Η Ελληνικότητα των Μακεδόνων. Αδιάσειστα Αρχαιολογικά και Γλωσσολογικά Τεκμήρια

Ινφογνώμων Πολιτικά

Βασίλειος Κωνσταντινόπουλος*

Επειδή το θέμα της εθνικότητας των Μακεδόνων ταλανίζει από τις αρχές του 20^ου αιώνα μέχρι σήμερα την πολιτική ζωή των Βαλκανικών χωρών που με την κατάλληλη προπαγάνδα επιχειρούν να στρεβλώσουν τα ιστορικά γεγονότα, θεωρούμε χρήσιμο και κρίσιμο να παραθέσουμε αμάχητα αρχαιολογικά, ιστορικά και φιλολογικά τεκμήρια, για να προσεγγίσουμε επιστημονικά και όχι πολιτικά το ζήτημα αυτό.

Για ευνόητους λόγους παραλείπονται τα μυθολογικά τεκμήρια, για να προβληθούν μόνο τα απολύτως επιστημονικά επιχειρήματα.

·         Ιστορικά-Αρχαιολογικά

Για την εθνικότητα του λαού που κατοικούσε στη Μακεδονία, όπως και στη Θράκη, όταν ο Δαρείος ο Μέγας επεξέτεινε τις κατακτήσεις του στην ευρωπαϊκή ήπειρο μέχρι τον Δούναβη το 513 π.Χ., έχουμε ένα αμάχητο τεκμήριο, δηλαδή μια περσική πηγή που είναι μια τρίγλωσση επιγραφή στον τάφο του Δαρείου (που πέθανε το 486 π.Χ.) στην περιοχή Naqsh-e Rostam, 5 χιλιόμετρα βορείως της Περσέπολης, όπου βρίσκονται οι τάφοι των Αχαιμενιδών βασιλέων. Στην επιγραφή αυτή, που είναι γραμμένη στα αρχαία περσικά, στα ελαμιτικά και στα βαβυλωνιακά καταγράφονται εν είδει descriptio orbis οι υποτελείς λαοί της περσικής αυτοκρατορίας. Στη Μικρά Ασία καταγράφονται, ανάμεσα στους υποτελείς λαούς και οι Yauna, για τους οποίους δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ιστορικά ότι ταυτίζονται με τους Έλληνες, δηλαδή τους Ίωνες, οι οποίοι κατοικούσαν στη συγκεκριμένη περιοχή από τον Α΄ (1050 π.Χ.) και κυρίως τον Β΄ (800 π.Χ.) Ελληνικό Αποικισμό.

Από αυτούς, δηλαδή τους Ίωνες, άλλωστε, μας ονομάζουν οι ανατολικοί λαοί ακόμα και σήμερα Γιουνάν και Γιουνανιστάν. Στη στήλη που αναφέρεται στην ευρωπαϊκή ήπειρο καταγράφονται Θράκες και οι Yauna Takabara, που μεταφράζεται κατά λέξη Ίωνες με ασπιδόμορφο κάλυμμα κεφαλής. Οι Πέρσες, δηλαδή, συνάντησαν πάλι Ίωνες, τουτέστιν Έλληνες στη Μακεδονία, μόνο που αυτοί διέφεραν ως προς την εμφάνιση, γιατί φορούσαν ένα κάλυμμα στο κεφάλι τους. Οι Πέρσες με άλλα λόγια αναγνώρισαν τα βασικά χαρακτηριστικά, δηλαδή γλώσσα και θρησκεία, που γνώριζαν ήδη από τους Ίωνες της Μικράς Ασίας. Κατά τη γνωστή τους άλλωστε συνήθεια διέκριναν τα φύλα μιας εθνικότητας από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους ή από τις τοποθεσίες όπου κατοικούσαν. Οι Σάκες π.χ. αναφέρονται με 5-6 διαφορετικές ονομασίες ανάλογα με τα ιδιαίτερα φυλετικά ή γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους, υπάγονταν όμως όλοι σε ένα έθνος, στους Σάκες. Το ίδιο συνέβη και με τους Ίωνες. Σωστά οι ερευνητές έχουν ομόφωνα όλοι δεχτεί ότι οι Yauna Takabara είναι οι Μακεδόνες, αφού αυτοί ήσαν οι μόνοι Ίωνες (=Έλληνες) που κατοικούσαν στην περιοχή αυτή, δηλαδή στη Μακεδονία (βλ. Cambridge Ancient History τόμ. IV, σελ. 247).

Ότι πρόκειται για τους Μακεδόνες, αποδεικνύεται από τον τάφο του διαδόχου του Δαρείου, Ξέρξη (πέθανε το 465 π.Χ.), που υπάρχει στο ταφικό αυτό συγκρότημα, που αναφέρονται μόνο οι Ίωνες, αλλά όχι οι Yauna Takabara, οι οποίοι στο μεταξύ είχαν απελευθερωθεί από τον περσικό ζυγό.

·         Φιλολογικά-Γλωσσολογικά

Οι διάφοροι αμφισβητίες της ελληνικότητας της μακεδονικής διαλέκτου προέβαλλαν ως επιχείρημα το γεγονός ότι δεν υπάρχει ένα κείμενο ή έστω ένα μικρό απόσπασμα της μακεδονικής διαλέκτου, για να μπορεί να πιστοποιηθεί η δομή και το λεξιλόγιό της, ενώ υπάρχουν 150 διάσπαρτες σε λεξικά (Ησυχίου, Αμερία, ετυμολογικών έργων) από τα οποία οδηγούνται ως προς τη φωνολογία σε λανθασμένα συμπεράσματα. Υπάρχει όμως ένα αμάχητο φιλολογικά τεκμήριο, μία πρόταση της μακεδονικής διαλέκτου του κωμικού συγγραφέα Στράττιδος σε ένα απόσπασμα από μια χαμένη κωμωδία με τον τίτλο Μακεδόνες (τέλη 5^ου-αρχές 4^ου αιώνα). Το απόσπασμα, στο οποίο συνομιλούν ένας αθηναίος και ένας μακεδόνας πολίτης έχει ως εξής: (Στράττις (Kassel - Austin fr. 29=Αθήν., Δειπν. VII. 323 b) γοῦν ἐν «Μακεδόσιν» ἐρομένου τινὸς Ἀττικοῦ ὡς ἀγνοοῦντος τὸ ὄνομα καὶ λέγοντος·):

Αθ.:     ἡ σφύραινα δ’ ἐστὶ τίς;

Μακ.: κέστραν μὲν ἣν ὔμμες ὡττικοὶ κικλήσκετε.

Η πρόταση αυτή του Μακεδόνα αποδεικνύει περίτρανα ότι η διάλεκτος των Μακεδόνων ήταν ελληνική και στη σύνταξη (καλῶ τινα+κατηγορούμενο) και στο λεξιλόγιο, το οποίο είναι της ελληνικής γλώσσας με καταφανείς επικές προσμίξεις (ὔμμες αιολικό, κικλήσκετε ιωνικό). Ο Φερεκύδης ο Λέσβιος που έζησε στην αυλή της Μακεδονίας την ίδια περίοδο μας πληροφορεί ότι η μακεδονική διάλεκτος είναι αιολική διάλεκτος, άποψη που υποστηρίζεται από νεώτερους γλωσσολόγους, όπως ο Hoffmann.

Επομένως το επιχείρημα ότι δεν υπήρχε μέχρι τώρα ένα απόσπασμα μακεδονικής διαλέκτου καταρρέει, λόγω της ύπαρξης του συγκεκριμένου αυτού χωρίου, το οποίο πέραν πάσης αμφιβολίας τεκμηριώνει τον ελληνικό χαρακτήρα της μακεδονικής διαλέκτου.

Συμπερασματικά και ο πληθυσμός και η γλώσσα είχαν αμιγή ελληνικό χαρακτήρα. Οι Μακεδόνες δηλαδή ανήκαν στο ελληνικό έθνος, που χαρακτηριζόταν από τα τρία χαρακτηριστικά που αναφέρει ο Ηρόδοτος (όμαιμον, ομόγλωσσον, ομόθρησκον) και δεν αποτελούσαν εθνότητα, παρά μόνο φύλο ελληνικό, όπως αποτελούσαν ελληνικά φύλα οι Ίωνες, οι Αχαιοί, οι Αιολείς και οι Δωριείς.

·         Γεωγραφική διάκριση της Μακεδονίας σε Άνω και Κάτω

Τέτοιου είδους διάκριση δεν υπάρχει στα αρχαία κείμενα ως γεωγραφικός και εθνικός προσδιορισμός των Μακεδόνων. Ο Θουκυδίδης (ΙΙ 99) μιλά για το μακεδονικό φύλο των Λυγκηστών που κατοικεί στη Βόρεια Μακεδονία, αλλά σπεύδει να διευκρινίσει ότι η  όλη γεωγραφική περιοχή ονομάζεται Μακεδονία (τὸ ξύμπαν δὲ καλεὶται Μακεδονία).

Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι ο γεωγραφικός χώρος της Μακεδονίας πήρε το όνομά του από τους Μακεδόνες, όπως η Αχαΐα από τους Αχαιούς, η Ιωνία από τους Ίωνες κ.τ.λ. Είναι πραγματικά περίεργο να απαιτούν το αντίστροφο οι κάτοικοι των Σκοπίων, να ονομάζονται δηλαδή Μακεδόνες από τον γεωγραφικό χώρο, ο οποίος διατηρούσε βεβαίως το όνομα αυτό και κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, δηλαδή ονομαζόταν provincia Macedoniae, ακριβώς λόγω της κατοίκησής του από Έλληνες. Είναι άλλωστε γνωστό ότι κατά την οθωμανική περίοδο ονομαζόταν εν μέρει και Vardarska. Όσον αφορά τώρα τη χρήση των όρων Άνω Μακεδονία ή Βόρεια Μακεδονία, αυτοί χρησιμοποιούνται επί του αυτού λαού, όπως δείχνει και η σύγχρονη ιστορία (Βόρειος, Νότιος Κορέα). Η χρήση επίσης του επιθέτου Νέος σε ονόματα πόλεων ή κρατών προϋποθέτει οπωσδήποτε μετοίκιση ενός λαού και χρήση το παλιού ονόματός του (Νέα Έφεσσος, Νέα Φώκαια, Νέα Υόρκη κ.τ.λ.).

·         Η έλευση των Σλάβων στη Βαλκανική

Κατά τον εγκυρότερο ιστορικό του Βυζαντινού Κράτους, Georg Ostrogorsky (Geschichte desbyzantinischen Staates), οι Σλάβοι διείσδυσαν στα Βαλκάνια τον 6^ο μ.Χ αιώνα και μετά και επομένως καμία παρουσία δεν είχαν την κλασσική περίοδο στην επίμαχη περιοχή της Μακεδονίας, όπως άλλωστε πιστοποιείται και από την περσική επιγραφή του 5^ου αιώνα π.Χ.

·         Η εθνικότητα των κατοίκων της ΠΓΔΜ

Ως προς την εθνικότητα του κράτους αυτού αρκούν όσα υποστήριξε ο αρχηγέτης του, Κίρο Γκλιγκόρωφ: «Εμείς είμαστε Σλάβοι. Δεν έχουμε καμία σχέση ούτε με τον Αλέξανδρο ούτε με τους Μακεδόνες.» Το να υποστηρίζεται όμως από κάποιους ότι έχουν δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζονται εθνικά είναι βέβαια σωστό, αρκεί αυτός ο εθνικός προσδιορισμός να μην ελαύνεται σκοπίμως από αλυτρωτικές σκέψεις και να μην έχει επιθετικά χαρακτηριστικά. Στην προκείμενη περίπτωση είναι αλήθεια ότι προωθήθηκε η πλαστογραφία της Ιστορίας σε βάρος μας και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική δεν αντιμετώπισε έγκαιρα και με τη δέουσα σοβαρότητα το πρόβλημα, όταν ο Τίτο μεταπολεμικά προσπαθούσε να δώσει ταυτότητα σε ένα ομόσπονδο κρατίδιο που εστερείτο εσωτερικής συνοχής και ομοιογένειας.

·         Το γλωσσικό ιδίωμα του κράτους

Όλες οι γλωσσολογικές έρευνες έχουν καταδείξει αναμφίβολα ότι πρόκειται για ένα σλαβικό ιδίωμα με πολλές βουλγαρικές προσμείξεις. Μάλιστα προς την πλευρά της Βουλγαρίας αυτές είναι περισσότερες, ενώ είναι λιγότερες προς την πλευρά της Σερβίας.

Αυτά από επιστημονικής πλευράς. Γιατί από πολιτικής πλευράς το θέμα εξαρτάται από την οπτική γωνία που το βλέπει κανείς ή την ιδεολογία και τα συμφέροντα που υπηρετεί. Πάντως, αν επικρατήσει με οποιοδήποτε τρόπο το όνομα Μακεδονία στον προσδιορισμό της κρατικής αυτής οντότητας θα σημάνει πολιτικά και ιστορικά την πλήρη επικράτηση της προπαγάνδας επί της ιστορικής πραγματικότητας.

Βιβλιογραφία (σε αυστηρή επιλογή)

Cambridge Ancient History τόμ. IV, Cambridge 1988²

R. Rollinger, “Yauna Takabara und Maginnata Tragende, Ionier. Zum Problem der Griechischen Thronträger-Figuren in Naqsh-e Rostam und Persepolis”, Oriens et Occidens 12, 2006, 365-400

N. G. L. Hammond, A History of Macedonia, ελλ. μετ. Θεσσαλονίκη 2018

G. Ostrogorsky, Geschichte des byzantinischen Staates, ελλ. μετ. Αθήνα 1978

Ν. Ανδριώτης. Το ομόσπονδο κράτος των Σκοπίων και η γλώσσα του, Θεσσαλονίκη 1960

 *Καθηγητής Ιστορίας Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Διάλεξή σε ημερίδα της Παμμακεδονικής Ομοσπονδίας στην Παλαιά Βουλή

Ο τάφος των Αχαιμενιδών και η τρίγλωσση επιγραφή