γελοιοποιεί τη σοβαροφάνεια των ανώτερων υπαλλήλων του κράτους. Ειρωνεύεται την αναγκαιότητα ύπαρξης των Επιτροπών του Δήμου της Αθήνας, καυτηριάζει τον μεγάλο αριθμό τους, και τις θεωρεί δυσκίνητους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς. Η θέση του είναι σαφής: στη δημόσια διοίκηση αναδεικνύονται άνθρωποι ακαλλιέργητοι και μικρονοϊκοί, ενώ περιθωριοποιούνται όσοι διαθέτουν γόνιμες και δημιουργικές ιδέες για την οικονομική ανάπτυξη του ελληνικού κράτους την κρίσιμη περίοδο του τρικουπικού αστικού εκσυγχρονισμού.
Το πιο ενδιαφέρον δείγμα στο πεδίο της πολιτικής κωμωδίας είναι οι Εφημερίδες (1889), ένα σημαντικό ορόσημο, προδρομικό έργο του είδους της επιθεώρησης. Γράφεται σε μία περίοδο όπου το γόητρο της Ελλάδας έχει δεχτεί καίριο πλήγμα λόγω της επιβολής στρατιωτικού αφοπλισμού από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, την υποστήριξη της τουρκικής πλευράς και τον εξαναγκασμό της Ελλάδας σε υποχώρηση κατά την περίοδο της πρωθυπουργίας Δηλιγιάννη.
Ο μεγάλος αριθμός προσώπων διαιρείται σε τρεις κατηγορίες: στην πρώτη ανήκουν οι προσωποποιήσεις αφηρημένων εννοιών (ο Δήμος, η Φρόνησις, η Ελαφρότης, η Άνοια, ο Φανατισμός, η Σπατάλη, η Εξουσία), στη δεύτερη τα ιστορικά πρόσωπα της εγχώριας πολιτικής σκηνής που κρύβονται πίσω από το προσωπείο ενός συμβολικού ονόματος (ο Φιλόδημος αντιστοιχεί στον Τρικούπη και ο Βουκόριζος στον Δηλιγιάννη) Η τρίτη κατηγορία περιέχει τις θηριομορφικές προσωποποιήσεις των ευρωπαϊκών Δυνάμεων, την Ύαινα (Ιταλία), την Τίγρη (Αυστρία), την Αρκούδα, τον Καρχαρία, τον Βόα και τον Αετό. Τον χορό αποτελούν οι εφημερίδες της Αθήνας (Εφημερίς, Ώρα, Πρωία), που εμφανίζονται ως οι καλοί σύμβουλοι του Δήμου, σχολιάζοντας τα γεγονότα σε στίχους που θυμίζουν τα αριστοφανικά χορικά.
Ο Δήμος (ελληνικός λαός), περιστοιχιζόμενος από εχθρούς και συμμάχους που έχουν τη μορφή αιμοδιψών θηρίων (Ύαινα, Άρκτος, Καρχαρίας, Τίγρις, Βόας, Αετός) και φροντίζουν για την προώθηση των δικών τους συμφερόντων, θέλει να παντρέψει την κόρη του, Εξουσία. Ο Φανατισμός, η Σπατάλη, αλλά και η σύζυγος του Δήμου, η Ελαφρότης, εμφανίζονται ως οι κακοί σύμβουλοί του. Οι υποψήφιοι γαμπροί είναι ο Άφρων, ο Βλαξ, ο Ηλίθιος και ο Μώρος: όλοι αλληλοϋβρίζονται, καθώς μάχονται για το ποιος θα πάρει την Εξουσία, υποσχόμενοι βέβαια στον Δήμο «λαγούς με πετραχήλια». Ο νέος που αγαπά ειλικρινά την Εξουσία, ο Φιλόδημος (Τρικούπης), γιος της Φρόνησης, απορρίπτεται από τον Δήμο καθώς δεν δίνει γοητευτικές υποσχέσεις ούτε λέει αυτά που ο Δήμος θέλει να ακούσει, ότι δηλαδή θα διώξει τους λύκους από το κτήμα (Ελλάδα). Ο Δήμος επιλέγει τον Βουκόριζο, γιο της Άνοιας και κοιμάται ήσυχος πλέον, δεχόμενος περιποιήσεις από τον Φανατισμό και τη Σπατάλη. Όταν όμως ο Βουκόριζος υποθηκεύει το κτήμα του πεθερού του για να εξασφαλίσει χρήματα από το εξωτερικό και έρχεται σε ρήξη με τους γείτονες, οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφασίζουν τον αποκλεισμό της χώρας. Στη δύσκολη φάση ο Βουκόριζος παραδίδει τα «κλειδιά του κτήματος» στον Δήμο και εγκαταλείπει την Εξουσία, η οποία, ταπεινωμένη και ταλαιπωρημένη, παίρνει διαζύγιο και παντρεύεται τον Φιλόδημο.
Η κωμωδία αφιερώνεται στον ελληνικό λαό, ο οποίος καλείται να πληρώσει την «ελαφρότητα» των επιλογών του «εις χρήμα, εις αίμα, εις τιμήν», όπως σημειώνει ο Κορομηλάς στο προλογικό σημείωμα. Το έργο υποβλήθηκε στον Λασσάνειο Δραματικό Αγώνα το 1889 αλλά απορρίφθηκε. Οι κριτές θεώρησαν ανεπίτρεπτο τον διασυρμό των ευρωπαϊκών χωρών και απρεπή τη διακωμώδηση των «εξόχων της πολιτείας ανδρών». Οι ευρωπαϊκές χώρες θεωρούνται «ευεργέτιδες» και αποτελεί προσβολή η παρομοίωσή τους με αρπακτικά θηρία όπως η Ύαινα, η Τίγρις και ο Καρχαρίας. Η απάντηση του συγγραφέα, ειρωνική κι εύστοχη, καθώς τονίζει ότι «θα ήτο μεγάλη η αξίωσίς του» να κερδίσει «το γέρας» όταν οι κριτές ανήκουν στο «διακωμωδούμενον» σύστημα.
Οι Εφημερίδες κυοφορούν έναν πολιτικό προβληματισμό ολοφάνερα σύγχρονο. Παρά την κωμική παραμόρφωση των δραματικών προσώπων και τον αλληγορικό χαρακτήρα του έργου, αναγνωρίζουμε στο βάθος φαινόμενα, πρακτικές και πολιτικές συμπεριφορές δραματικά οικείες στον δημόσιο βίο μας.
Η Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ του Τμήματος Θεάτρου ΑΠΘ και διδάσκει ιστορία και δραματολογία νεοελληνικού θεάτρου στο Τμήμα Θεάτρου του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου