Ο έλλογος άνθρωπος

του Μάκη Ανδρονόπουλου

Κοντά στο νου κι η γνώση
Λαϊκή παροιμία

Είναι κοινώς αποδεκτό ότι ο άνθρωπος είναι έλλογο όν (εν+λόγος), που σημαίνει ότι μέσα του υπάρχει ο λόγος, είναι δηλαδή προικισμένος με λογική, με ορθή σκέψη. Τι είναι όμως η λογική που διαφοροποιεί τον άνθρωπο από όλα τα άλλα έμβια πλάσματα; Ο εγκέφαλος των ζώων διαθέτει ένα βασικό set εντολών που τους επιτρέπει να αντιμετωπίζουν τις συνθήκες του περιβάλλοντος και να αναπαράγονται που αποκαλούμε συνολικά ένστικτο επιβίωσης. Το σύστημα αυτό έχει χαρακτήρα μηχανισμού άμεσης αντίδρασης με περιορισμένες δυνατότητες πρόβλεψης.

Στον άνθρωπο, η μεγάλη διαφορά είναι πρώτον, πως αυτό το εγγενές βασικό set εντολών έχει τη δυνατότητα ανάλυσης και επεξεργασίας της πληροφορίας-εμπειρίας με τρόπο που του επιτρέπει να προβλέπει και να προετοιμάζεται για τα επερχόμενα και δεύτερον, να αυτοαναβαθμίζει αυτόν τον μηχανισμό με τη συσσώρευση εμπειρίας και γνώσης και να δημιουργεί ειδικά «προγράμματα» και «εφαρμογές». Αν και δεν θεωρώ σωστό να αναλύεται ο άνθρωπος με όρους μηχανικής, υποκύπτω εδώ σε αυτή τη μανιέρα, επειδή –ίσως- είναι πιο κατανοήσιμη σε αυτή την πολιτισμική φάση και για να αποφύγω την ιδεαλιστική ορολογία.

Αυτό το βασικό set εντολών στον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι η λογική, ένας εγγενής διανοητικός μηχανισμός, όπως -κατ΄ αναλογία- η CPU, δηλαδή η κεντρική μονάδα επεξεργασίας (hardware), το κεντρικό τσιπάκι, ο επεξεργαστής (το υλικό τμήμα ενός υπολογιστή το οποίο εκτελεί εντολές και αποτελείται από κυκλώματα). O μηχανισμός της λογικής του ανθρώπινου εγκεφάλου έχει τη δυνατότητα να ανανεώνεται, να αναβαθμίζεται με τις πληροφορίες-εμπειρίες που λαμβάνει από το περιβάλλον (φύση, οικογένεια, κοινωνία, παιδεία) και να παράγει ολοκληρωμένα συστήματα διαχείρισης και διευκόλυνσης της εμπειρίας, συγκροτώντας σταδιακά μια γραμματική των εμπειριών (συνειδητοποίηση, ταξινόμηση, αφαιρετική προβολή), να παράγει δηλαδή λογισμικό (software).

Το προφανές αποτέλεσμα της λειτουργίας του μηχανισμού της λογικής είναι η λειτουργική διασύνδεση αυτών των «προγραμμάτων λογισμικού» που συγκροτούν την συνείδηση του εαυτού (πρόσωπο), η οποία μάλλον διαμορφώθηκε στους αιώνες της εξέλιξης των ανθρωποειδών, με αποτέλεσμα να επεξεργάζεται με προοπτική την πληροφορία-εμπειρία και να σχεδιάζει τη δράση. Αυτό το λειτουργικό σύστημα (οperating system, όπως Windows-Linux-Mac ) του ανθρώπινου εγκεφάλου ενδεχομένως να συνίσταται σε ένα αλγοριθμικό πλέγμα επαγωγικών και απαγωγικών συνειρμών και συλλογισμών. Έτσι, προέκυψε ο έλλογος άνθρωπος, ο οποίος αποσπάσθηκε από την αγέλη και συγκρότησε κοινωνία, μια εξελιγμένη δια-προσωπική οργάνωση των ανθρώπων.

Η λογική, όπως εξ αρχής τονίσαμε, είναι κάτι πολύ παραπάνω από έναν εξελιγμένο μηχανισμό επιβίωσης, διότι παράγει αντίδραση, πρόνοια και εν τέλει πολιτισμό.

Η λογική που σχεδόν ταυτίζεται με τη διαδικασία της νόησης (πρόσκτηση γνώσης, συγκρότηση εννοιών), οδήγησε στη δημιουργία των ταξινομήσεων και κατηγοριοποιήσεων της εμπειρίας, διαμορφώνοντας δύο κρίσιμες εφαρμογές, τη γλώσσα και την αριθμητική (η απόλυτη λογική).

Οι εφαρμογές αυτές τελούν υπό συνεχή αυτό-αναβάθμιση και παράγουν νέες εφαρμογές, όπως για παράδειγμα τα μαθηματικά, μια ανώτερη γλώσσα που μπορεί να εκφράσει αφηρημένες έννοιες και τα ανώτατα επίπεδα της λογικής. Μέσω αυτών των αυτό-αναβαθμιζόμενων εφαρμογών, ο άνθρωπος ανέπτυξε την ερευνητική και τη φιλοσοφική σκέψη και εν τέλει την συγκρότηση των επιστημών. Όλοι οι νόμοι των επιστημών και της φιλοσοφίας, έχουν ως κοινό παρανομαστή τη βασική λογική.

Πηγή slpress