Ο αρχαίος Δρόμος του Μεταξιού δεν ήταν κινεζικός

Νέα Πολιτική

του Στάθη Καραπάνου*

 Ως γνωστόν, το 2013 ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ πρότεινε επίσημα το σχεδιασμό δύο εμπορικών αξόνων που θα συνδέουν την Κίνα με την υπόλοιπη Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη. Τόσο η χερσαία όσο και η θαλάσσια διαδρομή είναι πλέον κοινώς αποδεκτές ως «Νέοι Δρόμοι του Μεταξιού». Πολλοί, συμπεριλαμβανομένων αρκετών δημοσιογράφων, πιστεύουν πως ο αρχαίος Δρόμος του Μεταξιού δημιουργήθηκε από τους Κινέζους για να εξάγουν μετάξι στην Δύση. Υπ’ αυτήν την έννοια, θα ήταν χρήσιμη μία μικρή, αλλά σημαντική ιστορική διευκρίνιση επί του θέματος.

Ο αρχαίος Δρόμος του Μεταξιού δεν προέκυψε ως πρωτοβουλία κάποιας κινεζικής δυναστείας. Δημιουργήθηκε από άλλους λαούς της Ασίας ως αποτέλεσμα της ζήτησης του κινεζικού μεταξιού. Ως εκ τούτου, ο όρος «Δρόμος του Μεταξιού» δεν εμφανίζεται σε κανένα από τα κλασσικά κινεζικά, λογοτεχνικά ή ιστοριογραφικά κείμενα. Η ονομασία δόθηκε για πρώτη φορά από τον Γερμανό γεωγράφο Φερδινάνδο φον Ριντχόφεν, ο οποίος μετά το 1860 επισκέφθηκε διάφορες περιοχές της Κεντρικής και Ανατολικής Ασίας, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι υπήρξε ένα εμπορικό δίκτυο διακίνησης –κυρίως, αλλά όχι μόνο- μεταξιού από τον 2^ο αιώνα π.Χ. και ύστερα.

Στην πραγματικότητα, υπάρχουν αρχαιολογικά στοιχεία που υποδεικνύουν την πιθανότητα ύπαρξης μίας εμπορικής διαδρομής στα δυτικά της Κίνας, ήδη από τον 15^ο αιώνα π.Χ.. Τον 2^ο αιώνα π.Χ., ο απεσταλμένος του αυτοκράτορα Γου της δυναστείας των Χαν, Τζανγκ Τσιάν, ταξίδεψε δυτικά με σκοπό να προσφέρει δώρα στους λαούς εκείνους που η κινεζική αυτοκρατορία ήθελε να συμπεριλάβει υπό την επιρροή της. Ένα από τα αγαθά που διαμοίρασε η κινεζική αποστολή ήταν το μετάξι. Οι φυλές της Κεντρικής και Δυτικής Ασίας το αξιοποίησαν με πολύτιμο τρόπο, εκμεταλλευόμενοι τη μεγάλη ζήτηση που προήλθε από την Ρωμαϊκή και την Βυζαντινή αυτοκρατορία και το γεγονός ότι η μεταφορά του μεταξιού ήταν σχετικά εύκολη για εκείνη την εποχή.

Από τη στιγμή της δημιουργίας του, ο Δρόμος του Μεταξιού υπήρξε συχνά δυσπρόσιτος για τους Κινέζους, είτε λόγω πολέμων, είτε λόγω των πολύ κακών καιρικών συνθηκών που επικρατούν σε πολλά σημεία. Μετά την επανάσταση του στρατηγού Αν Λουσάν εναντίων της δυναστείας των Τανγκ, στα μέσα του 8^ου αιώνα π.Χ., ο δρόμος ουσιαστικά περιορίστηκε στις περιοχές της Κεντρικής Ασίας. Την ίδια περίοδο, μετά την πρόοδο που πέτυχαν οι Άραβες στον τομέα της πλοήγησης, οι μεταφορές μέσω θαλάσσης εντατικοποιήθηκαν, μειώνοντας την αξία του χερσαίου δικτύου.

Σήμερα, οι προδιαγραφές του Νέου Δρόμου του Μεταξιού είναι ριζικώς διαφορετικές. Η ώθηση προέρχεται ξεκάθαρα από πλευράς της Κίνας και έχει ως σκοπό την αλματώδη εξάπλωση των οικονομικών της δραστηριοτήτων. Αναγκαία όμως προϋπόθεση για την ομαλή λειτουργία αυτής της οικονομικής ζώνης, όπως και πριν δύο χιλιετίες, είναι οι συνθήκες ειρηνικών σχέσεων μεταξύ των εμπλεκομένων χωρών και η σταθερή ζήτηση της αγοράς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Πεκίνο συνεχίζει να υπογραμμίζει τα «κοινά οφέλη» που θα επιφέρει η ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας και να τονίζει την έννοια της «αρμονίας» στην κινεζική πολιτική παράδοση. Για την Ευρώπη, ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού παρουσιάζεται ως μία πρωτοφανής οικονομική ευκαιρία για άντληση κεφαλαίων, επενδύσεις και εξαγωγές, ταυτόχρονα όμως απαιτεί μία ακέραιη και δημιουργική πολιτική συμμαχία με την Κίνα, η οποία, για χώρες όπως η Ελλάδα, πρέπει να καλλιεργηθεί μέσω καινοτόμων πρωτοβουλιών στον τομέα του πολιτισμού και της εκπαίδευσης.                 

* Σινολόγος, βοηθός ερευνητή στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Νάπολης «L’Orientale»