Η κεντρική τράπεζα και η λειτουργία της, Μέρος Α’- Η δημιουργία του χρήματος

oikonomica

Η κεντρική τράπεζα είναι ένας οργανισμός είτε δημόσιος είτε ιδιωτικός, ο οποίος έχει τρεις βασικές λειτουργίες. Είναι επιφορτισμένος α. με την έκδοση νομίσματος, β. τη ρύθμιση της ροής του χρήματος και γ. τον έλεγχο των επιτοκίων σε μια χώρα.

Η κεντρική τράπεζα επιβλέπει τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος και δρα σαν δανειστής εσχάτης προσφυγής για τις εμπορικές τράπεζες. Στην Ελλάδα αυτό το ρόλο έπαιζε η Τράπεζα της Ελλάδος μέχρι το 2002, και από την είσοδο της χώρας στην Ευρωζώνη η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Ας εξετάσουμε όμως αναλυτικά τις δύο πρώτες λειτουργίες της κεντρικής τράπεζας
.

Η πρώτες δύο λειτουργίες μιας κεντρικής τράπεζας είναι και οι πιο προφανείς. Εκδίδει χρήμα. Εκτυπώνει χαρτονομίσματα και κατασκευάζει κέρματα τα οποία και διοχετεύει στην αγορά.

Πως όμως γίνεται αυτό; Σίγουρα δεν πετάει τα λεφτά στο δρόμο. Η απάντηση είναι ότι η κεντρική τράπεζα δανείζει αυτά τα χρήματα. Μπορεί να τα δανείσει σε μια ιδιωτική τράπεζα ή σε μια κυβέρνηση αγοράζοντας ομόλογα. Αυτά τα δάνεια φυσικά θα πρέπει να αποπληρωθούν. Εδώ εντοπίζεται το εξής παράδοξο. Αν μόνο η κεντρική τράπεζα έχει το δικαίωμα έκδοσης χρήματος, το οποίο και διοχετεύει στην αγορά μέσω δανείων, τα οποία επιβαρύνονται με επιτόκιο, που βρίσκονται τα χρήματα για να αποπληρωθούν αυτά τα δάνεια μαζί με το επιτόκιο;

Η απάντηση είναι ότι το χρήμα που δανείζει η κεντρική τράπεζα ακολούθως πολλαπλασιάζεται από τις εμπορικές τράπεζες μέσω του συστήματος των κλασματικών αποθεμάτων που περιγράψαμε σε προηγούμενο άρθρο. Ο πολλαπλασιασμός αυτός όμως επιτυγχάνεται πάλι με δανεισμό. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι το σύνολο των χρημάτων που κυκλοφορούν στην αγορά είναι δανεικά. Για κάθε μονάδα χρήματος που κυκλοφορεί υπάρχει και μια μονάδα χρέους. Αν συνυπολογίσουμε και το επιτόκιο με το οποίο επιβαρύνονται όλα τα δάνεια, βγάζουμε το συμπέρασμα ότι το συσσωρευμένο χρέος μιας οικονομίας είναι πάντοτε μεγαλύτερο από το απόθεμα χρήματος.

Το χρέος σε μια οικονομία, το οποίο αποτελείται από το σύνολο των δανείων και το επιτόκιο που τα επιβαρύνει δεν μπορεί να αποπληρωθεί ποτέ στο πλαίσιο του υπάρχοντος τραπεζικού συστήματος για τον απλό λόγο ότι τα χρήματα για την εξυπηρέτησή του πολύ απλά δεν υπάρχουν. Ο λόγος για τον οποίο εξυπηρετείται είναι επειδή οι κεντρικές τράπεζες σε συνεργασία με τις εμπορικές αυξάνουν το απόθεμα χρήματος σε μια οικονομία συνεχώς, πάντα δημιουργώντας νέο χρέος, το οποίο ανατροφοδοτεί το προηγούμενο.

Αυτός ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται μέχρι να σταματήσει από τις τράπεζες η δημιουργία νέου χρήματος, οπότε και εκδηλώνεται μια κρίση χρέους, σαν αυτή που βιώνουμε αυτή την εποχή.

Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν εξηγείται το γεγονός ότι όλα ανεξαιρέτως τα κράτη του κόσμου η πλειοψηφία των ιδιωτών είναι επιβαρυμένοι με χρέη. Τα χρέη αυτά δεν είναι βεβαίως ισομερώς κατανεμημένα. Υπάρχουν πολλά φυσικά πρόσωπα και επιχειρήσεις που δεν έχουν χρέη. Υπάρχουν κράτη που έχουν μεγάλο ποσοστό δημοσίου χρέους ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) τους και κράτη που έχουν μικρότερο ποσοστό δημοσίου χρέους. Το σύνολο όμως του χρέους σε μια οικονομία είναι πάντα μεγαλύτερο από το απόθεμα χρήματος.

Το χρέος λοιπόν στο παρόν οικονομικό σύστημα δεν μπορεί να είναι ποτέ βιώσιμο επειδή αποτελεί δομικό στοιχείο της παραγωγής χρήματος. Αποτελεί παρανόηση η ελπίδα ότι με χρηστή διαχείριση μπορούμε να περιορίσουμε και να εξαλείψουμε το χρέος. Στα πλαίσια του παρόντος οικονομικού συστήματος χωρίς χρέος δεν μπορεί να υπάρξει χρήμα.