Ελληνικός Τουρισμός: ότι λάμπει δεν είναι χρυσός (Α! Μέρος)

analyst

Η αύξηση του τουρισμού φαίνεται ότι προέρχεται από ανθρώπους που δεν έχουν τόσο πολλά χρήματα, έρχονται για λίγο ενδεχομένως μεταφέροντας το ίδιο τρόπο ζωής με την πατρίδα τους, με τη διαφορά ότι βλέπουν το τοπίο που έχουν δει σε φωτογραφίες ζωντανά, αλλά μένουν σε ένα σπίτι όπως και στον τόπο τους, βγαίνουν σε ένα αντίστοιχο εστιατόριο, ή τρώνε μερικά σουβλάκια και μπύρες ή το μενού από το all inclusive πακέτο (συχνά δε παίρνουν και το φαγητό αυτό μαζί τους όταν βγαίνουν από το ξενοδοχείο) και φεύγουν γρήγορα.

.

Ανάλυση

-του Παναγιώτη Χατζηπλή

Πανηγυρίζουν τα τελευταία χρόνια εγχώρια και ξένα ΜΜΕ και παράγοντες για την αύξηση του τουρισμού ως ένδειξη ανάκαμψης από τα καταστροφικά μνημόνια.  Αναμένεται ότι οι αφίξεις θα φτάσουν τον νέο ρεκόρ των 33 εκ. το 2018 πάνω από διπλάσιες σε σχέση με το 2009 πριν την κρίση…. Η Υπουργός Τουρισμού και οι επιχειρηματίες τους χώρου επιχαίρουν και σκορπίζουν χαμόγελα αυτοπεποίθησης.  Ακούγεται σε πρώτη ματιά θετικό. Είναι όμως έτσι; Ποιος θα τολμήσει να το αμφισβητήσει βέβαια σε μια οικονομία που συνολικά παραπαίει, με μεγάλη πτώση του ΑΕΠ, της απασχόλησης, της χρηματοδότησης που αναζητεί μια ακτίνα ελπίδας;

Από την άλλη ο τουρισμός, στο γενικό υποσυνείδητο θεωρείται κάτι καλό. Ξένοιαστες εικόνες σε διαφημίσεις, άνθρωποι που χαμογελούν, λίγο ήλιος, λίγο θάλασσα και το κορίτσι μου… Κανένας δεν θα μιλήσει για το τι έσοδα φέρνει τελικά ο τουρισμός και σε ποιους, για τις παρενέργειες στην ζωή των κατοίκων, για την ρύπανση και περιβαλλοντική υποβάθμιση, την επιβάρυνση των κοινωνικών δομών, για το είδος και την ποιότητα της θέσεων εργασίας και άλλα.  Γιατί οι αφίξεις είναι η μισή αλήθεια ίσως και λιγότερο από αυτό…

Ας δούμε λοιπόν μερικά στοιχεία. H Ελλάδα είναι μέσα στους 20 κορυφαίους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως. Είναι διαχρονικά σταθερά υψηλά στις προτιμήσεις των τουριστών κάτι που παραδοσιακά οφείλεται στον παραθαλάσσιο τουρισμό και σε κάποιο βαθμό τα αρχαία και επικεντρώνεται εποχιακά το καλοκαίρι. Τελευταία αναπτύσσεται και ο τουρισμός πόλης (city break) αν και σε μικρότερη κλίμακα.

Όσο αφορά την προέλευση των τουριστών η Γερμανία είναι η βασική αγορά (3,7 εκ. αφίξεις) μαζί με Αγγλία (3 εκ. αφίξεις), ακολουθούν Ιταλία και Γαλλία (από 1,4 εκ.) και μετά Ρουμανία (1,1 εκ.) και Ολλανδία (950.000). Αυτές οι 6 πρώτες αγορές αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 45% των αφίξεων. Φαίνεται ότι ο Ελληνικός τουρισμός είναι τελικά μια εσωτερική υπόθεση της ΕΕ. Το 68% των τουριστών προέρχεται από εκεί.

Πηγή: ΙΝΣΕΤΕ: Οι 22 καλύτερες αγορές εισερχόμενου τουρισμού για την Ελλάδα, 16 Νοεμβρίου 2018, Τι δείχνει νέα μελέτη του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων

Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat από όλους τους τουρίστες της ΕΕ, το 79% διακινήθηκε εντός της ΕΕ. Σχεδόν ένας στους τρεις τουρίστες της ΕΕ είναι Γερμανός (28%)…., αν και αντιπροσωπεύουν μόνο το 16% του συνολικού πληθυσμού της. Οι Γερμανοί ξανάρχονται …. Δηλαδή η ΕΕ συγκεντρώνει την παραγωγή και το κεφάλαιο στο βορρά και ανακυκλώνει εσωτερικά ένα μέρος του με τον (φθηνό) τουρισμό και το κοινό νόμισμα;

Μεταξύ 2014 και 2017, από τότε δηλαδή που η Fraport αναδεικνύεται πλειοδότης για τα 14 αεροδρόμια, οι Γερμανοί τουρίστες στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά 51% φθάνοντας τα 3,7 εκ. (σε σχέση με 4,5 εκ. στην Τουρκία), ενώ η αντίστοιχη αύξηση από το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν 44%. Στο ίδιο διάστημα η αύξηση εισερχόμενου τουρισμού από το σύνολο της ΕΕ ήταν 40%. Αν πάμε πιο παλιά το 2010 και την αρχή της κρίσης ο αριθμός των Γερμανών τουριστών τείνει να διπλασιαστεί από 2 εκ. σε 3,7 εκ. Αν συγκρίνει όμως κανείς με την δεκαετία του 2000 πριν την κρίση οι αφίξεις από τη Γερμανία αυξήθηκαν κατά πολύ λιγότερο, 33% μεταξύ 2005-2017.

Εκτός της ΕΕ, η άφιξη τουριστών από όλο τον κόσμο (συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ) αυξήθηκε κατά 89% μεταξύ 2005-2017. Οι μεγάλες, πλούσιες ή αναδυόμενες τουριστικές αγορές, όπως οι ΗΠΑ (865.000), η Ρωσία (590.000) και η ανερχόμενη Κίνα (175.000) υστερούν τόσο όσον αφορά τον εισερχόμενο τουρισμό στην Ελλάδα όσο και την κατάταξη της Ελλάδας ως επιλογή μεταξύ του πληθυσμού τους. Αρκετά προβληματικό, τουλάχιστον στην περίπτωση των ΗΠΑ, λόγω του μεγέθους της αγοράς και της ύπαρξης σημαντικής Ελληνοαμερικανικής κοινότητας εκεί. Άλλες χώρες με Έλληνες της διασποράς στις πρώτες 10 είναι ο Καναδάς (200.000) και η Αυστραλία (320.000). Παρόλα αυτά αξίζει να σημειώσουμε ότι υπήρξε μια αύξηση από ΗΠΑ και Αυστραλία τα τελευταία χρόνια που μένει να δούμε αν θα συνεχισθεί.

Θα πρέπει επίσης κανένας να λάβει υπόψη στους αριθμούς αφίξεων και τους 500.000 εκτοπισμένους Έλληνες οικονομικούς νεομετανάστες της κρίσης (εκ των οποίων το 25% ή περισσότερο είναι στη Γερμανία) που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα για να εργαστούν στο εξωτερικό αφού όπως φαίνεται δεν τους βοήθησαν τα «προγράμματα διάσωσης» της Τρόικας. Αυτοί υπολογίζεται ότι αντιπροσωπεύουν περίπου 1 εκατ. αφίξεις ετησίως στα ανωτέρω συνολικά νούμερα του τουρισμού (δηλ. φαίνεται ότι ταξιδεύουν προς την Ελλάδα 2 φορές το χρόνο κατά μέσο όρο)

Κατανάλωση- Φτωχοτουρισμός, Πολλοί τουρίστες αλλά λίγα έσοδα…

Παρ όλη την αύξηση στον αριθμό αφίξεων τα τελευταία χρόνια, τα έσοδα δεν έχουν αυξηθεί με την ίδια ταχύτητα. Στο σύνολο του εισερχόμενου τουρισμού, ο μέσος όρος δαπανών ανά ταξίδι μειώθηκε κατά 30% σε αυτή την περίοδο και ανέρχεται στα €470 σε σχέση με €745 το 2005. σχεδόν όσο μειώθηκε και η μέση διαμονή από 9,3 ημέρες σε 7,7 (Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος και ΙΝΣΕΤΕ). Φαίνεται ότι οι τουρίστες ξοδεύουν σχεδόν τα ίδια χρήματα ημερησίως αλλά σε μικρότερη διάρκεια ταξιδιού … Βέβαια ακόμα και αυτό δίνει ένα καλό έσοδο για τα τουριστικά πρακτορεία, αεροπορικές εταιρείες και αεροδρόμια…

Παρόλο που οι αφίξεις από τη Γερμανία μεταξύ 2005-2017 αυξήθηκαν κατά 33%, τα έσοδα αυξήθηκαν μόνο κατά το ήμισυ αυτού δηλαδή 14% και οι διανυκτερεύσεις μειώθηκαν κατά 4%. Αν και το έσοδο από την Γερμανία είναι το μεγαλύτερο, στα €2,5 δις, ο μέσος όρος κατά κεφαλή δαπανών ανά ταξίδι πέφτει στα €689 από €838 το 2013, λίγο πριν αρχίσει η έκρηξη των αφίξεων των τελευταίων χρόνων και υποσκελίζεται πλέον από την μέση δαπάνη των Γάλλων και κατά πολύ από την μέση δαπάνη των Αμερικανών.  Αυτά ακόμα και αν η Γερμανική οικονομία είναι υποθετικά ισχυρή και «πάει καλά».

Πηγή: ΙΝΣΕΤΕ: Οι 22 καλύτερες αγορές εισερχόμενου τουρισμού για την Ελλάδα, 16 Νοεμβρίου 2018, Τι δείχνει νέα μελέτη του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων

Όλα αυτά ενώ απ’ότι φαίνεται δεν αυξήθηκε ο εξερχόμενος τουρισμός από την Γερμανία αυτή την περίοδο αρά θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι έγινε ίσως αναδιανομή του από άλλους προορισμούς.

Κατά την άποψή μου δεν φαίνεται να υπάρχουν γεγονότα που να ευνοούν αποφασιστικά τον τουρισμό σε σχέση με άλλες χώρες αυτή την περίοδο. Η αύξηση του τουρισμού ήταν γενική αυτή την περίοδο στην ΕΕ. Η αραβική άνοιξη ήταν πίσω και ενώ, ναι υπήρχε ο πόλεμος στη Συρία και μια ανασφάλεια για την ανατολική Μεσόγειο, αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει και την Ελλάδα. Η τουριστική κίνηση προς την Τουρκία πλήγηκε κυρίως το 2016 λόγω αστάθειας και πραξικοπήματος αλλά επανήλθε. Από την άλλη υπήρξε το προσφυγικό κύμα του 2015 με την εισροή του 1 εκ. που πλήττει όμως ορισμένες περιοχές (Β. Αιγαίο). Την ίδια περίοδο επιβάλλονται και τα capital controls, εν μέσω τουριστικής σεζόν αλλά και κρίσης χωρίς όμως κάποιο εμφανή αντίκτυπο στην τουριστική κίνηση. Γιατί λοιπόν υπάρχει αυτή η μεγάλη αύξηση; Είναι τυχαίο; Μήπως είναι προσπάθεια βοήθειας από την ΕΕ και την Γερμανία; Ένα είδος «φιλανθρωπίας» ή «αλληλεγγύης»; Και αν είναι έτσι πόσο καθοριστική είναι η ποιότητα του Ελληνικού τουριστικού προϊόντος ή του κόστους;

Αλλά και εκτός των Γερμανών ενώ οι συνολικές αφίξεις από χώρες της Ευρωζώνης αυξήθηκαν κατά 39% μεταξύ 2005-2017, την ίδια περίοδο οι διανυκτερεύσεις αυξήθηκαν κατά 7% και τα έσοδα μόνο κατά 13%. Ο μέσος όρος δαπάνης ανά ταξίδι από τις χώρες της Ευρωζώνης μειώθηκε κατά 19% την περίοδο αυτή πιθανώς λόγω επίσης βραχύτερης παραμονής. Δηλαδή επισκέπτονται την Ελλάδα φτωχότεροι τουρίστες (ή πιο τσιγγούνηδες ..).

Τελικά η αύξηση του τουρισμού φαίνεται ότι προέρχεται από ανθρώπους που δεν έχουν τόσο πολλά χρήματα, έρχονται για λίγο ενδεχομένως μεταφέροντας το ίδιο τρόπο ζωής με την πατρίδα τους, με τη διαφορά ότι βλέπουν το τοπίο που έχουν δει σε φωτογραφίες ζωντανά, αλλά μένουν σε ένα σπίτι όπως και στον τόπο τους, βγαίνουν σε ένα αντίστοιχο εστιατόριο, ή τρώνε μερικά σουβλάκια και μπύρες ή το μενού από το all inclusive πακέτο (συχνά δε παίρνουν και το φαγητό αυτό μαζί τους όταν βγαίνουν από το ξενοδοχείο) και φεύγουν γρήγορα …. Ή είναι από εκείνους που έρχονται για πέντε μέρες καταχρήσεων και περνάνε πολύ λίγες στιγμές νηφάλιοι για να αντιληφθούν τι συμβαίνει γύρω τους. Οι καλύτεροι πελάτες για τους παρόχους χαμηλού επιπέδου υπηρεσιών.

Δηλαδή ο ελληνικός τουρισμός και οικονομία πάνε σιγά-σιγά αλλά σταθερά από το κακό στο χειρότερο: περισσότεροι τουρίστες με λιγότερα έσοδα, ακολουθώντας μια λάθος στρατηγική ή καμία στρατηγική ή απλά προσπαθώντας να εισπράξουν όσα περισσότερα χρήματα γίνεται από το μοναδικό ίσως τομέα που φαίνεται να δουλεύει. (Βλ. Fitch: Η Ελλάδα «δραπετεύει» από την κρίση μέσω του τουρισμού) Ενώ πιο πριν το 2010 ο τουρισμός είχε μειωθεί το 2010 όταν τα κόστη ήταν υψηλότερα.

Το όλο σκηνικό θυμίζει κάτι από τον παλιό καλό Ελληνικό κινηματογράφο, φαίνεται ότι δεν είναι και τόσο καινούργιο τελικά. Στην ταινία Γοργόνες και Μάγκες του 1967, μια από τις πιο αγαπημένες και πολυπαιγμένες έγχρωμες κωμωδίες-μιούζικαλ της ύστερης εποχής του πρώτου ελληνικού κινηματογράφου, που αποπνέει την αισιοδοξία που έφερνε η ανάπτυξη της δεκαετίας του 1960, μια ανάπτυξη που ήταν βασισμένη στην παραγωγή και όχι την επίπλαστη ευμάρεια των δανεικών του 2000 βλέπουμε και την προσμονή του κέρδους από την ανάπτυξη του τουρισμού, κάτι καινούργιου και σχεδόν καινοτόμου όπως θα λέγαμε σήμερα. Ο πρωτευουσιάνος ζεν-πρεμιέ αριστοκράτης πλειμπόι Φαίδων Γεωργίτσης γοητεύει τους απλοϊκούς πλην τίμιους χωρικούς της Ύδρας υποσχόμενος έσοδα από τον τουρισμό του εξωτερικού, ο οποίος έχει κάνει την εμφάνισή του και τα μαζί φέρνει νέα ήθη και έσοδα. Στέλνει λοιπόν τον επιτήδειο βοηθό του Ξαρχάκο να φέρει τουρίστες από την Αθήνα και πράγματι φορτώνει ένα καΐκι με αυτούς. Οι χωρικοί περιμένουν με προσμονή στο λιμάνι να τους κεράσουν για το καλωσόρισμα. Οι τουρίστες, κάποιοι νεαροί χίπηδες της εποχής, πηδάνε στην προκυμαία χορεύοντας σέϊκ και μετά βγάζουν καπέλο ζητώντας λεφτά ή κάνουν επιδρομές σε κοτέτσια και κουζίνες για να ικανοποιήσουν την πείνα τους. Κοινώς καταστροφή! Άνθρακες ο θησαυρός… Οι τουρίστες στα ξενοδοχεία δεν έρχονταν δικαιολογείται ο Ξαρχάκος και φόρτωσε όποιους βρήκε, προφανώς κάτι μπατίρηδες…

Με τα στοιχεία που αναφέραμε συμβαίνει ίσως κάτι παρόμοιο. Μετατρέπεται η Ελλάδα σε φτηνό προορισμό διακοπών για μπαφιασμένους βόρειους. Όπως κάποια εργοστάσια που έχουν και καλοκαιρινές κατασκηνώσεις, κάποτε είχα δει ένα τέτοιο. Ποιος έχει το μεγαλύτερο όφελος και τι θα έκανε η Ελλάδα δεν είχε τόση ανάγκη αυτόν τον τουρισμό; Μήπως το όφελος είναι για την Ευρώπη; Μήπως το σκεπτικό είναι όλα τα λεφτά να μένουν στην ΕΕ, ή στις χώρες και τα οικονομικά συμφέροντα που συσσωρεύουν αυτό το κεφάλαιο; Το τελευταίο κρατήστε το, θα το δούμε παρακάτω όσο αφορά τις Γερμανικές επενδύσεις.

Από την άλλη οι ισχυρές χώρες της Ευρώπης, θέλουν να δημιουργήσουν ένα success story από την εμπλοκή τους στη διάσωση της Ελλάδας (ή των Ευρωπαϊκών τραπεζών, αναλόγως πως το δείτε) και τα τόσα λεφτά των Ευρωπαίων φορολογούμενων που έχουν δοθεί για αυτό το σκοπό και γίνονται ολοένα και πιο σκεπτικιστές.  Λογικά οι ισχυρές χώρες θέλουν επίσης να διατηρήσουν τη πρωτοκαθεδρία στην συσσώρευση κεφαλαίου και τεχνογνωσίας, καθορίζοντας τις προδιαγραφές των προϊόντων και την παραγωγή προς όφελος ίσως των υπαρχόντων εταιριών, ελέγχουν τη χρηματοδότηση, εφαρμόζουν δασμούς σύμφωνα με τα συμφέροντά τους (πχ η ΕΕ έχει δασμούς σε κάποια προϊόντα Κίνας) και ελέγχουν τις επιδοτήσεις επιλεκτικά, δηλαδή επιτρέποντας τις στα αγροτικά προϊόντα σε κάποια από τα οποία πιθανώς δεν χρειάζονται (παρά μόνο να συντείνουν σε επιδοματική διαβίωση) ή υποδομές που υπολειτουργούν μέσα στην κρίση…

Μάλιστα με αυτή την αύξηση του τουρισμού, ακούγονται παράπονα από την Γερμανία για την αύξηση του κόστους κατά 2,5% το 2019! Ίσως και να απειλείται για τον λόγο αυτό εν μέρει μετακίνηση του Γερμανικού τουριστικού ρεύματος σε άλλες φθηνότερες αγορές όπως στην Τουρκία … Είναι κάτι στο οποίο η Ελλάδα, αν είχε μια ισχυρή και ισορροπημένη οικονομία, θα έπρεπε να απαντήσει κάτι σαν: «κάντε ότι θέλετε…». Οι επιχειρηματίες του τουρισμού όμως μπορεί να ζητήσουν μείωση της φορολογίας και τους κόστους για να συναγωνιστούν, σε μια κούρσα προς τα κάτω…

Ποιος ξέρει, ίσως με την πτώση της δαπάνης και της διαμονής το τουριστικό προϊόν που θα προωθούν αυτά τα πρακτορεία στο μέλλον θα ονομάζεται ημερήσια εκδρομή: πάρτε μια πτήση νωρίς το πρωί και σε δυο ώρες είστε στην Ελλάδα, κάντε μια βόλτα, δειπνήστε, μερικά ψώνια και πάρτε πάλι το αεροπλάνο αργά το βράδυ για πίσω. Δεν θα είναι καν καινοτομία. Είναι αρκετά δημοφιλές ταξίδι μεταξύ της Ελλάδας και των γειτονικών χωρών Αλβανία, ΠΓΔΜ, Τουρκία, Βουλγαρία με σκοπό το θρησκευτικό προσκύνημα, τα αξιοθέατα ή τα ψώνια ή μεταξύ Γερμανίας, Γαλλία, Ολλανδίας ή Βελγίου ακόμα και για λόγους εργασίας.

Αν η Ελλάδα χρειάζεται να κάνει κάτι αυτό ίσως είναι λιγότερο τουρισμός και όχι περισσότερος. Ή για να είμαστε ακριβείς, να μειώσει τον μαζικό τουρισμό και να επικεντρωθεί σε εκείνους τους τουρίστες που ξοδεύουν περισσότερα ή αν το θέσουμε διαφορετικά, εκείνους που μπορούν πραγματικά να αντέξουν οικονομικά να είναι σε άλλη χώρα.

Να φτάσει δηλαδή η μέση δαπάνη ανά ταξίδι στα επίπεδα της Νέας Υόρκης που είναι $1,440 ή κοντά σε αυτό…. Πόσο εύκολο είναι όμως να γίνει αυτό; Κάνουν εντύπωση κάποιες μελέτες που προϋπολογίζουν μεγαλύτερα έσοδα αν γίνουν περισσότερα ξενοδοχεία ή πιο πολυτελή, χωρίς να εξετάζουν αν υπάρχουν και πόσοι άνθρωποι στον κόσμο ή στις κύριες αγορές που μπορούν να ξοδέψουν αυτά τα ποσά. Είναι κάτι σαν αυτό που λέγεται στην Αμερική «if you build it they’ll come…». Και ίσως δεν κοιτάνε αν αυτούς τους τουρίστες τους διεκδικούν και άλλες χώρες. Αν κι αυτές χτίζουν πολυτελή θέρετρα. Αλλά όχι, οι «γκουρού» του τουρισμού προτείνουν μεγαλύτερες ανέσεις, περισσότερα για λιγότερο κόστος. Όταν ο τουρισμός θα έπρεπε να έχει σκοπό να δεις κάτι ξεχωριστό. Την τοπική κουλτούρα. Αυτή που καταστρέφεται για να φτιαχτούν τα μεγάλα θέρετρα….

Και φυσικά η Ελλάδα πρέπει να αναπτύξει και άλλους τομείς και για εξισορρόπηση του ρίσκου αλλά και για αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και της απασχόλησης του πληθυσμού. Όπως γράφει η Αυστριακή Die Presse «Πριν από το 2010 το μερίδιο του τουριστικού κλάδου στο ΑΕΠ της χώρας κυμαινόταν μεταξύ 15% και 17%. Ωστόσο, μετά (το 2010) συρρικνώθηκαν οι υπόλοιποι κλάδοι –εκτός του τουρισμού. Και έτσι το ποσοστό του επί του ΑΕΠ σκαρφάλωσε πέρυσι για πρώτη φορά στο 20%!!  Όπως υπαγορεύει η κοινή επιχειρηματική λογική η υπερσυγκέντρωση στον τουρισμό οδηγεί σε εξάρτηση και κινδύνους. Τι γίνεται αν υπάρξει κάποια πτώση στον τουρισμό είτε από εσωτερικούς ή εξωτερικούς λόγους; (π.χ φυσική ή οικονομική καταστροφή). Κάτι ανάλογο όπως με την εξάρτηση από το εμπόριο της σταφίδας για το νεαρό Ελληνικό κράτος το οποίο συμπαρέσυρε και την οικονομία με την πτώση του.

*Ο Παναγιώτης Χατζηπλής είναι σύμβουλος επιχειρήσεων σε εξαγορές, συγχωνεύσεις, επιχειρηματικό σχεδιασμό και άντληση κεφαλαίων. Έχει εργαστεί στο συμβουλευτικό τμήμα των Deloitte και PriceWaterhouseCoopers στην Ελλάδα και στην Νέα Υόρκη και στην Τράπεζα της Ελλάδος.